Volgens NRC was de Nederlandse overheid betrokken bij het betalen van losgeld aan Nigeriaanse piraten. Dat gaat in tegen ons eigen losgeld-beleid. Maar hoe werkt iets als losgeld betalen eigenlijk? Onderhandelaar Hans Slaman legt het uit.

Losgeld betalen voelt een beetje als iets uit een film of spannende serie. Iemand wordt ontvoerd of een groep mensen wordt vastgehouden. De enige manier om ze veilig terug te krijgen? Het betalen van een flinke som geld. Maar het komt ook in het echte leven vaker voor dan je denkt.

Gekaapte schepen

Bijvoorbeeld in 2018, toen Nigeriaanse piraten een schip van de Groningse Rederij ForestWave kaapten. Tien bemanningsleden, uit Rusland, Oekraïne en de Filipijnen werden vastgehouden. In ruil voor 340.000 dollar losgeld werd de bemanning vrijgelaten.

Ook in 2009 werd een Belgisch schip, met aan boord een Nederlandse kapitein, gekaapt door Somalische piraten. Er waren toen 71 dagen en 171 telefoongesprekken voor nodig om de bemanning vrij te krijgen. Daarnaast is er een flink bedrag aan losgeld betaald. "Helaas is het betalen van losgeld vaak het ultieme middel om mensen veilig terug te kijken", zegt Slaman. Hij was de onderhandelaar bij deze kaping.

Geen onderhandelingen, geen losgeld

Normaal gesproken is het zo dat de Nederlandse overheid geen zaken doet met ontvoerders en nooit losgeld betaalt. "Doen ze dat wel, dan wordt de indruk gewekt dat ze bereid zijn om geld neer te leggen voor de gegijzelden. Dat is iets wat we niet willen, omdat het dan voor criminelen aantrekkelijker wordt om Nederlandse burgers te gijzelen", legt Slaman uit.

Hij kan zich nog tijden herinneren dat losgeld niet de enige manier was. "Jaren terug kwam het nog wel eens voor dat we mensen uit Jemen veilig terug hebben gehaald door een weg te asfalteren. Of haalden we gevangenen uit een dorp in Brazilië door voor de gemeenschap medicijnen te regelen."

Duivels dilemma

Maar in de praktijk ontkom je nu bijna niet aan het betalen van losgeld, vertelt Slaman. "Het is een duivels dilemma tussen geen geld willen geven aan criminelen en je mensen thuis krijgen." Alleen komt het geld in die voorbeelden niet direct van de Nederlandse overheid, maar van andere partijen.

Bijvoorbeeld van bedrijven verbonden aan de gegijzelden of het is geld van hun familie. Wanneer er een kaping plaatsvindt worden zij vaak als eerst gecontacteerd, legt Slaman uit. "Zij zoeken dan weer contact met een onderhandelingsteam en dan begint het gesprek en hoop je dat je genoeg overtuigingskracht hebt."

Onderhandelingen

De onderhandelingen zijn een stressvolle periode, vertelt Slaman. "Op dat moment wil je beide het tegenovergestelde. Je hebt geen controle over de situatie aan de andere kant. Je hoopt dat tijd in je voordeel is: dat de gijzelaars ongeduldig worden en een compromis sluiten. Maar je wilt ook iedereen veilig terugkrijgen. Het is een wankel evenwicht."

Wanneer het compromis eindigt in het betalen van een som losgeld, zijn er nog nieuwe problemen. "Allereerst moet je het geld ter plaatse krijgen. En als je daar iets op bedacht hebt, moet je nog zorgen dat je juridisch gezien niet aangesproken kan worden voor het financieren van terroristen." Dat kan bijvoorbeeld resulteren in letterlijk een koffertje met geld dat door een ambassademedewerker de grens over wordt gebracht, zoals bij de kaping van het schip van ForestWave het geval was.

Inmenging overheid

Volgens Slaman had dat koffertje in 2018 alleen nooit door een ambassademedewerker naar de piraten gebracht mogen worden. "Er zijn genoeg andere manieren om dat geld daar te krijgen, daar is geen ambassademedewerker of inmenging van de overheid voor nodig." Slaman legt uit dat het voor buitenstaanders nu lijkt alsof de overheid meebetaalt, ook als het geld niet direct van de overheid kwam.

Puntje bij paaltje: we blijven dus losgeld betalen. Houden we het 'verdienmodel' van kapers daarmee in stand? Slaman vindt van niet. "Het toegeven aan de eisen van kapers is niet het probleem. Dat is de instabiliteit. De industrie van ontvoering wordt in stand gehouden door een slechte economie, onbetrouwbare overheden en niet functionerende wetssystemen. Maar dat is weer een nieuwe discussie."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."