Vrouwen die voor ngo's in Afghanistan werken moeten hun werk neerleggen. Dat is een van de nieuwste regels van de fundamentaliste taliban die de rechten van vrouwen beperken. De gevolgen hiervan zijn enorm en kunnen volgens experts levens kosten.

"Al onze activiteiten zijn levensreddende activiteiten, dus we moeten echt doorgaan", vertelt Renata Viana. Zij werkt voor Artsen zonder Grenzen (AzG) in Afghanistan en laat weten dat zij nog niet stoppen met werken in het land.

Voorlopig nog doorwerken

De nieuwe regels kwamen slechts enkele dagen nadat bekend werd dat vrouwen ook geen toegang meer kregen tot hoger onderwijs. Bij AzG werd er 'geschokt en bezorgd' gereageerd op het nieuws, zegt Viana. "We kunnen ons niet voorstellen dat we ons werk kunnen voortzetten zonder de inzet van vrouwen."

Ondanks dat enkele ngo's hebben aangegeven te stoppen in Afghanistan, besloot haar hulporganisatie voorlopig door te gaan. "Elke dag zien we nieuwe restricties voor vrouwen. Dat maakt het een lastige en instabiele situatie om in te werken", vertelt ze. "Maar tot nu toe worden vrouwen nog geaccepteerd in de gezondheidszorg. We zien het op dit moment niet als een gevaar voor onze staf en hebben ook niet gehoord dat werknemers zich bedreigd voelen. We staan in contact met de autoriteiten."

Meer dan de helft is vrouw

De hulpverlener legt uit dat meer dan de helft van het personeel van Artsen zonder Grenzen in Afghanistan vrouw is. "Als het nieuwe ngo-verbod daadwerkelijk geïmplementeerd wordt, dan wordt de humanitaire crisis alleen maar erger."

"We werken voornamelijk in de gezondheidszorg en zonder vrouwen wordt het eigenlijk onmogelijk om ons werk te doen. In onder anderen zwangerschapszorg en kindergeneeskunde werken bijna alleen maar vrouwen", aldus Viana, die benadrukt dat de publieke gezondheidszorg in het land met een groot tekort aan personeel en financiële middelen kampt.

Gevolgen voor toegang tot zorg

Het 'vrouwenverbod' kan ernstige gevolgen hebben voor de toegang tot zorg voor veel inwoners, waarschuwt Viana. "In Afghanistan is het cultureel gezien meer 'gepast' om vrouwen zorg te laten verlenen aan kinderen en andere vrouwen."

"Daardoor is het juist in de gezondheidszorg essentieel dat vrouwen participeren", legt ze uit. "De consequenties van het verbod kunnen dramatisch zijn, want we hebben het over toegang tot zorg voor vrouwen, kinderen en zo hele families."

'Stoppen is meer dan dramatisch'

Daarom wil Viana er niet aan denken dat ze daadwerkelijk al hun vrouwelijke medewerkers uit Afghanistan moeten halen. "We zijn in contact met de minister van Zorg en de lokale autoriteiten, en we hopen zo onze ruimte om te werken te houden. Het is lastig om te voorspellen, maar het wegvallen humanitaire hulp is de grootste catastrofe die in dit land kan gebeuren."

Helemaal stoppen met hulp verlenen in Afghanistan is volgens Viana daarom ook 'geen optie'. "We hopen nooit dat punt te halen. De consequentie daarvan is meer dan dramatisch, daar heb ik geen woorden voor. Het is ondenkbaar."

Onderhandelen met taliban?

Somaia Ramish is een Afghaanse vrouwenrechtenactivist en statushouder in Nederland. Zij was naar eigen zeggen was niet verrast door het nieuws: "Na allerlei gedwongen maatregelen, de verplichte hijab en het sluiten van hoger onderwijs voor vrouwen, is dit weer een extra regel van de taliban."

De oplossing ligt volgens haar verder dan het voorkomen van deze nieuwe wet. "Er moet door de internationale gemeenschap simpelweg niet onderhandeld worden met de taliban. Waarom wordt er wel bij Al Qaida ingegrepen, maar niet bij de taliban?", vraagt ze zich af. "Onder de taliban kent Afghanistan geen toekomst, je kan ze niet veranderen."

'Wat voor leven wordt er gered?'

Ramish is er bovendien niet van overtuigd dat ngo's daadwerkelijk veel impact hebben op de bevolking van haar geboorteland. "Veel van de hulp moet via de taliban naar het volk, maar blijft dan hangen bij de taliban."

De hulp in de gezondheidszorg erkent ze. "Maar wat voort leven wordt er gered? "Veel vrouwen willen nu liever niet leven. Scholen, universiteiten, parken, salons, alles is dicht voor vrouwen. Er is geen werk, er is armoede, kunst is verbannen, muziek is verbannen, hoop en geluk zijn verbannen."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."