"Nu breekt mijn klomp", dacht hoogleraar staatsrecht Wim Voermans toen hij de uitspraak hoorde van het kort geding van Nilufer Gündoğan tegen de fractie Volt. "Het is echt een opmerkelijk vonnis", zegt hij. Volt sluit een hoger beroep dan ook niet uit.

Gündoğan werd vorige maand geschorst als lid van de fractie van Volt na aantijgingen van grensoverschrijdend gedrag. Twee weken later, toen bleek dat dertien mensen haar betichtten van 'handtastelijkheden, intimidatie en ongewenste seksuele avances' werd ze uit de fractie gezet. Volt vond dat haar positie onhoudbaar was geworden, ook omdat ze niet zou willen meewerken aan een onderzoek.

Volt moet Gündoğan terugnemen

De voorzieningenrechter veroordeelde Volt om 'beëindiging van het lidmaatschap van Gündoğan van de Volt-fractie in de Tweede Kamer met onmiddellijke ingang in te trekken'.

Volgens Voermans was de juiste reactie van de rechter geweest om bij aanvang van het kort geding te zeggen: "Gaat u nu eens samen even de gang op om te kijken of u er wellicht uit kan komen, want ik kan weinig voor u betekenen. Ik wil namelijk als rechter niet de politieke arena betreden, daar heb ik geen plaats." Dit is een 'political question', stelt Voermans, iets wat de politiek zelf moet oplossen en niet de rechter.

'Creatief'

De voorzieningenrechter heeft voor het oordeel gekeken naar het eigen fractiereglement van Volt. "Dat is heel bijzonder", vindt Voermans, "Je kan je afvragen in hoeverre dat fractiereglement bindt. Het is ook niet gedeponeerd bij een notaris, het zijn meer onderlinge werkafspraken", zegt Voermans.

"De rechter heeft de fractie van Volt beschouwt als een vereniging, maar dat is een fractie van een politieke partij niet. Zo creatief omgaan met je rechtsprekende functie, dat gaat wel heel erg ver."

Politieke partijen en fracties bestaan niet in grondwet

"Het klinkt misschien vreemd, maar in onze grondwet bestaan politieke partijen en fracties niet eens", vertelt politiek commentator Joost Vullings. "Een fractie is eigenlijk niet meer dan een afspraak tussen Kamerleden om op basis van gemeenschappelijke idealen en een verkiezingsprogramma samen te werken."

"Een Kamerlid kan zelf besluiten op te stappen of door een meerderheid van de fractie eruit gezet worden. Of de reden om iemand uit een fractie te gooien 'eerlijk' is, doet er in feite niet toe. In die zin is het zeer opvallend dat een rechter verordonneert dat iemand weer moet worden opgenomen in een fractie. Dit raakt de scheiding der machten."

Gevolgen

Het gevolg van deze uitspraak kan zijn dat meer politieke ruzies uitgevochten gaan worden voor een rechter en dat vindt Voermans een gruwel. "Politici moeten hun eigen ruzies beslechten, zo is ons stelsel ingericht."

Ook in de Tweede Kamer gaan er her en der wenkbrauwen omhoog. Kritiek uiten als politicus op een rechterlijk uitspraak geldt als niet netjes. SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij houdt dus feitelijk: "De rechter heeft gekozen voor een informele vorm van rechtspraak en getoetst aan de eigen regels van de fractie van Volt."

In hoger beroep gaan

Denk-fractievoorzitter Farid Azarkan neemt geen blad voor de mond: "Ik vind het een vreemde uitspraak. Het gaat heel ver dat een rechter je dwingt iemand weer op te nemen in de fractie."

Azarkan hoopt eigenlijk dat Volt in beroep gaat tegen de uitspraak, omdat dit principe door een hogere rechter te laten toetsen. Voermans deelt die mening. "Het is uiteraard goed dat Volt nu op aandringen van de rechter kiest voor mediation, maar ik zou wensen dat er nog eens goed naar dit vonnis gekeken wordt." Een woordvoerder van Volt laat weten dat het vonnis goed wordt bestudeerd en zeker nog niet is uitgesloten dat Volt in beroep gaat.

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."