De populariteit van het koningshuis is het afgelopen jaar niet gestegen, blijkt uit onderzoek onder leden van het EenVandaag Opiniepanel. Is een monarchie in Nederland nog wel van deze tijd? We vroegen het staatsrechtdeskundige Paul Bovend'Eert.

De koning is het enige lid van de regering dat niet democratisch is gekozen of benoemd is, en bovendien onschendbaar is. "Veel mensen pleiten daarom voor een verandering", zegt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend'Eert van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

'Doe maar gewoon'

Dat het koningshuis steeds meer aan populariteit verliest, is volgens de staatsrechtdeskundige niet alleen te wijten aan de bekende missers tijdens de coronacrisis. Er is ook een veranderende houding van de samenleving, vooral bij jongeren, ziet hij.

"De voorrangspositie van het koningshuis is uit de tijd. Vroeger hadden mensen meer begrip voor de privileges van de monarchie, nu denken veel jonge mensen: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg", legt Bovend'Eert uit. "Die voorrangspositie is steeds moeilijker te verdedigen."

100 miljoen per jaar

De manier waarop koning Willem-Alexander zich laat zien, als een koning van het volk, vloekt volgens hem met het prijskaartje dat aan de monarchie hangt. "Het is niet te verklaren dat hij als burgervader in rijkdom en weelde leeft, woont en reist."

"Het koningshuis kost Nederland ongeveer 100 miljoen euro per jaar. En de koning krijgt ongeveer 1 miljoen euro salaris, belastingvrij. Het is niet vreemd dat er mensen willen kijken of het soberder en normaler kan", zegt Bovend'Eert.

Oranjes leven in 'glazen huis'

De Oranjes kunnen zich dan ook minder misstappen veroorloven dan vroeger. De media stelden zich toen terughoudend op en brachten niet alles naar buiten. Nu leven ze in een 'glazen huis', ziet de staatsrechtdeskundige: "Alles wordt opgenomen en er wordt openlijk kritiek op ze geuit."

"Het is moeilijk geworden, de transparantie en openheid zijn noodgedwongen toegenomen", vervolgt hij. Daardoor is het leven voor de koning en zijn familie volgens hem ook ingewikkelder geworden.

Bron: EenVandaag

Koning heeft ceremoniële rol

De koning heeft in Nederland voornamelijk een ceremoniële rol en geen beslissende. Al weten we dat volgens Bovend'Eert nooit helemaal zeker, want Willem-Alexander maakt wel deel uit van de regering. Hij ondertekent wetten en overlegt wekelijks met premier Mark Rutte.

"Wat er gezegd wordt tijdens dat gesprek, weten we niet. Dat is altijd vertrouwelijk", legt hij uit. "Ik denk dat we er vanuit kunnen gaan dat wat er in de stukken staat, namelijk dat de koning in de regering een adviserende en raadplegende rol heeft, klopt. Maar zeker weten doen we alleen niet."

Loyaliteit nodig

Ondertussen is de dalende populariteit wel een punt van zorgen voor het Koninklijk Huis. Die heeft namelijk de populariteit en loyaliteit van de bevolking nodig om te kunnen bestaan. Maar dat de populariteit daalt, betekent niet dat we het koningshuis direct moeten afschaffen.

"We voelen ook verbondenheid met het Huis van Oranje en hun rijke historie", zegt Bovend'Eert. "Daarnaast is afschaffen niet zo simpel."

Afschaffen is moeilijk traject

Er is geen meerderheid in het parlement voor het afschaffen van de monarchie. Mocht die er wel komen, dan is het een moeilijk traject. Daarvoor moet namelijk de Grondwet worden gewijzigd en moet de rol van de koning(in) uit elk artikel van de Grondwet worden geschrapt.

Elke wijziging moet in twee rondes worden goedgekeurd door zowel de Eerste als de Tweede Kamer. Daarna moet het staatshoofd, de koning(in) dus, de wet ondertekenen en in theorie kan de vorst dat weigeren, met een gigantische constitutionele crisis als gevolg, legt de hoogleraar uit.

Europese Unie kijkt mee

"De Staten-Generaal kan de koning of koningin dan 'buitenstaat' klaren. Mocht de troonopvolger het ondertekenen ook weigeren, dan kan deze ook rekenen op een buitenstaatverklaring. Dan kan de Raad van State de rol van het staatshoofd overnemen en zelf de wet ondertekenen", legt Bovend'Eert uit.

Al moeten we er volgens hem ook rekening mee houden dat de Europese Unie in zo'n dergelijke situatie meekijkt, vanuit het perspectief van de rechtsstaat. "Is de rechtsstaat in gevaar als de monarchie wordt afgeschaft? Nee? Dan heeft Brussel er geen problemen mee."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."