Wereldwijd zijn vorig jaar tienduizenden vrouwen gedood, puur omdat ze vrouw zijn, blijkt uit cijfers van de VN. We noemen dit femicide of vrouwenmoord. Slachtoffers worden meestal gedood in de familiesfeer. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Emeritus hoogleraar gendergerelateerd geweld aan de Universiteit van Amsterdam Renée Römkens geeft antwoord op jullie vragen. Ze schreef het boek 'Voorbij de verbijstering' over gender en geweld.

1. Femicide begint vaak met huiselijk geweld, wanneer komt hier een telefonisch meldpunt voor?

"Femicide begint vaak met huiselijk geweld, maar dat is niet altijd het geval", zegt Römkens. "Meestal begint het alleen met bezitterig en dominant gedrag, dat niet per se fysiek is, maar wel de eerste tekenen kunnen zijn voor escalatie."

Er zijn een aantal waarschuwingssignalen om op te letten. "Soms wil iemand heel snel een relatie aangaan, snel samenwonen, en wordt iemand bezitterig", legt Römkens uit. "Als de vrouw dan vasthoudt aan haar wens om afstand te nemen, kan dat de trigger zijn voor agressie."

De hoogleraar vertelt dat Nederland het mensenrechtenverdrag van de Istanbul-conventie heeft ondertekend, dat sinds 2016 in werking is getreden. Dit verdrag gaat over de preventie en bestrijding van geweld tegen vrouwen. Het verplicht Nederland een landelijk coördinatiepunt in te stellen, en daar zou zo'n meldpunt ook onderdeel van moeten zijn. "Tot nu toe heeft Nederland nog niet zo'n nationaal coördinatiepunt opgezet. Dus waarom het meldpunt er nog niet is? Dat is een beleidsvraag", zegt Römkens.

Bekijk ook

info

Wanneer is er sprake van femicide?

Femicide is een term die gebruikt wordt voor gendergerelateerd geweld tegen vrouwen. Het College voor de Rechten van de Mens gebruikt de term om duidelijk te maken dat vrouwen door hun ongelijke positie in de samenleving in sommige situaties meer risico lopen om gedood te worden dan mannen. Denk bijvoorbeeld aan een vrouw die wordt vermoord omdat ze haar relatie heeft verbroken of omdat ze volgens haar familie de eer zou hebben geschonden.

"De meeste vrouwen die worden gedood, worden gedood door hun partner of ex-partner", legt het College uit op haar website. "Vaak is er in de relatie al langer sprake van structurele mishandeling. Dat kan gaan om psychisch geweld, bedreigingen, intimidatie of lichamelijk of seksueel geweld. Femicide is een extreme vorm van geweld tegen vrouwen in de privésfeer."

Wereldwijd zijn vorig jaar bijna 85.000 vrouwen en meisjes vermoord omdat ze vrouw waren, blijkt uit een rapport van de Verenigde Naties. In Nederland werden tussen 2018 en 2022 zeker 217 vrouwen omgebracht, laten cijfers van statistiekbureau CBS zien. Ruim 80 procent van die moorden werd gepleegd in de familiesfeer, door een (ex-)partner of ander familielid.

2. Komt dit probleem voor in alle lagen van de samenleving?

Römkens benadrukt dat je dit probleem niet kunt categoriseren op basis van sociale klasse, religie of culturele achtergrond. "De overeenkomst is dat men een heel traditioneel beeld heeft over wat de rol van vrouwen en mannen is in een relatie", vertelt Römkens. Mannen voelen zich dan gerechtigd om hun partner onder controle te houden en verwachten gehoorzaamheid.

"Dit gedrag heeft vaak te maken met een diepgewortelde onzekerheid over hun eigen mannelijkheid, wat zich uit in dwingend gedrag", zegt de emeritus hoogleraar. Psychologisch onderzoek toont aan dat dit vaak gepaard gaat met narcistische trekjes en een persoonlijkheidsstoornis die de man doet geloven dat de wereld om hem draait.

Femicide heeft niet specifiek te maken met religie maar eerder met een breed, universeel probleem van machtsverhoudingen binnen relaties, weet ze. In sommige gevallen gebruiken mannen wel argumenten gebaseerd op de seksuele reputatie van vrouwen, maar dit is niet exclusief voor bepaalde religies. De onderliggende oorzaak van geweld en controle in relaties ligt vaak in de overtuiging van mannen dat zij het recht hebben om hun partner te bezitten, ongeacht het religieuze of culturele kader.

Bekijk ook

info

Welke straffen worden opgelegd bij femicide?

Femicide staat niet in het Nederlands Wetboek van Strafrecht, dus een dader kan daar niet specifiek voor veroordeeld worden. Bij moord of doodslag wordt er door de rechtbank wel altijd gekeken naar de omstandigheden waarin iemand is omgebracht, bijvoorbeeld welke relatie het slachtoffer tot de dader had, en of er sprake was van huiselijk geweld of eerwraak.

Daarnaast kunnen er maatregelen genomen worden als er tekenen zijn dat een vrouw mogelijk gevaar loopt. Het Openbaar Ministerie (OM) werkt samen met onder meer politie, gemeenten en Veilig Thuis om huiselijk geweld in een vroeg stadium aan te pakken. Zo kan een verdachte bijvoorbeeld een tijdelijk huisverbod of contactverbod opgelegd krijgen.

3. Hoe zien mannen die betrokken zijn bij dit probleem zichzelf en hun rol?

Hoe mannen zichzelf zien in relatie tot geweld tegen vrouwen is een ingewikkeld onderwerp, zegt Römkens. "We weten er nog te weinig van, want er is niet genoeg onderzoek naar gedaan."

Uit een recente studie uit Argentinië blijkt dat mannen vaak de verantwoordelijkheid voor hun gedrag ontkennen. "Ze zeggen dan dat ze 'het niet meer wisten' op het moment van hun daad en zien zichzelf eigenlijk als slachtoffer." Dat maakt het moeilijk om ze aan te spreken op hun gedrag. "Hoe je je ook voelt, het blijft jouw verantwoordelijkheid om niet gewelddadig te worden", benadrukt de emeritus hoogleraar.

Ook culturele patronen spelen volgens haar een grote rol. Zo zitten ideeën over mannelijkheid, rechten en dominantie vaak diepgeworteld: "In onze cultuur heerst een onbewust idee dat mannen ergens recht op hebben, ook als vrouwen daar geen toestemming voor geven."

Römkens zegt dat het belangrijk is dat mannen hierover met elkaar in gesprek gaan. Ze noemt als voorbeeld landen zoals Spanje en Italië, waar mannen steeds vaker meedoen aan het debat over femicide en genderongelijkheid. "Daar zeggen mannen: er moet iets veranderen in hoe wij over vrouwen en onszelf denken", zegt Römkens. Zulke gesprekken zijn volgens haar broodnodig om de voedingsbodem voor geweld aan te pakken.

info

Signalen dat vrouw mogelijk gevaar loopt

Hulporganisatie Sterk Huis heeft een lijst met zogenoemde 'rode vlaggen, signalen die duiden op intieme terreur en een voorbode kunnen zijn voor femicide:

  • Stalking
  • Bedreiging met de dood (richting de vrouw of de kinderen)
  • Dreiging met zelfdoding
  • Wapenbezit of gebruik van wapens
  • Recent gewelddadig gedrag
  • Geweld tijdens zwangerschap
  • Gedwongen seks
  • Onthouden van zorg die acuut de gezondheid bedreigt
  • Poging tot verwurging, verstikking of verdrinking
  • Extreme angst bij het slachtoffer dat haar leven of dat van de kinderen in gevaar is
  • Het slachtoffer durft niet te spreken in de buurt van de partner en/of toont angst voor de partner
  • Toenemende escalatie van ernst en/of frequentie van geweld

Bekijk ook

4. Welke concrete stappen kunnen genomen worden om deze vorm van geweld te stoppen?

Volgens Römkens moet er meer aandacht komen voor vrouwenmoord in het publieke debat. "Het moet gezien worden als een structureel maatschappelijk probleem, maar nu wordt het vaak als een individueel probleem van de vrouwen en mannen zelf ervaren."

Omdat het nog relatief onbekend is, denken mensen vaak dat het een uitzondering is: "De maatschappelijke kant wordt niet erkend, en dat maakt het probleem alleen maar erger, want het leidt tot isolement en dus schaamte bij slachtoffer en dader."

Hierdoor komt het probleem vaak pas laat aan het licht, weet de emeritus hoogleraar. "Daarom is het belangrijk dat mensen dichtbij het slachtoffer de juiste kennis en expertise hebben om situaties serieus te nemen, en niet met oppervlakkig advies komen zoals: 'Ga toch scheiden, dan ben je ervan af.' Dit soort opmerkingen kan slachtoffers verder isoleren en gevaarlijke situaties verergeren."

Ze gaat verder: "De scheiding is de periode waarin vrouwen het meeste risico lopen om gedood te worden. Dan hebben ze soms juist extra bescherming nodig." Römkens benadrukt: "Het belangrijkste is om niet weg te kijken. En probeer niet meteen te oordelen over wat iemand zou moeten doen."

'Kennis, kennis, kennis' is volgens haar de sleutel om geweld effectief te voorkomen en aan te pakken. Volgens Römkens is dit gebrek aan expertise een van de grootste obstakels in de aanpak tegen geweld.

Ze pleit voor structurele veranderingen in de opleiding van professionals, zoals politie, maatschappelijk werkers en zorgverleners, zodat zij beter in staat zijn om deze complexe probleem te herkennen en aan te pakken. Ze wijst ook op de verplichtingen uit de Istanbul-conventie om deze thema's in opleidingen op te nemen.

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.