Wereldwijd zijn vorig jaar tienduizenden vrouwen gedood, puur omdat ze vrouw zijn, blijkt uit cijfers van de VN. We noemen dit femicide of vrouwenmoord. Slachtoffers worden meestal gedood in de familiesfeer. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Emeritus hoogleraar gendergerelateerd geweld aan de Universiteit van Amsterdam Renée Römkens geeft antwoord op jullie vragen. Ze schreef het boek 'Voorbij de verbijstering' over gender en geweld.

1. Femicide begint vaak met huiselijk geweld, wanneer komt hier een telefonisch meldpunt voor?

"Femicide begint vaak met huiselijk geweld, maar dat is niet altijd het geval", zegt Römkens. "Meestal begint het alleen met bezitterig en dominant gedrag, dat niet per se fysiek is, maar wel de eerste tekenen kunnen zijn voor escalatie."

Er zijn een aantal waarschuwingssignalen om op te letten. "Soms wil iemand heel snel een relatie aangaan, snel samenwonen, en wordt iemand bezitterig", legt Römkens uit. "Als de vrouw dan vasthoudt aan haar wens om afstand te nemen, kan dat de trigger zijn voor agressie."

De hoogleraar vertelt dat Nederland het mensenrechtenverdrag van de Istanbul-conventie heeft ondertekend, dat sinds 2016 in werking is getreden. Dit verdrag gaat over de preventie en bestrijding van geweld tegen vrouwen. Het verplicht Nederland een landelijk coördinatiepunt in te stellen, en daar zou zo'n meldpunt ook onderdeel van moeten zijn. "Tot nu toe heeft Nederland nog niet zo'n nationaal coördinatiepunt opgezet. Dus waarom het meldpunt er nog niet is? Dat is een beleidsvraag", zegt Römkens.

2. Komt dit probleem voor in alle lagen van de samenleving?

Römkens benadrukt dat je dit probleem niet kunt categoriseren op basis van sociale klasse, religie of culturele achtergrond. "De overeenkomst is dat men een heel traditioneel beeld heeft over wat de rol van vrouwen en mannen is in een relatie", vertelt Römkens. Mannen voelen zich dan gerechtigd om hun partner onder controle te houden en verwachten gehoorzaamheid.

"Dit gedrag heeft vaak te maken met een diepgewortelde onzekerheid over hun eigen mannelijkheid, wat zich uit in dwingend gedrag", zegt de emeritus hoogleraar. Psychologisch onderzoek toont aan dat dit vaak gepaard gaat met narcistische trekjes en een persoonlijkheidsstoornis die de man doet geloven dat de wereld om hem draait.

Femicide heeft niet specifiek te maken met religie maar eerder met een breed, universeel probleem van machtsverhoudingen binnen relaties, weet ze. In sommige gevallen gebruiken mannen wel argumenten gebaseerd op de seksuele reputatie van vrouwen, maar dit is niet exclusief voor bepaalde religies. De onderliggende oorzaak van geweld en controle in relaties ligt vaak in de overtuiging van mannen dat zij het recht hebben om hun partner te bezitten, ongeacht het religieuze of culturele kader.

3. Hoe zien mannen die betrokken zijn bij dit probleem zichzelf en hun rol?

Hoe mannen zichzelf zien in relatie tot geweld tegen vrouwen is een ingewikkeld onderwerp, zegt Römkens. "We weten er nog te weinig van, want er is niet genoeg onderzoek naar gedaan."

Uit een recente studie uit Argentinië blijkt dat mannen vaak de verantwoordelijkheid voor hun gedrag ontkennen. "Ze zeggen dan dat ze 'het niet meer wisten' op het moment van hun daad en zien zichzelf eigenlijk als slachtoffer." Dat maakt het moeilijk om ze aan te spreken op hun gedrag. "Hoe je je ook voelt, het blijft jouw verantwoordelijkheid om niet gewelddadig te worden", benadrukt de emeritus hoogleraar.

Ook culturele patronen spelen volgens haar een grote rol. Zo zitten ideeën over mannelijkheid, rechten en dominantie vaak diepgeworteld: "In onze cultuur heerst een onbewust idee dat mannen ergens recht op hebben, ook als vrouwen daar geen toestemming voor geven."

Römkens zegt dat het belangrijk is dat mannen hierover met elkaar in gesprek gaan. Ze noemt als voorbeeld landen zoals Spanje en Italië, waar mannen steeds vaker meedoen aan het debat over femicide en genderongelijkheid. "Daar zeggen mannen: er moet iets veranderen in hoe wij over vrouwen en onszelf denken", zegt Römkens. Zulke gesprekken zijn volgens haar broodnodig om de voedingsbodem voor geweld aan te pakken.

4. Welke concrete stappen kunnen genomen worden om deze vorm van geweld te stoppen?

Volgens Römkens moet er meer aandacht komen voor vrouwenmoord in het publieke debat. "Het moet gezien worden als een structureel maatschappelijk probleem, maar nu wordt het vaak als een individueel probleem van de vrouwen en mannen zelf ervaren."

Omdat het nog relatief onbekend is, denken mensen vaak dat het een uitzondering is: "De maatschappelijke kant wordt niet erkend, en dat maakt het probleem alleen maar erger, want het leidt tot isolement en dus schaamte bij slachtoffer en dader."

Hierdoor komt het probleem vaak pas laat aan het licht, weet de emeritus hoogleraar. "Daarom is het belangrijk dat mensen dichtbij het slachtoffer de juiste kennis en expertise hebben om situaties serieus te nemen, en niet met oppervlakkig advies komen zoals: 'Ga toch scheiden, dan ben je ervan af.' Dit soort opmerkingen kan slachtoffers verder isoleren en gevaarlijke situaties verergeren."

Ze gaat verder: "De scheiding is de periode waarin vrouwen het meeste risico lopen om gedood te worden. Dan hebben ze soms juist extra bescherming nodig." Römkens benadrukt: "Het belangrijkste is om niet weg te kijken. En probeer niet meteen te oordelen over wat iemand zou moeten doen."

'Kennis, kennis, kennis' is volgens haar de sleutel om geweld effectief te voorkomen en aan te pakken. Volgens Römkens is dit gebrek aan expertise een van de grootste obstakels in de aanpak tegen geweld.

Ze pleit voor structurele veranderingen in de opleiding van professionals, zoals politie, maatschappelijk werkers en zorgverleners, zodat zij beter in staat zijn om deze complexe probleem te herkennen en aan te pakken. Ze wijst ook op de verplichtingen uit de Istanbul-conventie om deze thema's in opleidingen op te nemen.

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."