Komen mensen er ongestraft mee weg? En andere vragen over het bedreigen van politici beantwoord

Politici werden in 2022 twee keer zo vaak bedreigd als in het jaar daarvoor, blijkt uit cijfers van politie en justitie. Onderzoeker Diana Marijnissen en hoogleraar Straf- en strafprocesrecht Jeroen ten Voorde beantwoorden veelgestelde vragen.

Politici werden in 2022 twee keer zo vaak bedreigd als in het jaar daarvoor. Het speciale Team Bedreigde Politici van de Politie Eenheid Den Haag ontving 1.125 meldingen, terwijl dat er vorig jaar 588 waren.

1. Waarom gaan sommige mensen over tot bedreigen?

Mensen kunnen verschillende redenen hebben, begint onderzoeker bij lectoraat Ondermijning Diana Marijnissen. "Soms zijn er instrumentele redenen. Mensen willen daadwerkelijk iets gedaan krijgen van een politicus of bestuurder. Ze hebben bijvoorbeeld een 'nee' gekregen op de aanvraag van een laadpaal voor een elektrische auto, en zijn het daar niet mee eens. In plaats van de geijkte wegen te bewandelen, kiezen ze er dan voor om te gaan dreigen."

Vaker worden bedreigingen vanuit een emotionele opwelling gedaan, weet Marijnissen. Vooral op sociale media. "Mensen winden zich op over maatregelen of uitspraken, en reageren daar dan in een soort opwelling op. Dit zie je vooral bij mensen met wie het al niet zo goed gaat, om wat voor reden dan ook (baan verloren, gezondheidsproblemen, etc.). In de rechtbank zien we dan vaak dat mensen spijt betuigen en dat ze zich nauwelijks realiseerden wat zo'n bedreiging teweeg zou brengen bij de ontvanger."

Bij fysieke bedreigingen spelen nog weer andere redenen. "Daar gaat meestal een voorbereiding aan vooraf. Je moet weten waar iemand zich bevindt. Je moet een instrument bij je hebben om te bedreigen. Een mes, een baksteen, een fakkel. Achter dit soort bedreigingen zitten vaak ideële redenen: iemand heeft een diepgewortelde motivatie, norm of waarde van waaruit hij of zij handelt. Maar de laatste jaren zien we ook steeds vaker dat er bij fysieke bedreigingen een groep meelopers is, die eigenlijk niet goed weet wat de idealen zijn, maar die het toch gewoon leuk vinden om mee te doen."

Bron: Privéfoto

2. Komen mensen er ongestraft mee weg?

Dat hangt af van de precieze omstandigheden en uitlatingen, vertelt hoogleraar Straf- en strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden Jeroen ten Voorde. "Aan een mogelijke straf gaat de vraag vooraf: leveren acties of opmerkingen écht een bedreiging op? Soms kunnen ze heel vervelend zijn, maar vormen ze niet meteen een bedreiging. De definitie van een bedreiging is dat er redelijke vrees is dat wat iemand zegt ook tot uiting wordt gebracht. Dat is het eerste waar de politie naar kijkt."

"Veel mensen roepen ook maar wat, zonder dat ze de intentie hebben om de bedreiging om te zetten in daadwerkelijk gedrag", voegt Ten Voorde toe. "Zeker in een tijd waarin mensen geneigd zijn om online leeg te lopen, is het best wel lastig om de echte bedreigingen van boosheid te onderscheiden."

Ten Voorde vervolgt: "Als er sprake is van een bedreiging, zal de politie soms direct ingrijpen. Bijvoorbeeld bij een bedreiging op straat, als iemand heel concreet een ander toeroept wat en wanneer hij hem wil aandoen. Dan is het denkbaar dat die persoon wordt gearresteerd. Maar als de bedreiging online plaatsvindt, en die persoon is niet meteen te traceren, dan heeft de politie niet altijd de capaciteit om iedere Tweet uitgebreid te onderzoeken."

De rechtspraak heeft afspraken gemaakt welke straffen passend zijn voor wat voor soort bedreigingen, legt Ten Voorde uit. "Is het een eenvoudige bedreiging? Dan is de afspraak om een geldboete op te leggen. Maar op het moment dat iemand een slag-, stoot- of steekwapen toont, dan volgt een taakstraf. Toon je een vuurwapen? Dan kun je een gevangenisstraf verwachten."

"Verder hebben rechters afgesproken dat ze hoger kunnen straffen als bedreigingen geuit worden in bijvoorbeeld het verkeer, of tijdens voetbalwedstrijden, of tegen bepaalde personen zoals ambulancebroeders of buschauffeurs of politici. Die 'strafverhogende omstandigheid' voor het bedreigen van politici moet duidelijk maken: als je zo iemand bedreigt, kun je rekenen op een hogere straf. Toch weerhoudt dat de burger er nog niet van. Het strafrecht alleen kan bedreigingen niet oplossen. Het kan alleen reageren wanneer het fout gaat. Maar het is een maatschappelijke verantwoordelijkheid om elkaar aan te blijven spreken op de manieren waarop je tegen anderen praat."

Bekijk ook

• 

  Fakkeldrager die voor huis van Kaag stond was in Tweede Kamer: het mag, maar 'geeft ongemakkelijk gevoel'

  • 24-05-2023

3. Hoe wordt vastgesteld dat een bedreiging geen reactie is op een provocatie van een politicus?

Hoogleraar Ten Voorde vindt het lastig om deze vraag te beantwoorden. "Deels is het inderdaad actie-reactie, maar dat rechtvaardigt nog niet dat mensen gaan dreigen. Het is gewoon niet oké, punt. We hebben vrijheid van meningsuiting: je mag tegen bepaalde opvattingen zijn, je mag dat op een scherpe manier formuleren, je mag shockeren of kwetsen. Maar op het moment dat je mensen echt de indruk geeft dat je de daad bij het woord gaat voegen, dan moet je toch realiseren dat je geen bijdrage meer levert aan een discussie."

Ook Marijnissen vindt dit een moeilijke vraag. Ze denkt wel dat de taal van politici zelf een rol speelt in de verruwing van gedrag. "Ik weet de precieze effecten niet," benadrukt ze, "maar ik kan me voorstellen dat als je keer op keer ziet hoe mensen - inclusief politici - elkaar de maat nemen in debatten en op sociale media, dat je dan denkt: dit is normaal. Debatten worden op het scherpst van de snede gevoerd. Niet alleen op de argumenten, maar vaak op de persoon. Als je dat ziet als voorbeeld, dan ben je misschien geneigd om dat gedrag over te nemen."

4. Welke politici worden het meest bedreigd, en door wie?

Het aantal meldingen van bedreigingen was in 2022 twee keer zo hoog als in 2021. Die verdubbeling hangt vooral samen met meldingen door één Tweede Kamerlid. Volgens persbureau ANP gaat het om Geert Wilders. Hij zou veel dreigementen hebben ontvangen van buiten de Europese Unie.

Marijnissen: "Ik kan mij wel voorstellen dat dat vooral mensen zijn die zich niet kunnen identificeren met het beleid dat Wilders voorstelt. Die het vanuit ideële overwegingen oneens zijn met Wilders. Maar we zien dit ook gebeuren bij Klaver en Kaag. Die noem ik bewust in één zin, want over het algemeen zie ik in mijn onderzoek geen verschillen tussen aantallen bedreigingen aan de verschillende kanten van het politieke spectrum."

Bekijk ook

• 

  Hoe stoppen we de intimidatie van politici? 'Ga niet in gesprek als ze op de stoep staan'

  • 29-12-2022

5. Is het bedreigen van politici een gevaar voor de democratie?

Marijnissen en Ten Voorde denken van wel.

Marijnissen: "Een aantal van de politici en bestuurders die bedreigd worden, zegt daar in besluitvorming rekening mee te houden, blijkt uit onderzoeken als de Monitor Integriteit en Veiligheid. Sommigen worden heel voorzichtig, werd duidelijk in mijn eigen onderzoek naar lokale bestuurders en politici. Zij denken 3 of 4 keer na voordat ze een vraag stellen of een reactie geven. Anderen slaan juist met de vuist op tafel en krijgen een soort tunnelvisie: 'Dit voornemen moet en zal gerealiseerd worden, want ik laat mij niet bedreigen'. In beide gevallen geldt dat het werk niet meer in alle openheid en eerlijkheid wordt gedaan. Dat is een gevaar voor de democratie."

"Een enkele bedreiging zal niet meteen de democratie ondermijnen", voegt Ten Voorde toe. "Maar een groot deel van de Kamer doet z'n werk onder constante dreiging. Op het moment dat die politici hun gedrag aanpassen, dat zij hun stem voor bijvoorbeeld een wetsvoorstel laten leiden door de bedreigingen, dan is dat een democratie die niet functioneert zoals je zou willen. Want dan is kennelijk die bedreiging leidend voor de stem, en niet de argumenten en discussies die daarover zijn geweest."

6. Weerhoudt de groeiende hoeveelheid bedreigingen een nieuwe generatie politici om het vak in te stappen?

Ja, zegt Marijnissen. "Dat werd al duidelijk tijdens de vorige verkiezingen: partijen hadden moeite om de kieslijsten gevuld te krijgen. En we weten het ook uit onderzoek: mensen die geïnteresseerd zijn in een politieke carrière, bedenken zich wel even twee keer. Wat zou dat gaan betekenen voor mij en voor mijn omgeving?" Ze denkt dat het internet die twijfel versterkt. "Zodra bedreigingen online staan, blijven ze zichtbaar. Ook bijvoorbeeld voor latere werkgevers. De angst is dan dat de bedreigingen je voortdurend blijven achtervolgen, ook nadat je de politiek allang hebt verlaten. Dat werkgevers denken: iemand die veel reuring veroorzaakt, willen we die wel?"

Marijnissen vindt het wel een goede ontwikkeling dat politici steeds vaker in de openbaarheid treden met bedreigingen. "Tot een paar jaar geleden was kwetsbaarheid voor een politicus not done. Maar nu zien we vaker dat politici zich kwetsbaar opstellen. Zoals Kaag, die in de rechtbank vertelde wat de bedreigingen met haar en haar gezin deden. Ik denk dat dat helpt om de urgentie van dit probleem op de kaart te zetten."

Bekijk ook

• 

  Deze burgemeester liet omgekeerde vlaggen verwijderen en werd daarna bedreigd: 'Ik begrijp de emotie, maar bedreigen? Dat gaat nergens over'

  • 29-12-2022