Volgens PVV-leider Geert Wilders 'is er een probleem'. Nu de VVD-fractie in de Eerste Kamer heeft aangegeven voor de spreidingswet te zijn, staat de formatie onder hoogspanning. "Wilders dacht dat de VVD aan zijn zijde stond, dat blijkt niet zo te zijn."

De spanningen op het Binnenhof lopen dus op: Wilders eist antwoorden van VVD-leider Dilan Yeşilgöz, die de gelederen binnen haar eigen partij maar niet gesloten weet te houden. Politiek commentator Joost Vullings duidt de huidige situatie.

1. Joost, wat is er precies aan de hand?

Volgende week dinsdag (23 januari) stemt de Eerste Kamer over de spreidingswet. Die wet moet het mogelijk maken dat asielzoekers gelijkmatig over het hele land worden opgevangen. Maar gisteravond werd al duidelijk dat er een meerderheid is voor de wet, door steun van de VVD-senatoren.

En dat is een klap voor VVD-leider Yeşilgöz, die de wet koste wat kost heeft proberen tegen te houden, zegt politiek commentator Vullings. "Je ziet nu dat Yeşilgöz het probleem klein probeert te houden. Ze zegt: 'We hadden de volgorde liever anders gezien, eerst de instroom beperken en daarna de wet.'"

2. Hoe is het nu achter de schermen bij de VVD?

"De VVD-fractie in de Eerste Kamer is tegen de politieke lijn van Yeşilgöz ingegaan. En ze komen daar ook openlijk voor uit. Zoiets hebben we onder Rutte nooit gezien", legt hij uit. "Dus je kunt wel zeggen dat het rommelt binnen de VVD."

"Yeşilgöz heeft er in de verkiezingscampagne een heel groot punt van gemaakt dat eerst de instroom van asielzoekers beperkt moest worden. Dus in die zin is het een enorm harde klap, dat is heel pijnlijk voor de partij. Haar gezag is nog niet onomstreden zoals het bij Rutte was."

Volgens Vullings 'rommelt' het al sinds de verkiezingen. "De VVD heeft verloren en voor het eerst in jaren spreken mensen de partijleider openlijk tegen. Dus daar is iets aan de hand. De strategie klopte jarenlang, de eenheid werd ook strak bewaakt en dat pakte altijd goed uit. Maar sinds de verkiezingen worden door de partijtop beslissingen genomen die tot rumoer leiden."

3. Kan de VVD in de Eerste Kamer toch nog tegen de spreidingswet stemmen?

"We weten nu dat er een meerderheid in de Eerste Kamer is voor de spreidingswet en die blijft er ook", verwacht de politiek commentator. Wat volgens hem wel zou kunnen, is dat het nieuwe kabinet dat straks na de formatie komt, de spreidingswet weer intrekt.

Dat zou dan moeten gebeuren met een zogenoemde 'intrekkingswet' en die moet dan ook weer goedgekeurd worden door de Tweede en Eerste Kamer. "Maar zolang het huidige kabinet er zit, gaan die hem niet ophouden of intrekken."

4. Wat bekent dit voor de formatie?

De vier formerende partijen PVV, VVD, NSC en BBB zijn inmiddels al een paar weken met elkaar in gesprek en zitten ook vandaag weer om tafel bij informateur Ronald Plasterk. De sfeer is gespannen, weet Vullings. "Het knettert daar binnen, dat kan niet anders. De VVD en PVV gaan hard clashen."

"PVV-leider Wilders is boos. We zagen hem net binnenlopen en hij zei: 'We hebben een probleem.' Hij zag er not amused uit. De formatie staat nu echt onder hoogspanning. De PVV is heel erg tegen deze wet en Wilders dacht dat de VVD aan zijn zijde stond", legt hij uit.

"Maar dat blijkt nu niet zo te zijn. Dus wat zijn de afspraken die ze maken dan waard? De kern is dat je erop moet kunnen vertrouwen dat je kunt leveren, zoals dat heet. Als het lukt, zijn ze daar bezig met het schrijven van een regeerakkoord. En dan is het ook belangrijk dat een Eerste Kamerfractie doet wat er verlangd wordt."

5. Gaat de formatie hierop klappen?

"Dat zou wel heel snel zijn. Een formatie kan elke dag klappen, maar dit is wel een dag dat je denkt: poeh, hoe gaat dit verder? Het is wel de eerste keer dat er openlijk spanning is", zegt Vullings erover. "Normaal knettert het heel hard en zijn een week later de plooien weer gladgestreken, maar dit is wel gewoon heftig."

Ook voor de informateur is het vandaag een test, zegt de politiek commentator tot slot. "Voor hem is het nu zaak om de gemoederen zo snel mogelijk te bedaren. Om de vier partijen bij elkaar te houden."