'Kennismigranten' werken in shoarmazaak of in kassen: regeling volgens Arbeidsinspectie gevoelig voor fraude

De regeling waarmee bedrijven hoogopgeleide werknemers van buiten Europa kunnen binnenhalen, is te gevoelig voor fraude en misbruik. Dat meldt de Arbeidsinspectie aan EenVandaag. Volgens de inspecteur-generaal moeten de regels strenger worden.

Een kennismigrant die in een cafetaria Turkse pizza's bakt, in de kassen werkt of kabels legt in een woonwijk: het zijn voorbeelden die de Arbeidsinspectie de laatste jaren tegenkomt in onderzoeken naar de kennismigrantenregeling. En dat terwijl deze regeling juist bedoeld was om hoogwaardige kenniswerkers van buiten de EU snel in Nederland aan het werk te krijgen.

Geen opleidingseis

Maar sinds het oprichten van de regeling in 2004 is die functie van de regeling verder buiten beeld geraakt. Een opleidingseis is er nooit gekomen, waardoor steeds meer bedrijven voor veel verschillend werk arbeidskrachten van buiten de EU naar Nederland krijgen.

De enige strikte eis die er wel is: een werknemer moet meer dan 5000 euro per maand verdienen. Maar deze eis valt in de praktijk ook te omzeilen.

Status van vertrouwen

Werkgevers mogen zo'n kennismigrant alleen aannemen als het bedrijf door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) op een lijst als 'erkend referent' staat. Een bedrijf betaalt hiervoor eenmalig geld aan de IND en moet aan kunnen tonen dat het financieel gezond is, dat de bestuurders betrouwbaar zijn en dat de onderneming in het Handelsregister staat.

Als een bedrijf op de lijst staat, worden aanvragen voor kennismigranten binnen 2 weken van een oordeel voorzien. De verantwoordelijkheid voor het juist invullen van formulieren en het bijhouden van administratie, ligt bij het bedrijf zelf. Bij een erkend referent, schrijft de IND in een reactie, gaat de dienst uit van een systeem van 'vertrouwen vooraf, controle achteraf'.

Regeling inperken

Inspecteur-generaal van de Arbeidsinspectie Rits de Boer herkent dat beeld, na vragen van EenVandaag. "Er staan nu meer dan 10.000 bedrijven op."

Maar dat is niet hoe de regeling is bedacht. "Dat zou maar een lijst van een paar honderd bedrijven moeten zijn. Nu treffen we ook kappers, kabelleggers, schoonmakers en horecamedewerkers aan die hier als kennismigrant werken."

Papieren werkelijkheid

Daarbij ziet de arbeidsinspectie kenniswerkers die helemaal niet blijken te werken voor het juiste salaris. "Er zijn ook kenniswerkers die wel werken maar nauwelijks of geen salaris krijgen. De regeling is zo ongericht dat dit allemaal mogelijk is."

In die situaties zorgt het bedrijf dan bijvoorbeeld dat het op papier lijkt alsof iedere werknemer iedere maand het juiste bedrag krijgt uitgekeerd, maar blijken die rekeningen uiteindelijk allemaal van het bedrijf zelf te zijn. Een papieren werkelijkheid dus. Wat de inspecteur-generaal betreft zou de lijst meer focus moeten krijgen, en dus flink worden uitgedund.

Payrollers

Een ander punt van zorg zijn de 'payrollbedrijven' op de lijst. Uit cijfers van de IND blijkt dat dit om minstens tachtig bedrijven zou gaan. Via die payrollbedrijven zijn ongeveer 1.700 kennismigranten actief. Hierin zijn alleen bedrijven meegenomen die als hoofdactiviteit payroll doen. Bedrijven die dit niet als hoofdactiviteit hebben, zijn niet meegeteld.

De IND heeft dan ook geen zicht op hoeveel bedrijven er echt via deze constructie kennismigranten inzetten. De Boer: "Een payrollbedrijf is puur een administratieve tussenpersoon en geen werkgever. Voor een toezichthouder is dat moeilijk controleren en het vergroot de kans op misbruik."

Weinig zicht op payroll- en uitzendbureaus

De IND beaamt dat in een reactie en zegt weinig zicht te hebben op de werkzaamheden van de kennismigranten via en bij payroll- en uitzendbureaus.

In het onderzoek van EenVandaag kon van 328 bedrijven vastgesteld worden dat deze in de uitzendbranche actief zijn. Een deel daarvan leek zich bovendien te specialiseren in sectoren als horeca, waar je je serieus kan afvragen of kennismigranten daar 5.000 euro per maand betaald krijgen.

Extra eisen en maatregelen

De Arbeidsinspectie raadt extra maatregelen aan om misbruik te voorkomen. Zo schrijven ze in hun jaarverslag dat niet alleen een salariseis nodig is, maar bijvoorbeeld ook een diploma of een eis van een hoger genoten opleiding. Daarnaast pleit de Arbeidsinspectie ook voor betere gegevensdeling. "Omdat het combineren van informatie voor real-time controles ten behoeve van fraudebestrijding zo gevoelig ligt, zouden dergelijke keuzes aan de Tweede Kamer voorgelegd kunnen worden om ze goed of af te keuren."

Het ministerie van Justitie en Veiligheid schrijft in een reactie samen met het IND te kijken of aanvullende wet- of regelgeving nodig is. Maar vermeldt daar ook bij dat de uiteindelijke keuze van het nieuwe kabinet zal zijn.

*Andrés echte naam is bekend bij de redactie.