Door de plannen van het kabinet-Schoof staat de kansengelijkheid in het onderwijs onder druk, zeggen experts. Kinderen zonder rijke ouders zijn de dupe.

Zo wordt de subsidie voor de brede brugklas stopgezet, komt er minder geld voor de Rijke Schooldag en komen armere ouders in de knel met de kinderopvang.

Geen subsidie voor brede brugklas

In het nieuwe regeerprogramma staat dat de 'subsidie voor de heterogene brugklas', beter bekend als de brede brugklas, in 2025 stopt. In een brede brugklas zitten leerlingen met verschillende doorstroomadviezen langere tijd in dezelfde klas. Zo hebben zij langer de tijd om zich te ontwikkelen en te ontdekken welk niveau bij hen past.

"Een vroege selectie van het onderwijsniveau leidt tot kansenongelijkheid", weet Floris Burgers, die aan de Radboud Universiteit onderzoek doet naar kansengelijkheid in het onderwijs. "Met name kinderen met een migratieachtergrond en kinderen van ouders met een praktische opleiding zijn de dupe van dat systeem."

Vmbo-leerlingen in het nadeel

"Deze kinderen hebben vaak wat meer tijd nodig om zich te ontwikkelen, maar worden nu al op vroege leeftijd op een, voor hen potentieel, te laag niveau ingedeeld", legt Burgers uit. Daarnaast ziet hij dat leerlingen met een vmbo-advies zich in een brede brugklas sterker ontwikkelen dan in een vmbo-klas.

"Als je de richtingen in de brugklas gescheiden houdt, doe je vooral vmbo-leerlingen tekort. Zij trekken zich namelijk op aan andere leerlingen in een brede brugklas." Het is volgens Burgers andersom niet zo dat vwo-leerlingen minder zouden presteren in een brede brugklas. "Uit onderzoek blijkt dat deze vrees ongegrond is."

Gezamenlijke brugklas

Ook de Onderwijsraad raadt een brede brugklas aan. De raad adviseerde het vorige kabinet in 2021 om te stoppen met het schooladvies in groep 8. Leerlingen met verschillende niveaus zouden beter de eerste 3 jaar van de middelbare school in een gezamenlijke brugklas kunnen doorbrengen.

Het vorige kabinet wilde scholen niet verplichten een brede brugklas in te voeren, maar wilde ze wel stimuleren ermee te starten of door te gaan. Er kwam een subsidie, maar deze stopt dus volgend jaar alweer. Dat terwijl de subsidie op dit moment nog geëvalueerd wordt. Een reden voor het schrappen wordt niet gegeven in het regeerprogramma.

Veel animo voor subsidie

De animo voor de subsidie was groot, volgens onderzoeker Burgers. 689 Scholen maakten er gebruik van. Er werd bijna 70 miljoen euro uitgekeerd.

"De kans is groot dat scholen stoppen met de brede brugklas als ze geen subsidie meer krijgen", zegt Burgers. "Het vergt veel organisatie om een brede brugklas te regelen. Hoe ga je het inrichten? Is het roostertechnisch mogelijk? Het aanpassen van lesmateriaal, docenten die zich moeten aanpassen", somt hij op.

'Samen met leerlingen ontdekken wat bij ze past'

Op de Amsterdamse school Spinoza20first werken ze al sinds de oprichting 9 jaar geleden met brede brugklassen. "We willen samen met leerlingen ontdekken welk niveau het beste bij ze past, in plaats van alleen te kijken naar de voorspelling die op de basisschool wordt gedaan", legt rector Harold Tennekes uit.

"Veel leerlingen hebben daar baat bij. Als je op het niveau terechtkomt dat echt goed bij je past, word je daar blij van. Leren ontstaat daar waar je aan de ene kant uitgedaagd wordt, maar aan de andere kant ook jezelf kunt zijn." Tennekes is ervan overtuigd dat de brede brugklas daar de ideale plek voor is.

'In het belang van het land'

"Ik ben er een voorstander van dat de Rijkssubsidie voor de brede brugklas blijft, omdat ik zie dat het werkt", zegt Tennekes. "Het lijkt me in het belang van het land om dat vol te houden." Hij hoopt dat verhalen als die van zijn school eraan bijdragen dat de subsidie uiteindelijk toch blijft bestaan.

Bijvoorbeeld via financiering vanuit de gemeente, wat in Amsterdam al deels gebeurt. "Ik hoop dat de ruimte blijft bestaan. Maar ook als de financiering vanuit het Rijk wordt stopgezet, gaan wij door met de brede brugklas." Al wordt het dan wel een grotere uitdaging, want het gaat om grote bedragen.

Minder Rijke Schooldag

Het kabinet maakt ook minder geld vrij voor het programma School en Omgeving, dat ook wel de Rijke Schooldag wordt genoemd. Tijdens zo'n dag krijgen basis- en middelbare schoolleerlingen niet alleen reguliere lessen, maar doen ze na schooltijd ook activiteiten waarin hun ontwikkeling centraal staat, zoals sporten, muziek maken of knutselen.

Het doel is om kinderen meer kansen te geven om zich op verschillende manieren te ontwikkelen, zowel op school als daarbuiten. Het programma wordt niet helemaal geschrapt, maar wel met 155 miljoen euro gekort in 2026. Burgers verwacht dat daardoor minder scholen zo'n programma zullen aanbieden.

Brede ontwikkeling

"Ook hier zijn kinderen uit mindere milieus de dupe, omdat die via dit soort programma's de kans krijgen zich te ontwikkelen op vlakken waarover ze misschien minder meekrijgen vanuit huis", zegt hij.

"Rijkere ouders nemen hun kinderen vaker mee naar het theater of een sportwedstrijd, waardoor ze zich breder ontwikkelen buiten het onderwijs. Met zo'n Rijke Schooldag verzacht je die ongelijkheid en geef je alle kinderen de kans zich te ontwikkelen op bepaalde vlakken en hun interesses te ontdekken."

Kinderopvang niet meer afhankelijk van inkomen

In het regeerprogramma staat verder ook dat de kinderopvangtoeslag inkomensonafhankelijk wordt. De opvang wordt daardoor relatief duurder voor ouders die weinig te besteden hebben, zeggen critici. Zij verwachten dat de toegang tot kinderopvang voor kinderen van armere ouders hierdoor onder druk komt te staan.

Burgers: "Op de kinderopvang ontwikkelen kinderen zich op bepaalde vlakken die ze thuis niet meekrijgen. Deze maatregel tast daarmee indirect ook de kansengelijkheid aan onder kinderen."

'Ook PVV-kiezer de dupe'

Burgers is verrast over de plannen van het kabinet. "Sinds 2016 staat kansengelijkheid hoog op de politieke agenda. De vorige kabinetten besteedden uitgebreid aandacht in hun regeerprogramma's aan dit onderwerp. De onzichtbaarheid van dit thema in het programma van kabinet-Schoof is dan ook wel opvallend."

"De VVD maakt zich altijd sterk voor persoonlijke ontwikkeling, de kern van het liberalisme. Gek dus dat er gekort wordt op die maatregelen, dat gaat juist de talentontwikkeling van alle leerlingen tegen." Ook de PVV-kiezer is de dupe van deze plannen, volgens Burgers. "Het zijn vooral kinderen van praktisch geschoolde ouders die baat hebben bij initiatieven om de kansengelijkheid in het onderwijs te verbeteren. Daar zitten veel PVV-kiezers tussen."

'Kabinet moet scherpe keuzes maken'

In een reactie laat staatssecretaris Primair en Voortgezet Onderwijs en Emancipatie Mariëlle Paul (VVD) weten dat kansengelijkheid begint met 'steengoed' onderwijs voor elk kind. "Daar werk ik keihard aan. Met het Masterplan basisvaardigheden verbeteren we de taal- en rekenvaardigheden van leerlingen en daarbij zetten we alles op alles om het lerarentekort aan te pakken. Want goed onderwijs is alleen mogelijk met genoeg goede leraren voor de klas."

"Dit kabinet moet scherpe keuzes maken om de overheidsfinanciën gezond te houden. De subsidie voor brede brugklassen stopt, maar tegelijkertijd blijven we op veel andere manieren werken aan onderwijs waar ieder kind zijn talenten kan ontwikkelen." De staatssecretaris zegt dat er structureel geld beschikbaar blijft om leerlingen op de scholen die dit het hardst nodig hebben een breed extra aanbod te geven om zich te ontwikkelen.

De Noordzee is druk en vol. Van schepen tot windparken en energieprojecten: ze strijden allemaal om de ruimte. Het brengt risico's met zich mee, bijvoorbeeld op botsingen. In deze video leggen we uit hoe de zee verandert en wat nodig is voor veiligheid.

Nederland en zeven andere landen hebben een klacht ingediend bij de VN: Rusland verstoort satellieten. Satellieten zijn onmisbaar voor communicatie, navigatie en het observeren van de aarde. We vroegen wat jullie over satellieten willen weten.

De vragen worden beantwoord door ingenieur Arnaud van Kleef van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR). Hij leidt daar het Future Air and Space Power-programma, dat onderzoekt hoe innovaties in de lucht en ruimte kunnen bijdragen aan een veiligere samenleving. Vanuit dit onderzoek wordt ook het ministerie van Defensie geadviseerd.

1. Welke soorten satellieten zijn er en waarvoor worden ze gebruikt?

Satellieten draaien om de aarde en sturen informatie naar ons door. Dat gebeurt via radiosignalen. Een schotelantenne op aarde stuurt signalen naar de satelliet, die verwerkt ze, en stuurt ze vervolgens via een andere antenne terug naar de aarde. Op deze manier gebruiken we satellieten voor belangrijke dingen als communicatie, navigatie en aardobservatie.

Satellieten zijn nodig voor communicatie op lange afstanden, licht Van Kleef als eerste toe. "Als je radiosignalen zonder satellieten naar de andere kant van de wereld probeert te sturen, dan ketsen ze af door de bolle vorm van de aarde. Satellieten plaats je daarentegen op de juiste hoogte in een baan om de aarde, waar die bolling de signalen niet meer blokkeert", verklaart hij.

Aardobservatie is een tweede belangrijke toepassing van satellieten. Satellieten kunnen bepaalde plekken op aarde monitoren. De beelden en informatie die dat oplevert, worden gebruikt voor de agrarische sector, voor controle van veiligheid. En om bijvoorbeeld veranderingen in het weer en klimaat in de gaten te houden, vertelt Van Kleef.

Ook zijn satellieten cruciaal voor navigatie. "Zonder zou je niet kunnen navigeren met Google Maps. Maar ook zijn ze bijvoorbeeld nodig voor precisiewapens van militairen; die vliegen vaak met gps-begeleiding", zegt de onderzoeker.

2. Wat is het gevaar van gehackte satellieten voor ons?

"Een gehackte satelliet kan cruciale informatie niet meer doorgeven. Er komt dan niets, of er komt ruis terug. Of de satelliet geeft aan: ik kan mijn taak niet meer uitvoeren."

"In bijvoorbeeld het Baltisch gebied ervaren vliegtuigen al regelmatig last van sabotage van satellieten. Het gaat vooral om sabotage van satellietsignalen, afkomstig van GPS-satellieten. Dit omdat er stoorzenders op aarde staan die stoorsignalen naar ontvangers sturen. Bijvoorbeeld de ontvangers aan boord van vliegtuigen. Het saboteren van GPS-satellieten zelf is zeker ook een bedreiging", legt Van Kleef uit.

"Ook heeft een sabotageactie soms onbedoelde bijeffecten. Neem het voorbeeld van kinderzender BabyTV, waar opeens Russische propaganda op te zien was. De sabotage van satellieten was vermoedelijk bedoeld om de communicatie van Oekraïne te verstoren, maar had ook deze consequentie."

"Europese landen hebben zo al op verschillende manieren last van sabotage van satellieten, en dat is ook waarom nu acht EU-lidstaten aankloppen bij de Verenigde Naties", verklaart hij. "Als satellieten op grote schaal gehackt zouden worden, werken allerlei processen van communicatie, navigatie en observatie niet meer. Dat kan hele maatschappijen ontwrichten."

"We leven namelijk in een tijd waarin we steeds afhankelijker zijn van de ruimte. Voor onze welvaart en veiligheid. Satellieten zorgen in deze eeuw voor informatie en data. En dat wordt wel gezien als de olie van de 21ste eeuw. Met veel informatie en data kun jij druk uitoefenen op andere landen. Het is cruciaal om daar toegang tot de hebben."

Bron: Eigen beeld

3. Hoe kunnen satellieten gehackt worden?

"Een satelliet verstoren, kan door vanuit een zendstation een heel sterk stoorsignaal naar de satelliet te sturen, dat veel sterker is dan wat die satelliet normaal binnenkrijgt. En dat het reguliere signaal overstemt", legt Van Kleef uit.

"Militaire satellieten hebben backup-systemen om zich te beschermen tegen stoorsignalen, maar civiele satellieten zijn kwetsbaarder. Tegelijkertijd vervaagt het onderscheid tussen militair en civiel gebruik van de ruimte. Voor beide worden steeds meer dezelfde satellieten en technologieën gebruikt, waardoor ook de dreigingen en risico's veranderen."

Er wordt onderzoek gedaan naar hoe je satellieten beter kunt beschermen. Bijvoorbeeld door signalen te sturen via een laser - met licht in plaats van radiogolven, dus. Die signalen zijn moeilijker te saboteren. Ook kunnen satellieten worden uitgerust met betere encryptie. Of met slimme antennes die beter kunnen detecteren waar stoorsignalen vandaan komen.

"Maar op dit moment geldt: als een satelliet hier niet mee ontworpen is, en zodra die eenmaal 'vliegt', heb je pech. Je kunt er dan niet zomaar heen om 'm te tweaken, zodat de satelliet beter beschermd is", zegt Van Kleef.

4. Zijn er internationale afspraken over het beschermen van satellieten?

Het VN-Ruimteverdrag uit 1967 bepaalt dat de ruimte vrij toegankelijk is, maar dat landen verantwoordelijk blijven voor hun satellieten. "Een bedrijf krijgt niet zomaar toegang tot de ruimte. Het moet in ieder geval een vergunning krijgen van het land waar het geregistreerd is."

"Daarnaast bepalen internationale organisaties zoals de ITU (Internationale Telecommunicatie-unie) - een gespecialiseerde organisatie van de VN - welke satellieten waar mogen 'vliegen'. Ook coördineren zij op welke radiofrequenties mag worden uitgezonden."

"Bovendien wordt space situational awareness, zoals we dat dan noemen, steeds belangrijker", vervolgt hij. "Met systemen vanaf de grond en met satellieten die camera's aan boord hebben, houden militaire en civiele organisaties in de gaten wat er allemaal om de aarde vliegt. Dat is cruciaal, want daar zit ook de bewijslast in het geval van sabotage."

5. Beschikt Europa over genoeg satellieten om alles 'up and running' te houden voor het geval we bonje krijgen met de VS of China?

Als alternatief satellietsysteem voor Starlink, om met het internet te verbinden, heeft Europa op dit moment Eutelsat OneWeb. Dat systeem telt ongeveer 600 satellieten, vertelt Van Kleef. Voor navigatie heeft de Europese Unie Galileo, een satellietnavigatiesysteem dat vergelijkbaar is met het Amerikaanse GPS.

Voor het geval dat Elon Musk Starlink zou uitzetten, kan Europa met Eutelsat OneWeb zelfstandig opereren, zegt Van Kleef.

"Maar het liefst zouden we wel meer Europese satellieten lanceren, om de dekking beter te garanderen en robuuster te maken", zegt hij. De Europese Unie werkt bijvoorbeeld aan IRIS², een nieuw systeem met zo'n 300 satellieten. Maar dit systeem is naar verwachting pas in 2030 operationeel.

6. Waarom hebben private partijen toegang tot de ruimte gekregen?

"Bedrijven die investeren in de ruimtevaart, dragen bij aan de economische status en groei van een land", verklaart Van Kleef. Ze dragen belastingen af over hun winst, en stimuleren investeringen en werkgelegenheid.

Er wordt wel gesproken over vier 'space ages', ruimtetijdperken. "Het eerste tijdperk begon in 1957, met de lancering van Spoetnik 1, de eerste kunstmatige satelliet die in een baan om de aarde werd gebracht. Dat was vanuit militair oogpunt. In het tweede tijdperk begonnen instituties als NASA en ESA met wetenschappelijk onderzoek in de ruimte. En toen begonnen ook commerciële bedrijven met het verkopen van satellietbeelden en communicatiediensten."

De derde space age - NewSpace genoemd - begon rond 2010, toen commerciële bedrijven zoals SpaceX van Elon Musk en Planet Labs de ruimte-industrie gingen domineren met kleine, goedkope en massaal gelanceerde satellieten.

Volgens Van Kleef zijn we inmiddels in de vierde space age aanbeland. "Maar er zijn ook mensen die zeggen dat we nog in de derde fase zitten. Er is niet één iemand die dit bepaalt." In de vierde space age verschuift de focus naar veiligheid, strategische controle en duurzaamheid van de ruimte zelf.

"Je krijgt satellieten die andere satellieten in de gaten houden en beschermen. Maar ook satellieten die andere satellieten aanvallen om ze onklaar te maken. En het wordt belangrijker om ruimtepuin op te ruimen, ook om botsingen met de vele satellieten die er inmiddels zijn te voorkomen."

7. Zijn we de ruimte niet aan het vervuilen met zoveel satellieten, en wat doen we met verouderde exemplaren?

"Als satellieten niet meer gebruikt kunnen worden, is het belangrijk dat ze op een verantwoorde manier worden opgeruimd. Over het algemeen geldt: satellieten in een lage aardbaan moeten worden afgeremd, zodat ze in de dampkring verbranden", vertelt Van Kleef.

Satellieten in middelhoge of geostationaire banen kunnen niet teruggebracht worden naar de aarde. In plaats daarvan worden ze daarom naar een 'graveyard orbit' gebracht, een hogere baan waar ze geen gevaar meer vormen, legt Van Kleef uit. "Daarvoor moeten die satellieten een beetje brandstof reserveren."

Nederland werkt binnen de VN aan verdragen om juridisch vast te leggen hoe landen en bedrijven zich verantwoordelijk moeten gedragen in de ruimte, vertelt Van Kleef. "Het gaat dan om afspraken tussen operators om botsingen te voorkomen en om richtlijnen voor het opruimen van oude satellieten."