Kan je een gemeente dwingen te fuseren? Het lijkt Scherpenzeel te overkomen: 'Een gemeente is geen koekjesfabriek'

De gemeenteraad wees het plan meerdere keren af, 82 procent van de burgers is tegen, en tóch wordt de gemeente Scherpenzeel gedwongen om op te gaan in de gemeente Barneveld. Daar moet je voorzichtig mee zijn, zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans.

"Ons dorp, ons dorp. We strijden, al tijden. Laat Scherpenzeel bestaan." Zo klinkt het strijdlied dat speciaal werd geschreven om Scherpenzeel zelfstandig te houden. In het dorp hangen speciale vlaggen en er is ook al geprotesteerd. Toch lijk het niet te mogen baten.

Helft gemeenten verdwenen

Door herindelingen is het aantal gemeenten in Nederland in de afgelopen 30 jaar ongeveer gehalveerd. Vaak gaat dat op vrijwillige basis en zijn gemeenten samen simpelweg beter af. In Scherpenzeel is dat niet het geval, maar de provincie vindt dat het dorp in de toekomst niet meer zelf de broek kan ophouden.

De provincie vindt dat het dorp simpelweg aan een solide financiële toekomst ontbreekt, waardoor voorzieningen uiteindelijk onder druk komen te staan. "Het gaat erom: ben je er over 5 of 10 jaar nog? We hebben al te vaak gezien dat gemeenten door het ijs zakken", zegt gedeputeerde van de provincie Gelderland Jan Markink.

Drie voorwaarden

Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans, verbonden aan de Universiteit Leiden, ziet dat je bij fusies vooral op bestuurlijk niveau voordelen hebt. Voor inwoners zijn de voordelen vaak veel minder.

Voor een fusie tussen gemeenten zijn eigenlijk drie voorwaarden, vertelt hij. Als eerste moeten er 'evidente problemen met de bestuurskracht' zijn. Dit is volgens de hoogleraar een zeer breed en discutabel begrip. "Hier wordt van alles onder geschaard. Er kan in rapporten worden getwijfeld aan de bestuurskracht op lange termijn. Dat stelt een consultant dan op, maar is eigenlijk maar weinig concreet."

Draagvlak

Daarnaast moet een fusie noodzakelijk zijn. "Die noodzaak kan bijvoorbeeld bestaan uit financiële problemen, of er is de situatie dat een gemeente niet meer de diensten kan bieden aan de inwoners. Ook kan het zijn dat een gemeente gewoon te klein is en daardoor zelf niet meer voldoende mensen en middelen heeft om te draaien."

Als laatste is draagvlak een vereiste: "En dat kan op meerdere manieren bekeken worden. Dat betekent niet per se dat je neuzen gaat tellen, maar soms wordt er wel gekozen voor een referendum. Er moet voor de wet in ieder geval gemiddeld genomen draagvlak zijn. De meerderheid van de gemeenteraden van de fuserende gemeenten moeten bijvoorbeeld voor zijn. Ook moeten inwoners het zien zitten."

'Voorzichtig zijn met gedwongen fusie'

Maar, een petitie onder de inwoners van Scherpenzeel toont aan dat 82 procent van de inwoners niet voor de fusie is. Ook de gemeente zelf ziet de noodzaak niet. Toch is inmiddels besloten door de gedeputeerde staten van de provincie Gelderland dat de fusie doorgaat. De twee partijen staan lijnrecht tegenover elkaar.

Er moet zeker niet zomaar gefuseerd worden, zegt hoogleraar Voermans. "Je moet ontzettend voorzichtig zijn met een gedwongen fusie", vervolgt hij. "Een gemeente is geen koekjesfabriek." Het herindelingsvoorstel ligt nu bij demissionair minister Ollongren. Na advies van de Raad van State is het uiteindelijk aan de Tweede en Eerste Kamer om over de zelfstandigheid van Scherpenzeel te beslissen. "Het is dus zaak dat de leden van de Kamers het echte onafhankelijke advies van de Raad van State goed lezen en daar hun oordeel op baseren", concludeert Voermans.