'Kabinet heeft op alle fronten gefaald': aantal fastfoodketens toegenomen terwijl politiek gezondere leefstijl nastreeft

Het aantal fastfoodketens in ons land is gestegen, tot spijt van veel gemeenten. Zij vragen het kabinet al 2 jaar om instrumenten zodat ze dit soort ketens kunnen inperken. "Maar ik heb er niks mee over gehoord, het is compleet stil."

In 2021 vroegen de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Ede toenmalig staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om hulpmiddelen. Die zijn er nog steeds niet, en ondertussen komen er alleen maar fastfoodketens bij. "Als je een bestemmingsplan voor horeca hebt, kan er van alles komen", zegt de wethouder Leon Meijer uit Ede.

Geen juridisch instrument

Meijer wil graag een zo gezond mogelijke stad, maar het voelt voor de wethouder machteloos wanneer er een nieuwe horecabestemming bij komt. "Je hebt geen enkel juridisch instrument in handen als gemeente om te zeggen: 'Ik heb al drie fastfoodketens in deze straat, nu wil ik iets gezonds'", vervolgt hij.

Toenmalig staatssecretaris Blokhuis begreep de oproep van de gemeenten en beloofde het te gaan aanpakken. Ook de staatsecretaris die hem opvolgde, Maarten van Ooijen, wil met urgentie de leefomgeving van mensen gezond maken. "Ik heb niks meer gehoord, het is compleet stil", zegt Meijer.

Omgeving wordt ongezonder

Hoogleraar gezondheidsrecht Anniek de Ruijter vind het schokkend dat het aantal fastfoodketens is toegenomen. "Het is al een aantal jaar het doel van deze regering om overgewicht en ondervoeding tegen te gaan en dan zie je omgekeerde gebeuren: de omgeving wordt ongezonder."

De Ruijter vindt niet dat het kabinet moet zeggen dat je geen fastfood mag eten. "Maar als je in een omgeving woont waarvan 80 procent van het aanbod bestaat uit ongezonde voeding, heb je geen keuze en wordt het je opgedrongen. En dan is er voor de overheid plek om in te grijpen."

'Het preventieakkoord faalt'

En dat ingrijpen is van groot belang volgens De Ruijter. "Op dit moment gaan we richting de 60 procent van de mensen die overgewicht hebben. Bij kinderen gaat dat over de 15 procent", zegt de hoogleraar.

Minder suiker, minder zout, minder reclame voor ongezonde voeding, een betere voedselomgeving, een betere prijs voor gezond voedsel, somt De Ruijter op. "Op al die fronten heeft het kabinet gefaald. Het begon met grote ambities maar er is niks van terecht gekomen", zegt ze.

'Wetgeving maken duurt lang'

Een woordvoerder van demissionair staatssecretaris Van Ooijen laat weten dat ze er 'heel erg mee bezig zijn'. "Een hele club met ambtenaren werkt aan een wet die moet zorgen dat gemeenten fastfoodzaken kunnen weren. Ook met het inperken van marketing." De woordvoerder snapt dat gemeenten het lang vinden duren.

"De staatssecretaris vindt het een belangrijk onderwerp, maar het duurt lang omdat het om creativiteit vraagt. Juridisch kan het, maar een goed wetgevingstraject heeft tijd nodig", zegt hij. Hij voegt daaraan toe dat nu het kabinet demissionair is, de plannen voor wetgeving onduidelijk zijn.

'Niet wachten op staatssecretaris'

Hoogleraar De Ruijter begrijpt dat gemeenten het gevoel hebben met de rug tegen de muur te staan. Toch zegt ze dat gemeenten zelf al zouden kunnen ingrijpen. "Je kan het aanpakken op basis van het ruimtelijke ordeningsrecht. Als je de omgeving kunt meten, kun je op basis van data in kaart brengen hoeveel ongezonde fastfoodketens er zijn."

"Dat kun je dan op een eerlijke manier reguleren. Dan hoef je niet per se te wachten op deze staatssecretaris. Daar wachten we namelijk al heel lang op", zegt de Ruijter.

Gezonder menu

In Ede hebben ze in ieder geval besloten om het zelf aan te pakken. Door in gesprek te gaan met een aantal horecazaken in de stad hebben ze het assortiment wat gezonder kunnen maken.

"Je moet het met praten zien te veranderen. Ik verbaasde mij erover dat zeker 14 van de 16 horeacazaken graag mee wilden werken om te kijken hoe ze het menu gezonder konden maken. Het zijn kleine stapjes, maar dan krijg je wel iets voor elkaar", zegt wethouder Meijer.