Johan Remkes overwoog te stoppen als bemiddelaar toen Wopke Hoekstra zei dat 2030 niet heilig was om de stikstofdoelen te halen

Officieel is Johan Remkes met pensioen, maar afgelopen juli trad hij toch op als gespreksleider tussen de boeren en het kabinet in het stikstofdossier. Een klus die hij niet snel zal vergeten. Op een gegeven moment overwoog hij zelfs te stoppen.

Hij was met zijn vrouw op vakantie in Italië, toen de telefoon ging. Het was Christianne van der Wal, minister voor Natuur en Stikstof. Waar het over ging wist Johan Remkes meteen, dat er in de Kamer gediscussieerd werd over een bemiddelaar in het stikstofdossier was de oud-VVD-politicus niet ontgaan.

Niet aan tafel

In eerste instantie liet Remkes de minister weten dat hij bepaald niet stond te trappelen om deze rol op zich te nemen. "Mijn inschatting was dat de situatie zodanig gecompliceerd was en de tegenstellingen zo groot dat een poging tot bemiddelen bij voorbaat zou mislukken."

"Bovendien: als je een bemiddelaar aanstelt, dan moet dat gedragen worden door beide partijen en dat was hier niet het geval." Hij doelt op het feit dat boerenactiegroepen Agractie en Farmers Defence Force tijdens de boerenprotesten al hadden aangegeven niet met Remkes in gesprek te willen gaan.

Niet de eerste keer

Toch stemde Remkes in na een belletje van premier Mark Rutte. Wel met de eis dat hij geen bemiddelaar genoemd zou worden, maar onafhankelijk gespreksleider. Wat volgde was een roerige periode met protesten en hevige discussies, waarin hij uiteindelijk met alle partijen in gesprek ging.

Het rapport dat Remkes op 5 oktober afleverde was niet zijn eerste rapport over de stikstofproblematiek. In 2019 en 2020 was hij al voorzitter van de commissie-Remkes, die adviezen uitbracht aan het kabinet-Rutte III. Naar zijn mening heeft het kabinet toen veel zaken laten liggen.

Nooit meer honger

"Een aantal van die zaken heb ik teruggehaald, omdat die vrij essentieel zijn voor een ander verdienmodel in de agrarische sector. Ik heb nooit begrepen waarom dat toen niet in onderlinge samenhang is opgepakt." Remkes' nieuwe rapport werd door het kabinet, op een klein aantal kanttekeningen na, helemaal overgenomen.

"De boodschap is inhoudelijk overeind gebleven, namelijk dat we niet zo door kunnen gaan zoals we qua bedrijfsvoering aan de gang zijn geweest." Maar hij begrijpt de boeren wel. "In de naoorlogse jaren zijn ze op pad gestuurd met de boodschap dat er nooit meer honger mocht zijn. Dat voedselproductie en maximalisatie van de agrarische omzet bij heel veel agrarisch ondernemers nog op een hele stevige manier tussen de oren zit, begrijp ik dus wel. Zo'n veranderproces kost tijd", benadrukt hij.

'Het kan langer duren'

Dat dat proces ook zomaar eens een paar jaar langer kan duren dan 2030 zou niet voor probleem moeten zorgen, zegt Remkes. Hij leunt daarbij op conclusies van verschillende wetenschappers die hij afgelopen zomer sprak. "Essentieel is het niet, als maar verzekerd is dat uit eindelijk die stikstofuitstoot in de buurt van Natura2000-gebieden aanzienlijk wordt verlaagd. Daar bestaat geen wetenschappelijke twijfel over."

Het jaartal 2030 komt uit een rapport van het Adviescollege Stikstof, maar dat is inmiddels 2 jaar geleden verschenen. "Voor mijn eigen geloofwaardigheid had ik ook rustig 2032 of 2033 kunnen presenteren, dan ging het nog steeds om een periode van 10 jaar", legt hij uit.

Wel of niet doorgaan?

Waarom hij dan toch niet te spreken was over de omstreden uitspraak van CDA'er Wopke Hoekstra, over dat 2030 niet heilig zou zijn? "Ik had wel in de gaten dat die uitspraak het proces in zekere mate verstoorde. Het maakte de politieke gevoeligheid veel groter. Ik kwam gaandeweg in een steeds politiekere rol terecht."

Dat zijn rol steeds politieker werd deed Remkes wel even stilstaan. "Ik heb mezelf de vraag gesteld: ga ik op deze manier door? Toen heb ik de keuze gemaakt: je neemt iets meer tijd en er worden hogere eisen gesteld aan de kwaliteit van je eindadvies. Je staat op een schip, je vaart en je moet ook maar even blijven varen zodat je veilig aan de kant komt. Ik heb toen besloten vast te houden aan 2030 met een aantal ingebouwde ijkmomenten."

Discussie gepolariseerd

Hoewel Remkes' taak er inmiddels opzit is het stikstofhoofdstuk dus allesbehalve afgesloten. Op veel plekken in het land zijn nog altijd omgekeerde vlaggen en protestborden te zien tegen de overheid.

"De discussie is volkomen gepolariseerd en uit de hand gelopen en daar is maar één antwoord op: het redelijke gesprek voeren. De huidige ministers moeten de boer op en proberen mensen mee te krijgen. Dat heb ik bij het aanbieden van mijn rapport in oktober ook gezegd."

Grote zorgen

Ondanks dat de ministers Adema en Van der Wal nu inderdaad meer het land in gaan, is het uitdragen van de boodschap dat ze er ook voor de boeren zijn nog altijd onvoldoende, vindt Remkes. "Het komt ook aan op luisteren, begrip tonen voor individuele bedrijfsmatige situaties."

Die houding zou ervoor kunnen zorgen dat de polarisatie in ons land niet nog groter wordt, hoopt Remkes. "Het is niet alleen polarisatie richting de overheid, maar ook een polarisatie binnen de maatschappij, boeren onder elkaar. Er zijn zeker agrarische ondernemers die zich realiseren dat de traditionele vorm van bedrijfsvoering niet meer kan en zich willen aanpassen, een aantal van hen wordt onheus bejegend door collega's. Daar moet je je grote zorgen over maken."