Tijdens het hoger beroep in de zaak tegen Michael P., de moordenaar van Anne Faber, maken de familieleden van Anne gebruik van hun spreekrecht. Jack Keijzer deed dat zo'n 10 jaar geleden ook. Het spreekrecht is voor nabestaanden van groot belang.

In 2007 werd de 16-jarige Pascal Keijzer op gruwelijke wijze vermoord. Tijdens de rechtszaak tegen de dader van de moord maakte zijn vader Jack Keijzer gebruik van zijn spreekrecht. "Het was heel erg lastig om het allemaal uit te moeten spreken", vertelt Keijzer. Hij vindt het moeilijk om weer aan dat moment terug te denken. "De beelden van zo'n daad staan op je netvlies geschreven. En dan moet je dat uitspreken, terwijl je op 2 à 3 meter van de dader staat. Maar ik vond het van het grootste belang om het te doen. Het geeft een goed gevoel en ik ben tot op de dag van vandaag blij dat ik het gedaan heb."

'Hij heeft ons leven verwoest'

Het is zo'n 10 jaar geleden dat Keijzer plaatsnam in de rechtszaal. Het was destijds alleen toegestaan om het persoonlijke verhaal vanuit de nabestaande te vertellen. Hij mocht zich niet richten tot de dader en mocht zich ook niet uitspreken over de straf die hij wenste.

Keijzer besloot over de laatste dagen van zijn zoon Pascal te vertellen: "Het ging niet zo goed met hem, maar juist de laatste dagen gingen fantastisch. We hadden het idee dat hij uit de ellendige tijd zou komen. De dader en niemand anders heeft ervoor gezorgd dat dat niet meer zou gebeuren. Het leven van Pascal is letterlijk verwoest, maar ook het leven van mij, van mijn vrouw en van zijn kleine broertje Remy."

Maar één familielid aan het woord

Destijds was het toegestaan dat slechts één nabestaande het woord mocht voeren. Dit tot grote teleurstelling van Remy, zo vertelt Jack Keijzer. "Ik was de enige die mocht spreken. Remy wilde ook iets vertellen, slechts negen regeltjes. Eerst werd dat toegestaan, maar één dag voor de rechtszaak mocht het opeens niet meer. Remy heeft daar ongelooflijk veel last van gehad."

Voor Jack Keijzer en zijn vrouw sloeg in 2016 het noodlot nogmaals toe toen Remy een einde maken aan zijn leven.

Meerdere nabestaanden aan het woord

Jack Keijzer is aangesloten bij de Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers. Na zijn eigen ervaring in de rechtszaal werd voor hem duidelijk dat er iets moest veranderen aan het spreekrecht voor nabestaanden. Sinds enkele jaren is het mogelijk dat meerdere nabestaanden het woord voeren, dat zij tegen de dader spreken en dat zij zich iets mogen zeggen over de strafmaat. Volgens Jack Keijzer een heel belangrijke stap.

"Ik had graag tegen de dader willen zeggen wat voor ontzettend stuk onbenul hij is. En dan zeg ik het nog heel bescheiden. Daarnaast had ik ook graag aan de rechter willen voorleggen hoe wij dachten over de strafmaat." Tegenwoordig mag je als nabestaande zeggen wat op je hart ligt. "Maar uiteraard wel binnen de grenzen van het betamelijke."

Advocaten zijn kritisch

Toch zijn advocaten kritisch als het gaat om spreekrecht. Nabestaanden keren zich tegen de verdachte, terwijl hij of zij nog niet schuldig is bevonden. "Ze hebben een punt. Maar het staat vast dat bij de heel zware delicten zoals moord of doodslag rond de 95 procent van de verdachten ook de daadwerkelijke dader is", zegt Jack Keijzer.

De Federatie Nabestaanden Geweldslachtoffers strijdt op dit moment voor spreekrecht van nabestaanden in tbs-zittingen. De rechter beslist bij zo'n zitting of de veroordeelde terug de maatschappij in kan, of dat de tbs verlengd moet worden. "De politiek gaat nog niet mee, maar de wens is dat de familie ook dan kan praten over hoe zij zich voelen. Ze willen vertellen wat de consequenties zijn van een mogelijke vrijlating. Wij willen geen invloed uitoefenen op de vrijlating, dat is aan de psychiater of psycholoog. Maar het is wel goed dat wij aan de rechter kenbaar maken dat het niet prettig is als je weet dat de dader mogelijk straks weer om de hoek woont."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol. Wat betekent dit voor het project?

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.