Jaarlijks slagen zo'n 2700 veroordeelden erin om verplichte DNA-afname te ontlopen. Terwijl er tegen hen wel een arrestatiebevel uitgevaardigd is. Dat blijkt uit gegevens in handen van EenVandaag.
Iedereen die veroordeeld is voor een feit waarop een celstraf van vier jaar of meer staat, moet DNA afstaan. Ook als diegene van de rechter een taakstraf heeft gekregen. Het gaat jaarlijks om zo'n 26.500 veroordeelden. Veroordeelden die niet vast zitten, moeten zich voor DNA-afname melden op het politiebureau. Voor 7500 personen is een aanhoudingsbevel nodig. Zij negeren de oproep om naar het politiebureau te komen om DNA af te geven, blijkt uit de cijfers die het Openbaar Ministerie aan EenVandaag verstrekte.
Bijna altijd politie-inzet nodig
Deze veroordeelden worden opgenomen in het register voor Executie en Signalering dat regelt dat je overal en op elk moment in Nederland gearresteerd kunt worden. In 4.800 gevallen leidt het arrestatiebevel alsnog afgifte van DNA. Maar er is bijna altijd inzet van de politie nodig, laat het OM weten. Een groep van 2700 veroordeelden blijft zich jaarlijks onttrekken aan DNA-afname.
DNA-afgifte is verplicht en gebeurt desnoods onder dwang. Wel is het mogelijk om bezwaar te maken tegen opname in de databank voor strafzaken. Dit gebeurt jaarlijks 900 keer. Volgens het Openbaar Ministerie wordt het bezwaar in 20 procent gegrond verklaard en moet een profiel worden verwijderd uit de databank.
info
A7-blokkade
Bij de rechtbank in Leeuwarden moet de rechter zich buigen over de bezwaren van negen 'blokkeer-Friezen'. Zij werden in het najaar van 2018 veroordeeld tot een werkstraf van 120 uur voor het versperren van de snelweg richting Dokkum tijdens de Sinterklaasintocht in 2017. Omdat hier volgens de wet een celstraf opstaat hoger dan 4 jaar hebben de veroordeelden DNA af moeten geven.
De wet DNA-V die deze afname regelt, bestaat sinds 2005. Sindsdien groeit de DNA-databank flink. In 2005 bestond de databank uit 14.747 personen, in januari 2019 waren dit er 303.677. DNA-onderzoek heeft de laatste jaren voor een groot aantal doorbraken geleid in cold case onderzoek.
Zo kon Jos de G. werden aangehouden nadat zijn DNA overeenkwam met een aangetroffen spoor op Nicole van den Hurk. Ook de zaak van Andrea Luten werd in 2010 opgelost nadat Henk F. veroordeeld werd voor een geweldsdelict en zijn DNA afgenomen moest worden.
Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.
Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.
"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.
Familie in Den Haag
Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.
De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.
Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.
"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."
Onafhankelijke controle
Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.
"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.
Meer bevoegdheden
"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.
Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.
info
Hoe werkt het pgb-budget?
Mensen die langdurige zorg nodig hebben bijvoorbeeld vanwege een beperking, ouderdom of chronische ziekte kunnen in Nederland zorg krijgen via instellingen, maar ook zelf zorg inkopen met een persoonsgebonden budget (pgb). Daarmee krijgen ze meer regie over wie de zorg verleent, wanneer en hoe. In plaats van zorg 'in natura' (bijvoorbeeld van een vaste zorginstelling), kiest de cliënt dus zelf zijn of haar zorgverlener: denk aan een familielid, een zelfstandig zorgverlener of een klein zorgbedrijf.
Het zorgkantoor beoordeelt het zorgplan: hierin staat wie de zorg levert, hoeveel uur en tegen welk tarief. Ook houden zij toezicht op het gebruik van het toegekende budget. Dit toezicht vindt grotendeels op papier plaats. Alleen bij signalen of steekproeven wordt soms een huisbezoek gedaan.
Partijen wijzen elkaar aan
Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen, behalve mensen doorverwijzen.
Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.
Controle zorgkantoren lastig
De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.
"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.
CZ reageert op het onderzoek van EenVandaag
Verantwoordelijkheid budgethouder
Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."
"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."
'Is te ver doorgeslagen'
In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.
Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.
