Drijvende steden, windmolens en vliegvelden. Dat klinkt futuristisch, maar volgens een groep wetenschappers is het een van de oplossingen om ons aan te passen aan de stijgende zeespiegel. De komende jaren gaan ze hier uitgebreid onderzoek naar doen.

"We maken land uit water en dat doen we al honderden jaren. Land maken uit water op basis van drijvende constructies is de volgende stap", zegt drijvend bouwen-expert Rutger de Graaf.

Alleen op kleine schaal

De Graaf is een van de pioniers op het gebied van drijvend wonen. In 2010 bouwde hij al een drijvend paviljoen met drie bollen in Rotterdam.

Op kleine schaal is het dus al mogelijk. Maar groter, in de vorm van wijken of hele steden, gebeurt nog niet op veel plekken. En dat wordt volgens de expert hoog tijd.

Floating Future

In plaats van dijken steeds verder te verhogen kunnen we ons ook aanpassen, is het idee. Dat kan door onze woningen, kantoren en infrastructuur drijvend te bouwen.

In het onderzoeksproject Floating Future moeten alle mogelijkheden en obstakels in kaart worden gebracht. Een grote groep civiele en maritieme ingenieurs, architecten, ecologen, juristen en sociologen gaan de komende jaren alle aspecten van het drijvend bouwen onderzoeken.

Meer overstromingen

Olaf Waals is samen met Rutger de Graaf de geestelijk vader van dit onderzoek. De urgentie is hoog volgens de manager offshore van het maritiem onderzoeksinstituut (MARIN).

"Wij denken dat overstromingen uitzonderingen zijn, maar in het Watersnoodmuseum in Zeeland kun je zien dat er elke 20 jaar een watersnood geweest. Dat wordt alleen maar kritischer."

Bron: EenVandaag

Gevoelig voor overstromingen

De zeespiegelstijging die nu voor deze eeuw voor de Noordzee wordt voorspeld varieert tussen maxima van 1 en 2 meter.

Aan de andere kant is er de toenemende dreiging van overstromende rivieren als gevolg van extreem weer, zoals afgelopen juli in Limburg. Meer dan de helft van Nederland is gevoelig voor overstromingen van de zee of de rivieren.

Nu onderzoeken

Hoewel nu al de gevolgen zichtbaar zijn, duren de echte doemscenario's nog tientallen jaren, maar dat is volgens onderzoeker Waals geen reden om de zoektocht naar oplossingen voor ons uit te schuiven. Het is volgens hem juist belangrijk om nu dat onderzoek al te doen.

"Het is ambitieus, want eerdere grote infrastructurele projecten als de Afsluitdijk en de Deltawerken kostten 40 tot 50 jaar. Je moet nu beginnen om het over een eeuw voor elkaar te hebben."

Niet voortdurend zeeziek

Het gaat er de onderzoekers om de techniek verder te ontwikkelen, zodat je bijvoorbeeld niet voortdurend zeeziek wordt, maar ook om de psychologie die achter het drijvend wonen schuil gaat.

"Durven mensen te wonen op grotere drijvende elementen? Je ziet nu al wel huizen, maar niet in grotere clusters", legt De Graaf uit. Het is ook een idee waar mensen aan moeten wennen.

Drijvend vliegveld

Dat zou kunnen betekenen dat vanaf de tweede helft van deze eeuw een deel van de Nederlanders drijvend zal gaan wonen op zee of de binnenwateren en Schiphol een drijvend vliegveld zou zijn.

En dat voor kust energie-eilanden komen te liggen om bijvoorbeeld waterstof op te wekken en energie op te slaan. "We zoeken naar een klimaatproof-oplossing voor de Nederlandse delta", zegt Waals.

Badkuip Dordrecht

De stad waar ze de haast misschien wel het meeste voelen is Dordrecht. Ingesloten door water is Dordrecht een badkuip, waar ze het bijna gewend zijn om natte voeten te krijgen.

De grote overstromingen uit het verleden zoals de St. Elisabethsvloed en de Watersnoodramp in 1953 troffen de stad en ook de laatste jaren stonden de straten regelmatig onder water.

Toevluchtsoord

"Je kan afwachten wat er gebeurt, maar je kan je ook goed voorbereiden", zegt Marco Stam, wethouder waterveiligheid en klimaatadaptatie. Daarvoor bereidt de stad zich voor op het ergste.

De wijk De Staart is het hoogst gelegen deel van de stad en moet worden ingericht als toevluchtsoord voor alle inwoners als de stad onder water komt te staan.

Evacuatieplan

Voor de eerste waterkering kunnen in de binnenstad schotten tegen de huizen worden geplaatst, maar dat is een tijdelijke oplossing. Daarnaast wordt er hard gewerkt aan een evacuatieplan in de De Staart. Daarvoor moeten er wegen worden aangelegd, opvangplekken ingericht en op hoogte gebouwd.

Ook is er vastomlijnd plan voor een proefproject met tientallen drijvende woningen en worden er waterbergingen ingericht om het water ook zo snel mogelijk weer weg te krijgen.

Opvangen van inwoners Dordrecht

Van inwoners en bedrijven in de wijk wordt bij nood verwacht dat andere inwoners gaan opvangen. De wethouder: "Je moet mensen droge voeten kunnen bieden. Het vraagt ook wat van de gemeenschapszin." Wat Stam vooral wil voorkomen is dat mensen niet weten waar ze aan toe zijn en naar toe moeten als het toch misgaat. "

Het belang is mensen goed voor te lichten. Wat kan er gebeuren, waar moet u naar toe en wat betekent dat voor u? In Duitsland wisten mensen niet waar ze aan toe waren, toen daar in juli de overstromingen waren. Daar proberen we lering uit te trekken."

Bron: EenVandaag

Gebrek aan urgentie

Zoals ze bezig zijn in Dordrecht met klimaatadaptatie zien onderzoekers Waals en De Graaf het graag, maar die langetermijnvisie ontbreekt volgens hen nog bij veel landelijke en lokale politici. Waar de Verenigde Naties het drijvend bouwen al omarmen, maken gemeenten in Nederland nog plannen om te bouwen in uiterwaarden van rivieren en laag gelegen polders. Dat tot verbazing van de onderzoekers.

"Het gaat langzamer dan ik voor ogen had. De grootste uitdaging is het gebrek aan urgentie bij bestuurders en politici. Je hebt de politieke besluitvorming nodig en dan wordt er nog heel erg conventioneel gedacht. Ik denk dat het drijvend bouwen heel goed past in de Nederlandse traditie", zegt De Graaf.

'Nederland doet nog te weinig'

Waals vindt dat dat ook mee moet worden genomen in de plannen van het nieuwe kabinet. "Neem voor nieuwe steden en energie-eilanden drijvend bouwen mee als alternatieven. Er is technologie om te heien in zakkende polders, maar er is ook drijvend alternatief. We hebben het er veel over in het buitenland, maar we doen er zelf in Nederland nog weinig aan."

De kosten voor het drijvend bouwen zullen in eerste instantie hoger zijn, maar dat moeten we volgens Waals zien als investering, waarmee we met onze kennis op termijn geld kunnen verdienen. "De Deltawerken waren ook duur, maar die kennis is nu een exportproduct."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."