10 jaar nadat de eerste vrouwen naar IS-gebied vertrokken, ligt er een vuistdik rapport over hoe Europese landen de teruggekeerde vrouwen hebben berecht. Strenge veiligheidsmaatregelen staan een goede reïntegratie in de weg, zeggen deskundigen.

'Heel uniek', noemt onderzoeker Tanya Mehra van de International Council on Counter Terrorism (ICCT) het rapport waar ze met collega's aan werkte. "Tot nu toe zie je dat er wel wat onderzoek is gedaan naar de profielen van de vrouwen. Naar wie ze zijn en waarom ze uitgereisd zijn", legt ze uit. Maar dit onderzoek, waarvoor ze 283 gerechtelijke beslissingen analyseerden en zeventig deskundigen spraken, kijkt ook naar de fase ná de terugkeer.

Niet structureel vervolgd

De aantrekkingskracht van de Islamitische Staat (IS) was voor vrouwen niet eens heel anders dan voor de mannen, weet Mehra. "Redenen om uit te reizen, kwamen ongeveer overeen. Ze konden erheen vanwege ideologische doeleinden, vanwege het avontuur of het idee dat ze er een beter leven zouden kunnen krijgen."

De terugkeer van de vrouwen verliep vervolgens in drie periodes. "De eerste: vrouwen die terugkeerden voordat het kalifaat was uitgeroepen, die waren vaak teleurgesteld. Op dat moment was nog niet veel bekend over ISIS", vertelt ze. "Sommige van deze vrouwen zijn gehoord als getuige, sommigen zijn vervolgd. Maar niet structureel."

Val van Baghouz

"Nadat het kalifaat werd uitgeroepen, werd alom gezegd: iedereen weet nu wat ISIS is. Dan is het als terugkerende vrouw moeilijk om nog vol te houden dat je niet weet wat voor misdrijven zijn voltrokken. Dat was de tweede periode", vertelt ze.

De derde periode van terugkeer brak aan na de val van het laatste IS-bolwerk Baghouz, in februari 2019. Mehra: "Toen zag je dat veel vrouwen kwamen vast te zitten in gevangenkampen in Noordoost-Syrië."

Honderd vrouwen uitgereisd

Van de honderd vrouwen die vanuit Nederland naar het kalifaat vertrokken, zijn er nu zo'n veertig terug. Tien van hen overleden. Enkele tientallen vrouwen zijn nog in het gebied, of in een gevangenkamp in Noordoost-Syrië.

"Er zijn nu 28 zaken tegen IS-vrouwen gevoerd in ons land", zegt Mehra. "Het overgrote deel van de vrouwen die zijn teruggekeerd, is inmiddels vervolgd of wordt onderzocht. Of hun zaak loopt nog in hoger beroep."

Serieuze misdrijven binnenshuis

Waar de eerste lichting terugkeerders niet altijd voor de rechter kwam, liepen de straffen de laatste jaren geleidelijk op van enkele maanden tot een paar jaar. "Uit onderzoek blijkt dat de meeste vrouwen aangeven dat ze alleen een rol binnen het huishouden hadden", vertelt Mehra.

In Duitsland zijn al verschillende IS-vrouwen veroordeeld voor het plegen van internationale misdrijven, zoals plundering of het houden van een yezidi-vrouw als slaaf. Dat is een oorlogsmisdrijf. "Als je binnenshuis een huishouden runt, betekent dat dus niet dat je niet betrokken kunt zijn bij serieuze misdrijven."

Twee Nederlandse vrouwen vervolgd

Ook in Nederland worden op het moment in ieder geval twee vrouwen vervolgd voor dit soort misdrijven. Het gaat om de zaak van Krista van T. en die van Hasna A..

Na de val van het kalifaat werd het makkelijker om bewijs te verzamelen, vertelt Mehra. Het Amerikaanse leger deelt veel. "Wat we zien is dat internationale bewijsbanken een grote rol spelen. Die hebben miljoenen documenten verzameld en geanalyseerd." Ook onder vluchtelingen zitten slachtoffers die getuigen.

Meestal niet gewelddadig

Toch blijkt uit de bestudering van de vonnissen dat de vrouwen in grote meerderheid niet betrokken zijn geweest bij gewelddadige delicten. Ze hebben vaak geen crimineel verleden.

"Tussen de 283 rechtszaken die we bekeken, zaten maar twee vrouwen (in België) die veroordeeld waren voor een terroristische misdrijf", zegt de onderzoeker. "Maar dat betekent niet dat je achterover kunt leunen, en dat de kans op recidive laag is of blijft."

'Meer richten op preventie en reïntegratie'

Volgens Mehra is het belangrijk onderscheid te maken in de kans dat deze teruggekeerde vrouwen een terroristisch misdrijf zullen plegen. Of dat sommigen zullen terugvallen op een radicaal netwerk en, bijvoorbeeld, de IS-ideologie overdragen op hun kinderen.

"Dat is in feite geen strafbaar feit, dat moet je ook niet vanuit het strafrecht willen oplossen", vindt ze. "Maar het is wel degelijk een zorg, dus daar moet je meer vanuit preventie en reïntegratie op inzetten."

'Modelgevangenen'

In de gevangenis gedragen veel van de vrouwen zich als 'modelgevangenen', blijkt uit gesprekken met zo'n zeventig deskundigen en experts. Al is de vraag of de vrouwen zichzelf helemaal blootgeven. "Daardoor is niet helemaal duidelijk of ze inderdaad afstand hebben genomen van het radicale gedachtengoed."

Bij goed toezicht zou je hier wel doorheen moeten kunnen prikken. "We zeggen niet dat ze helemaal geen gevaar vormen", benadrukt Mehra. "Maar we zeggen dat we vooralsnog zien dat ze rustig zijn, geen geweld gebruiken in de gevangenis, geen pogingen doen om te ontsnappen of andere vrouwen te radicaliseren." Daarin zijn ze anders dan de meeste mannen, stelt zij.

Op de terroristenafdeling

Uniek voor Nederland, ten opzichte van de ons omringende landen, is dat we er hier voor gekozen hebben om naast alle mannen ook alle vrouwen vast te zetten op een terroristenafdeling (TA) in Zwolle. Mannelijke terrorismeverdachten zitten op TA's in Vught en De Schie (Rotterdam).

Contact onderling en met de buitenwereld is zeer beperkt en het toezicht streng. Contact met de kinderen is er weinig, ze mogen eens in de 6 weken beeldbellen.

Meer aandacht voor trauma's

Het roept de vraag op in hoeverre je zware veiligheidsmaatregelen zou moeten nemen tegen de vrouwen. Volgens advocaten staat het de reïntegratie in de weg. "Er wordt momenteel ook gekeken of die maatregelen ook 'genuanceerd' kunnen worden, op basis van hun risicoprofiel", zegt Mehra.

Er zou daarnaast meer aandacht moeten komen voor de trauma's van de vrouwen, die ze opliepen voor en tijdens hun uitreis. "Deze vrouwen zijn niet allemaal monsters, maar het zijn ook niet allemaal slachtoffers. Wij zien vrouwen die beiden zijn: slachtoffer én dader."

Geen bankrekening

Naast de straffen krijgen vrouwen ook te maken met andere maatregelen vanuit de overheid. Zo staan ze vaak op de nationale sanctielijst terrorisme. Dat betekent dat je bijvoorbeeld geen rekening mag hebben bij een bank.

Volgens Mehra kan dit een negatieve invloed hebben op de vrouwen. "Als er bestuurlijke maatregelen worden opgelegd na vrijlating, die dermate zwaar zijn dat vrouwen niet makkelijk reïntegreren, niet makkelijk aan een huis of een baan komen, dat zit dat een goede reïntegratie in de weg."

Makkelijker van de sanctielijst af

Je kunt van de lijst af, zelf of met hulp van je gemeente. "Dat gebeurt ook steeds vaker, maar het is van belang dat je zo'n verzoek tijdig indient, zodat je eraf bent als je vrijgelaten wordt." Het is niet makkelijk om van de sanctielijst te komen. "Maar dat proces wordt verbeterd."

Daarnaast kunnen de vrouwen te maken krijgen met het afpakken van de Nederlandse nationaliteit na een onherroepelijke veroordeling voor een terroristisch misdrijf. "Dat ligt heel erg gevoelig, zeker als ze kinderen hebben." De kinderen behouden dan wel de Nederlandse nationaliteit.

'Niet 180 graden draaien'

Demissionair premier Mark Rutte liet jaren geleden weten de terroristen liever op het slagveld in Syrië te laten sterven. "Dat doet tekort aan over wie we het hebben, namelijk staatsburgers", zegt Mehra. Niet iedereen beging terroristische misdrijven en niet iedereen was betrokken bij gevechtshandelingen. "Sommigen zijn onder valse voorwendselen naar het kalifaat gelokt. Sommigen zijn bezig geweest met propaganda, met de financiering van de reis voor zichzelf of voor anderen."

Het betekent niet dat er een 180 graden draai moet worden gemaakt, zegt Mehra. "De Nederlandse overheid heeft een heleboel goede punten, maar andere landen hebben die ook. En het idee is dat je leert van de ervaringen uit de andere landen en dat je kijkt in hoeverre je de puntjes op de i kunt zetten."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."