Ruim dertig veroordeelde moordenaars zitten een onherroepelijke, levenslange, gevangenisstraf uit. Als het aan het Openbaar Ministerie ligt, komen hier de komende week in ieder geval nog twee mannen bij: de broers Admilson en Marcos R. 

Ze pleegden drie roofmoorden en ontliepen vorig jaar levenslange gevangenisstraf vanwege kritiek vanuit het Europese Hof van de Rechten van de Mens: er zou geen uitzicht op gratie zijn. Een nieuwe adviescommissie gaat gedetineerden tóch perspectief brengen, zegt staatssecretaris Dijkhof. Maar criticasters twijfelen. 

Komende dinsdag en woensdag zijn belangrijke dagen voor de levenslange straf. Op dinsdag zal het Openbaar Ministerie in Hoger Beroep straffen eisen in het liquidatieproces Passage, dat gaat over een reeks onderwereldmoorden in de Amsterdamse onderwereld. Drie mannen, Jesse R., Moppie R. en Siegried S., werden in 2013 tot levenslang veroordeeld voor verschillende moorden. Mogelijk zal het OM opnieuw levenslang eisen.

De dag erna, woensdag, doet het Hof in Leeuwarden uitspraak in de zaak van de ‘Moordbroers’. Twee broers uit het Noorden van het land die verantwoordelijk zouden zijn voor drie roofmoorden: op het echtpaar Veenendaal in 2013 en op Berend Smit in 2012. In het geval van het echtpaar werd aanvankelijk uitgegaan van zelfmoord, niet veel later bleken de broers erachter te zitten. Ook de moord op Smit, waarvan het onderzoek vastliep, werd opgelost. 

Geen levenslang vanwege EVRM 

In het proces van de broers wilde de rechtbank in Assen vorig jaar geen levenslang eisen. De rechters motiveerden in het vonnis dat het opleggen van de levenslange straf op gespannen voet staat met het Europese Verdrag inzake de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden. Daarin staat dat er perspectief moet zijn op gratie. Hoewel de mogelijkheid tot gratie er in Nederland is, komt het nooit voor. Reden voor de rechtbank om over te gaan tot 30 jaar en TBS. 

Het OM heeft in Hoger Beroep opnieuw levenslang geëist. De vraag is nu of de aanpassingen van staatssecretaris Dijkhoff voldoende zijn voor het Hof in Leeuwarden om de twee mannen wél tot levenslang te veroordelen. Dijkhoff stelt een adviescommissie in dat na 25 jaar een langgestrafte opnieuw moet kunnen toetsen. 

Ook aan resocialisatie en reintegratie in de maatschappij zou worden voldaan. Nu moet dit vaak worden afgedwongen via procedures bij verschillende instanties. In zijn brief van eind oktober dit jaar schrijft Dijkhoff ook dat nabestaanden en slachtoffers gehoord kunnen worden om dit mee te wegen in het advies. 

In ons land zijn twee gedetineerden die langer dan 25 jaar vastzitten, zij gaan beiden met verlof. Een andere veroordeelde, Edwin S., heeft via de rechter bedongen dit jaar dat hij mag starten met reintegratie-activiteiten. In het voorstel van Dijkhoff zou deze reintegratie kunnen starten na advies van de commissie en is ook weer een voorwaarde voor invrijheidstelling. 

Aanpassingen niet toereikend

De straf zou volgens de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie weer ‘toekomstbestendig’ zijn. Maar de weduwe van Berend Smit, Ciska Postma, die slachtoffer werd van de broers R., vreest dat de brief niet voldoende zal zijn om een levenslange straf op te leggen. Postma diende een petitie in voor het versneld doorvoeren van duurzame veranderingen in de wet zodat de broers toch levenslang opgelegd kunnen krijgen. Zij wil dat het tweetal levenslang achter de tralies verdwijnt, maar vreest dat het ’te laat is’. 

Ook het Forum Levenslang, tegenstander van de levenslange straf, denkt niet dat de aanpassingen van Dijkhoff voldoende zullen zijn. Voorzitter Wiene van Hattum zegt dat de staatssecretaris alleen maar meer onduidelijkheid schept en het EVRM blijft schenden vanwege het uitblijven van een termijn, procedure en objectieve criteria. Ook de Raad voor de Strafrechtstoepassing (RSJ) stelt dat zelfs met nieuwe regels er nog wat ‘wringt’. 

Vanavond in EenVandaag de vraag hoe het nu verder moet met de levenslange gevangenisstraf? We spreken met docent strafprocesrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen en voorzitter van het Forum Levenslang Wiene van Hattum en nabestaande Ciska Postma, de weduwe van slachtoffer Berend Smit. 

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."