Is levenslang ‘toekomstbestendig’?

Ruim dertig veroordeelde moordenaars zitten een onherroepelijke, levenslange, gevangenisstraf uit. Als het aan het Openbaar Ministerie ligt, komen hier de komende week in ieder geval nog twee mannen bij: de broers Admilson en Marcos R. 

Ze pleegden drie roofmoorden en ontliepen vorig jaar levenslange gevangenisstraf vanwege kritiek vanuit het Europese Hof van de Rechten van de Mens: er zou geen uitzicht op gratie zijn. Een nieuwe adviescommissie gaat gedetineerden tóch perspectief brengen, zegt staatssecretaris Dijkhof. Maar criticasters twijfelen. 

Komende dinsdag en woensdag zijn belangrijke dagen voor de levenslange straf. Op dinsdag zal het Openbaar Ministerie in Hoger Beroep straffen eisen in het liquidatieproces Passage, dat gaat over een reeks onderwereldmoorden in de Amsterdamse onderwereld. Drie mannen, Jesse R., Moppie R. en Siegried S., werden in 2013 tot levenslang veroordeeld voor verschillende moorden. Mogelijk zal het OM opnieuw levenslang eisen.

De dag erna, woensdag, doet het Hof in Leeuwarden uitspraak in de zaak van de ‘Moordbroers’. Twee broers uit het Noorden van het land die verantwoordelijk zouden zijn voor drie roofmoorden: op het echtpaar Veenendaal in 2013 en op Berend Smit in 2012. In het geval van het echtpaar werd aanvankelijk uitgegaan van zelfmoord, niet veel later bleken de broers erachter te zitten. Ook de moord op Smit, waarvan het onderzoek vastliep, werd opgelost. 

Geen levenslang vanwege EVRM 

In het proces van de broers wilde de rechtbank in Assen vorig jaar geen levenslang eisen. De rechters motiveerden in het vonnis dat het opleggen van de levenslange straf op gespannen voet staat met het Europese Verdrag inzake de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden. Daarin staat dat er perspectief moet zijn op gratie. Hoewel de mogelijkheid tot gratie er in Nederland is, komt het nooit voor. Reden voor de rechtbank om over te gaan tot 30 jaar en TBS. 

Het OM heeft in Hoger Beroep opnieuw levenslang geëist. De vraag is nu of de aanpassingen van staatssecretaris Dijkhoff voldoende zijn voor het Hof in Leeuwarden om de twee mannen wél tot levenslang te veroordelen. Dijkhoff stelt een adviescommissie in dat na 25 jaar een langgestrafte opnieuw moet kunnen toetsen. 

Ook aan resocialisatie en reintegratie in de maatschappij zou worden voldaan. Nu moet dit vaak worden afgedwongen via procedures bij verschillende instanties. In zijn brief van eind oktober dit jaar schrijft Dijkhoff ook dat nabestaanden en slachtoffers gehoord kunnen worden om dit mee te wegen in het advies. 

In ons land zijn twee gedetineerden die langer dan 25 jaar vastzitten, zij gaan beiden met verlof. Een andere veroordeelde, Edwin S., heeft via de rechter bedongen dit jaar dat hij mag starten met reintegratie-activiteiten. In het voorstel van Dijkhoff zou deze reintegratie kunnen starten na advies van de commissie en is ook weer een voorwaarde voor invrijheidstelling. 

Aanpassingen niet toereikend

De straf zou volgens de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie weer ‘toekomstbestendig’ zijn. Maar de weduwe van Berend Smit, Ciska Postma, die slachtoffer werd van de broers R., vreest dat de brief niet voldoende zal zijn om een levenslange straf op te leggen. Postma diende een petitie in voor het versneld doorvoeren van duurzame veranderingen in de wet zodat de broers toch levenslang opgelegd kunnen krijgen. Zij wil dat het tweetal levenslang achter de tralies verdwijnt, maar vreest dat het ’te laat is’. 

Ook het Forum Levenslang, tegenstander van de levenslange straf, denkt niet dat de aanpassingen van Dijkhoff voldoende zullen zijn. Voorzitter Wiene van Hattum zegt dat de staatssecretaris alleen maar meer onduidelijkheid schept en het EVRM blijft schenden vanwege het uitblijven van een termijn, procedure en objectieve criteria. Ook de Raad voor de Strafrechtstoepassing (RSJ) stelt dat zelfs met nieuwe regels er nog wat ‘wringt’. 

Vanavond in EenVandaag de vraag hoe het nu verder moet met de levenslange gevangenisstraf? We spreken met docent strafprocesrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen en voorzitter van het Forum Levenslang Wiene van Hattum en nabestaande Ciska Postma, de weduwe van slachtoffer Berend Smit.