Na de mislukte moordaanslag op Donald Trump is de verdeeldheid in de Verenigde Staten verder toegenomen en staat polarisatie opeens centraal in de verkiezingscampagne. Ook in Nederland speelt het thema. We vroegen wat jullie hierover willen weten.

Bijzonder hoogleraar polarisatie Hans Boutellier en universitair hoofddocent politieke communicatie Mariken van der Velden aan de Vrije Universiteit Amsterdam geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is polarisatie en hoe is het ontstaan?

Polarisatie is van alle tijden, begint Boutellier. "De term komt eigenlijk uit de natuurkunde en gaat over een proces waarin twee polen zich van elkaar verwijderen. Spreek je over de samenleving, dan gaat het om verhoudingen tussen mensen en dus de verschillen tussen groepen, en soms ook wel individuen, die steeds groter wordt."

Volgens de hoogleraar spelen twee belangrijke factoren een rol bij het ontstaan van polarisatie: vijandige gevoelens en hoe erg deze gevoelens tot uitdrukking komen. "De moordaanslag op president Trump is een voorbeeld van een actie die is uitgevoerd door één persoon wiens haat en vijandigheid zo enorm groot werd dat het tot zo'n actie leidt. Ook het verschijnen met een fakkel bij een politica is een vorm van vijandige actie."

Wat je ook ziet is dat vijandigheid kan worden omgezet tot een politieke beweging, gaat hij verder. "Pegida bijvoorbeeld is een beweging tegen de islam. Je kunt natuurlijk kritiek hebben op een andere religie, maar op het moment dat er vijandige acties aan te pas komen zoals het verbranden van een Koran, dan kun je spreken van polarisatie."

2. Is er tegenwoordig meer polarisatie dan vroeger?

Volgens de hoogleraar zijn er periodes waarin polarisatie groeit en daalt. Hij denkt dat er nu sprake is van groeiende polarisatie. "In deze tijd liggen emoties heel erg aan de oppervlakte. Mensen raken gauw gekrenkt, geprikkeld en verstoord. De eigen identiteit is erg belangrijk geworden en daarin voel je je dan ook al heel gauw gekwetst. Eigen emotie éérst!"

De grote levensbeschouwingen die we in Nederland in de 20ste eeuw hadden, zowel op religieus als politiek vlak, hingen volgens de hoogleraar veel meer samen.

"Er was veel meer relatie tussen jong en oud, elite en massa en hoe we denken over het mensbeeld. De verzuiling organiseerde de samenleving. En die zuilen zijn versplinterd geraakt en spelen niet meer zo'n grote rol als toen. Hiervoor in de plaats hebben we een steeds meer een verbrokkelde samenleving", legt hij uit.

3. Wat zijn de gevolgen van polarisatie?

Een democratie heeft vaak tegenstellingen nodig, omdat die ook vooruitgang brengen in een maatschappij, legt Boutellier uit. "Dat mensen af en toe boos worden op elkaar of tegengestelde ideeën hebben, dat is allemaal zo erg niet. Maar op het moment dat je niet meer bereid bent om elkaar te erkennen, wordt het riskant."

De hoogleraar noemt polarisatie pas een zorgelijke ontwikkeling als deze in het teken komt te staan van vijandschap. "Een vijand wil je namelijk niet zien of horen en wil je het liefst verbannen of elimineren. Dan ben je niet meer bereid om een ander als gelijkwaardig te zien en ben je daadwerkelijk in staat om een ander te ontmenselijken. Dit zie je dus heel vaak in conflictgebieden."

Bron: Privéfoto

4. Kan polarisatie worden ingezet als politieke strategie?

Volgens Boutellier kan dat. "Het is onderdeel van de politiek om het verschil met de ander aan te geven. Vanuit een bepaald politiek perspectief is dit niet erg. Het wordt pas problematisch als je de vijandigheid inzet."

Wat je ook ziet is dat politieke partijen polarisatie gebruiken om een zondebok aan te wijzen, vult hoogleraar Van der Velden aan. "Je kunt bijvoorbeeld spreken van 'gekke wokies' of 'dom rechts'. Je kan dat vijandschap dus mobiliseren, maar daarvoor moet wel een voedingsbodem zijn", legt zij uit. "Zonder polarisatie kun je geen zondebokken gebruiken in je retoriek."

5. Welke politieke stromingen profiteren hiervan?

Zowel rechtse als linkse partijen maken zich schuldig aan het zoeken naar zondebokken, weet Van der Velden. "Op het moment dat je een ander voor vuile vis kunt uitmaken, dan doe je het goed bij de mensen die dichtbij jou staan. In de politiek gaat polarisatie toch wel over de één tegen de ander."

Volgens Van der Velden hebben politieke partijen alleen op korte termijn baat bij polarisatie in de samenleving, bijvoorbeeld om kiezers aan zich te binden. "Op langere termijn is het niet goed voor het voortbestaan en welzijn van een democratie. Want je moet altijd samenwerken, wat essentieel is in een parlement."

6. Wat kan ik doen tegen polarisatie?

Boutellier: "In principe zijn er drie strategieën om ermee om te gaan. Het belangrijkste is om in gesprek te blijven. Houd zoveel mogelijk contact met iemand. Een tweede strategie is normeren en begrenzen", gaat hij verder. "Burgemeesters kunnen bijvoorbeeld een norm stellen over een bepaald soort gedrag en zeggen dat ze dit niet meer willen zien in hun gemeente."

"Tot slot kun je op zoek gaan naar zaken die je wél gemeen hebt met een ander en het daarover hebben", zegt hij. "In plaats van het over controversiële onderwerpen te hebben waarvan je weet dat daar ruzie over ontstaat."

7. Hoeveel invloed hebben sociale media op polarisatie?

Boutellier ziet sociale media als versterker van polarisatie, omdat het emoties van mensen zichtbaarder maakt. "In luttele seconden kunnen we elkaar zonder rem uitmaken voor van alles en nog wat."

Onderzoek naar de rol van sociale media laat zien dat er een verschil is tussen online discussies en fysieke discussies, weet hij. "Als je mensen laat praten over controversiële onderwerpen zoals de oorlog in Gaza is er een enorm verschil te ontdekken in hoe er gediscussieerd wordt en hoe de sfeer is."

"Sociale media hebben in die zin een rol in het versterken en ten eerste het emotioneler maken van gesprekken en verhoudingen tussen mensen. Als gevolg kunnen er vijandige gevoelens ontstaan naar anderen. Dat wil niet zeggen dat, als sociale media er niet zouden zijn, er geen polarisatie meer is", voegt hij nog toe.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.