Na de mislukte moordaanslag op Donald Trump is de verdeeldheid in de Verenigde Staten verder toegenomen en staat polarisatie opeens centraal in de verkiezingscampagne. Ook in Nederland speelt het thema. We vroegen wat jullie hierover willen weten.

Bijzonder hoogleraar polarisatie Hans Boutellier en universitair hoofddocent politieke communicatie Mariken van der Velden aan de Vrije Universiteit Amsterdam geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is polarisatie en hoe is het ontstaan?

Polarisatie is van alle tijden, begint Boutellier. "De term komt eigenlijk uit de natuurkunde en gaat over een proces waarin twee polen zich van elkaar verwijderen. Spreek je over de samenleving, dan gaat het om verhoudingen tussen mensen en dus de verschillen tussen groepen, en soms ook wel individuen, die steeds groter wordt."

Volgens de hoogleraar spelen twee belangrijke factoren een rol bij het ontstaan van polarisatie: vijandige gevoelens en hoe erg deze gevoelens tot uitdrukking komen. "De moordaanslag op president Trump is een voorbeeld van een actie die is uitgevoerd door één persoon wiens haat en vijandigheid zo enorm groot werd dat het tot zo'n actie leidt. Ook het verschijnen met een fakkel bij een politica is een vorm van vijandige actie."

Wat je ook ziet is dat vijandigheid kan worden omgezet tot een politieke beweging, gaat hij verder. "Pegida bijvoorbeeld is een beweging tegen de islam. Je kunt natuurlijk kritiek hebben op een andere religie, maar op het moment dat er vijandige acties aan te pas komen zoals het verbranden van een Koran, dan kun je spreken van polarisatie."

2. Is er tegenwoordig meer polarisatie dan vroeger?

Volgens de hoogleraar zijn er periodes waarin polarisatie groeit en daalt. Hij denkt dat er nu sprake is van groeiende polarisatie. "In deze tijd liggen emoties heel erg aan de oppervlakte. Mensen raken gauw gekrenkt, geprikkeld en verstoord. De eigen identiteit is erg belangrijk geworden en daarin voel je je dan ook al heel gauw gekwetst. Eigen emotie éérst!"

De grote levensbeschouwingen die we in Nederland in de 20ste eeuw hadden, zowel op religieus als politiek vlak, hingen volgens de hoogleraar veel meer samen.

"Er was veel meer relatie tussen jong en oud, elite en massa en hoe we denken over het mensbeeld. De verzuiling organiseerde de samenleving. En die zuilen zijn versplinterd geraakt en spelen niet meer zo'n grote rol als toen. Hiervoor in de plaats hebben we een steeds meer een verbrokkelde samenleving", legt hij uit.

3. Wat zijn de gevolgen van polarisatie?

Een democratie heeft vaak tegenstellingen nodig, omdat die ook vooruitgang brengen in een maatschappij, legt Boutellier uit. "Dat mensen af en toe boos worden op elkaar of tegengestelde ideeën hebben, dat is allemaal zo erg niet. Maar op het moment dat je niet meer bereid bent om elkaar te erkennen, wordt het riskant."

De hoogleraar noemt polarisatie pas een zorgelijke ontwikkeling als deze in het teken komt te staan van vijandschap. "Een vijand wil je namelijk niet zien of horen en wil je het liefst verbannen of elimineren. Dan ben je niet meer bereid om een ander als gelijkwaardig te zien en ben je daadwerkelijk in staat om een ander te ontmenselijken. Dit zie je dus heel vaak in conflictgebieden."

Bron: Privéfoto

4. Kan polarisatie worden ingezet als politieke strategie?

Volgens Boutellier kan dat. "Het is onderdeel van de politiek om het verschil met de ander aan te geven. Vanuit een bepaald politiek perspectief is dit niet erg. Het wordt pas problematisch als je de vijandigheid inzet."

Wat je ook ziet is dat politieke partijen polarisatie gebruiken om een zondebok aan te wijzen, vult hoogleraar Van der Velden aan. "Je kunt bijvoorbeeld spreken van 'gekke wokies' of 'dom rechts'. Je kan dat vijandschap dus mobiliseren, maar daarvoor moet wel een voedingsbodem zijn", legt zij uit. "Zonder polarisatie kun je geen zondebokken gebruiken in je retoriek."

5. Welke politieke stromingen profiteren hiervan?

Zowel rechtse als linkse partijen maken zich schuldig aan het zoeken naar zondebokken, weet Van der Velden. "Op het moment dat je een ander voor vuile vis kunt uitmaken, dan doe je het goed bij de mensen die dichtbij jou staan. In de politiek gaat polarisatie toch wel over de één tegen de ander."

Volgens Van der Velden hebben politieke partijen alleen op korte termijn baat bij polarisatie in de samenleving, bijvoorbeeld om kiezers aan zich te binden. "Op langere termijn is het niet goed voor het voortbestaan en welzijn van een democratie. Want je moet altijd samenwerken, wat essentieel is in een parlement."

6. Wat kan ik doen tegen polarisatie?

Boutellier: "In principe zijn er drie strategieën om ermee om te gaan. Het belangrijkste is om in gesprek te blijven. Houd zoveel mogelijk contact met iemand. Een tweede strategie is normeren en begrenzen", gaat hij verder. "Burgemeesters kunnen bijvoorbeeld een norm stellen over een bepaald soort gedrag en zeggen dat ze dit niet meer willen zien in hun gemeente."

"Tot slot kun je op zoek gaan naar zaken die je wél gemeen hebt met een ander en het daarover hebben", zegt hij. "In plaats van het over controversiële onderwerpen te hebben waarvan je weet dat daar ruzie over ontstaat."

7. Hoeveel invloed hebben sociale media op polarisatie?

Boutellier ziet sociale media als versterker van polarisatie, omdat het emoties van mensen zichtbaarder maakt. "In luttele seconden kunnen we elkaar zonder rem uitmaken voor van alles en nog wat."

Onderzoek naar de rol van sociale media laat zien dat er een verschil is tussen online discussies en fysieke discussies, weet hij. "Als je mensen laat praten over controversiële onderwerpen zoals de oorlog in Gaza is er een enorm verschil te ontdekken in hoe er gediscussieerd wordt en hoe de sfeer is."

"Sociale media hebben in die zin een rol in het versterken en ten eerste het emotioneler maken van gesprekken en verhoudingen tussen mensen. Als gevolg kunnen er vijandige gevoelens ontstaan naar anderen. Dat wil niet zeggen dat, als sociale media er niet zouden zijn, er geen polarisatie meer is", voegt hij nog toe.

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."