Na de mislukte moordaanslag op Donald Trump is de verdeeldheid in de Verenigde Staten verder toegenomen en staat polarisatie opeens centraal in de verkiezingscampagne. Ook in Nederland speelt het thema. We vroegen wat jullie hierover willen weten.

Bijzonder hoogleraar polarisatie Hans Boutellier en universitair hoofddocent politieke communicatie Mariken van der Velden aan de Vrije Universiteit Amsterdam geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is polarisatie en hoe is het ontstaan?

Polarisatie is van alle tijden, begint Boutellier. "De term komt eigenlijk uit de natuurkunde en gaat over een proces waarin twee polen zich van elkaar verwijderen. Spreek je over de samenleving, dan gaat het om verhoudingen tussen mensen en dus de verschillen tussen groepen, en soms ook wel individuen, die steeds groter wordt."

Volgens de hoogleraar spelen twee belangrijke factoren een rol bij het ontstaan van polarisatie: vijandige gevoelens en hoe erg deze gevoelens tot uitdrukking komen. "De moordaanslag op president Trump is een voorbeeld van een actie die is uitgevoerd door één persoon wiens haat en vijandigheid zo enorm groot werd dat het tot zo'n actie leidt. Ook het verschijnen met een fakkel bij een politica is een vorm van vijandige actie."

Wat je ook ziet is dat vijandigheid kan worden omgezet tot een politieke beweging, gaat hij verder. "Pegida bijvoorbeeld is een beweging tegen de islam. Je kunt natuurlijk kritiek hebben op een andere religie, maar op het moment dat er vijandige acties aan te pas komen zoals het verbranden van een Koran, dan kun je spreken van polarisatie."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

2. Is er tegenwoordig meer polarisatie dan vroeger?

Volgens de hoogleraar zijn er periodes waarin polarisatie groeit en daalt. Hij denkt dat er nu sprake is van groeiende polarisatie. "In deze tijd liggen emoties heel erg aan de oppervlakte. Mensen raken gauw gekrenkt, geprikkeld en verstoord. De eigen identiteit is erg belangrijk geworden en daarin voel je je dan ook al heel gauw gekwetst. Eigen emotie éérst!"

De grote levensbeschouwingen die we in Nederland in de 20ste eeuw hadden, zowel op religieus als politiek vlak, hingen volgens de hoogleraar veel meer samen.

"Er was veel meer relatie tussen jong en oud, elite en massa en hoe we denken over het mensbeeld. De verzuiling organiseerde de samenleving. En die zuilen zijn versplinterd geraakt en spelen niet meer zo'n grote rol als toen. Hiervoor in de plaats hebben we een steeds meer een verbrokkelde samenleving", legt hij uit.

Bekijk ook

3. Wat zijn de gevolgen van polarisatie?

Een democratie heeft vaak tegenstellingen nodig, omdat die ook vooruitgang brengen in een maatschappij, legt Boutellier uit. "Dat mensen af en toe boos worden op elkaar of tegengestelde ideeën hebben, dat is allemaal zo erg niet. Maar op het moment dat je niet meer bereid bent om elkaar te erkennen, wordt het riskant."

De hoogleraar noemt polarisatie pas een zorgelijke ontwikkeling als deze in het teken komt te staan van vijandschap. "Een vijand wil je namelijk niet zien of horen en wil je het liefst verbannen of elimineren. Dan ben je niet meer bereid om een ander als gelijkwaardig te zien en ben je daadwerkelijk in staat om een ander te ontmenselijken. Dit zie je dus heel vaak in conflictgebieden."

Universitair hoofddocent politieke communicatie Mariken van der Velden aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar polarisatie Hans Boutellier
Bron: Privéfoto
Universitair hoofddocent politieke communicatie Mariken van der Velden aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar polarisatie Hans Boutellier

4. Kan polarisatie worden ingezet als politieke strategie?

Volgens Boutellier kan dat. "Het is onderdeel van de politiek om het verschil met de ander aan te geven. Vanuit een bepaald politiek perspectief is dit niet erg. Het wordt pas problematisch als je de vijandigheid inzet."

Wat je ook ziet is dat politieke partijen polarisatie gebruiken om een zondebok aan te wijzen, vult hoogleraar Van der Velden aan. "Je kunt bijvoorbeeld spreken van 'gekke wokies' of 'dom rechts'. Je kan dat vijandschap dus mobiliseren, maar daarvoor moet wel een voedingsbodem zijn", legt zij uit. "Zonder polarisatie kun je geen zondebokken gebruiken in je retoriek."

Bekijk ook

5. Welke politieke stromingen profiteren hiervan?

Zowel rechtse als linkse partijen maken zich schuldig aan het zoeken naar zondebokken, weet Van der Velden. "Op het moment dat je een ander voor vuile vis kunt uitmaken, dan doe je het goed bij de mensen die dichtbij jou staan. In de politiek gaat polarisatie toch wel over de één tegen de ander."

Volgens Van der Velden hebben politieke partijen alleen op korte termijn baat bij polarisatie in de samenleving, bijvoorbeeld om kiezers aan zich te binden. "Op langere termijn is het niet goed voor het voortbestaan en welzijn van een democratie. Want je moet altijd samenwerken, wat essentieel is in een parlement."

6. Wat kan ik doen tegen polarisatie?

Boutellier: "In principe zijn er drie strategieën om ermee om te gaan. Het belangrijkste is om in gesprek te blijven. Houd zoveel mogelijk contact met iemand. Een tweede strategie is normeren en begrenzen", gaat hij verder. "Burgemeesters kunnen bijvoorbeeld een norm stellen over een bepaald soort gedrag en zeggen dat ze dit niet meer willen zien in hun gemeente."

"Tot slot kun je op zoek gaan naar zaken die je wél gemeen hebt met een ander en het daarover hebben", zegt hij. "In plaats van het over controversiële onderwerpen te hebben waarvan je weet dat daar ruzie over ontstaat."

Bekijk ook

7. Hoeveel invloed hebben sociale media op polarisatie?

Boutellier ziet sociale media als versterker van polarisatie, omdat het emoties van mensen zichtbaarder maakt. "In luttele seconden kunnen we elkaar zonder rem uitmaken voor van alles en nog wat."

Onderzoek naar de rol van sociale media laat zien dat er een verschil is tussen online discussies en fysieke discussies, weet hij. "Als je mensen laat praten over controversiële onderwerpen zoals de oorlog in Gaza is er een enorm verschil te ontdekken in hoe er gediscussieerd wordt en hoe de sfeer is."

"Sociale media hebben in die zin een rol in het versterken en ten eerste het emotioneler maken van gesprekken en verhoudingen tussen mensen. Als gevolg kunnen er vijandige gevoelens ontstaan naar anderen. Dat wil niet zeggen dat, als sociale media er niet zouden zijn, er geen polarisatie meer is", voegt hij nog toe.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.