Winkels, horecazaken en ook zelfstandigen hebben het zwaar door oplopende kosten en het feit dat sinds een maand de coronasteun moet worden terugbetaald. Dat blijkt nu ook uit het aantal faillissementen, dat in oktober fors is toegenomen.

De verwachte golf aan faillissementen lijkt na de zomer te zijn ingezet. Uit bestudering van gerechtelijke uitspraken door EenVandaag blijkt dat in oktober het aantal uitgesproken faillissementen in Nederland voor het eerst in bijna 2 jaar waarschijnlijk weer boven de 200 gaat uitkomen.

Stijgende lijn sinds de zomer

Het aantal bedrijven, instellingen en zelfstandigen dat failliet ging was in 2021 nog historisch laag, meldde statistiekbureau CBS begin dit jaar. Dat kwam toen mede door de coronasteun van de overheid. In het eerste halfjaar van 2022 bleef het aantal faillissementen ook nog stabiel, maar sinds de zomermaanden is een stijgende lijn te zien.

Ton Kanters is een van de vele ondernemers die recent een faillissement heeft moeten aanvragen. 2 weken geleden sloot een van zijn verswinkels in Den Bosch de deuren. "Dat is heel pijnlijk en een hard gelag. Het voelt wel alsof ik heb gefaald", vertelt hij. Door een van zijn zaken dicht te doen, hoopt hij de 2 andere winkels open te kunnen houden.

'Een andere mindset bij klanten'

De fors gestegen energieprijzen zijn een van de oorzaken dat de Brabantse ondernemer zijn winkel heeft moeten sluiten. De factuur voor gas en licht is het afgelopen jaar verzesvoudigd en dat kan hij niet langer ophoesten. Voor de aangekondigde tegemoetkoming voor bedrijven komt de winkelier niet in aanmerking.

De financiële zorgen komen niet alleen door de hoge energieprijzen, Kanters ziet de laatste tijd namelijk ook een andere mindset bij veel van zijn klanten. "Voor de zomervakantie hadden we meer omzet, maar in september veranderde dat. Iedereen merkt de hogere prijzen in de portemonnee en dat sijpelt bij ons keihard door", legt hij uit.

'Bang dat het alleen maar harder gaat'

Dat is ook terug te zien in de faillissementscijfers, zegt voorzitter Jacco Vonhof van brancheorganisatie MKB-Nederland. "De cijfers lopen op, toch wel in een stevig tempo. In oktober lag het aantal alweer 50 procent hoger dan in september." Ook hoort hij soortgelijke geluiden vanuit de achterban: "De afgelopen weken hebben we dit al tientallen keren van ondernemers gehoord."

"We zijn nog niet op het niveau van pak 'm beet 2012, 2013", benadrukt Vonhof. Toen bereikte het aantal faillissementen een piek tijdens de economische crisis. "Maar we zitten alweer op het niveau van voor corona. En als we nu niet oppassen ben ik bang dat het alleen maar harder gaat en meer wordt."

Stoppen om faillissement te voorkomen

De voorzitter van MKB-Nederland ziet ook dat steeds meer ondernemers ook uit voorzorg stoppen. Hij legt uit dat de afgelopen 2 jaar weliswaar relatief weinig bedrijven zijn omgevallen, maar dat tegelijkertijd ook veel eigenaren op hun eigen vermogen hebben geteerd of geld hebben geleend.

"En nu worden ze geconfronteerd met stijgende grondstofprijzen, stijgende huurprijzen, stijgende loonkosten en daar komen de stijgende energieprijzen ook nog eens overheen", somt Vonhof op. "Dat samen maakt dat veel ondernemers inzien van: ik ga dit gewoon niet halen en dan stop ik liever zelf dan dat ik in een faillissement kom en misschien wel alles kwijtraak."

'Gezonde bedrijven naar de knoppen'

Ook Kanters hoort veel soortgelijke verhalen en weet dat hij zeker niet de enige ondernemer is die het momenteel zwaar heeft. "Er zijn iedere dag collega's die stoppen en ik ben bang dat er nog veel meer gaan stoppen", zegt hij. "Het is ontzettend jammer, want er gaan veel mooie gezonde bedrijven naar de knoppen."

De winkelier hoopt voor zichzelf dat de tijden snel weer beter worden. "We doen alles om onze omzet op peil te houden, want er werken 40 mensen bij ons." Vooral het gebrek aan perspectief valt hem hem zwaar: "Er is ontzettend veel onzekerheid. Was er maar een uitweg en wisten we wat er ging komen."

'Tegemoetkoming komt te laat'

MKB-Nederland wil daarom dat het kabinet sneller in actie komt. De voor april aangekondigde energiecompensatie voor bedrijven komt te laat, vindt Vonhof. "Tot die tijd moeten we wel zorgen dat ondernemers hun rekeningen kunnen blijven betalen. Je kunt straks wel met terugwerkende kracht recht op geld krijgen, maar dan moet je daar eerst wel zien te komen."

Hij voert op dit moment 'lastige gesprekken' in Den Haag. "Help de ondernemers nu en doe dat niet te laat", roept hij de landelijke politiek op. "Laten we nou voorkomen dat we straks onze economie ongelooflijke schade aandoen, met gevolgen die nog veel groter zijn."

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."