In achterstandswijken zoals het Rotterdamse Charlois komen veel mensen niet opdagen voor hun vaccinatieafspraak. "Bewoners begrijpen belangrijke informatie vaak niet goed en hebben weinig vertrouwen in de overheid", ziet huisarts Martine Uil.

De vaccinatiebereidheid is in achterstandswijken vaak laag. Er moeten daarom speciale vaccinatiecampagnes komen gericht op de inwoners van deze buurten. Dat staat in een brief die de Rotterdamse huisarts Shakib Sana en internist in het Erasmus MC Robin Peters afgelopen weekend stuurden aan het ministerie van Volksgezondheid. Verschillende huisartsen, specialisten en belangenorganisaties onderschrijven hun boodschap. De inzet van 'sleutelfiguren' in wijken moet hier verandering in brengen.

'Afhankelijk van kinderen'

"We zien veel wantrouwen en mensen worden echt overspoeld met desinformatie, bijvoorbeeld door filmpjes die op WhatsApp gedeeld worden", zegt directeur Mohamed Bouimj van de Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR). "Ook zijn veel oudere migranten door taalproblemen afhankelijk van hun kinderen voor informatie. Als hun kinderen zeggen dat een vaccin niet veilig voor hen is, komen ze niet opdagen."

"Wij waarschuwen al maanden dat het de verkeerde kant op kon gaan", vertelt Bouimj. Hij schat dat de opkomst voor de AstraZeneca-prik laag is, 'ik denk zo'n 50 procent of minder'. "Er is veel angst doordat het vaccin negatief in het nieuws is geweest. Een mevrouw van zestig die ik probeer te overtuigen, durfde niet meer nadat ze van haar huisarts hoorde dat je ziek kunt worden van de prik. Zij denkt daardoor dat het vaccin niet goed is, terwijl je wel een paar dagen ziek kunt worden, maar er niet dood aan gaat."

'Onrust, angst en twijfel'

De Rotterdamse huisarts Martine Uil ziet bij haar praktijk in de wijk Charlois ook dat veel mensen uit angst niet komen opdagen voor hun vaccinatieafspraak. "Wij kregen begin april 330 vaccins binnen en ik heb er nu nog zo'n 55 over", zegt ze. "Ik heb echt moeten leuren om zo veel mogelijk vaccins te zetten." Uil vertelt dat Charlois een achterstandswijk is. Veel mensen begrijpen informatie over vaccins vaak niet goed en er heerst wantrouwen tegenover de overheid.

Ook heeft de onduidelijkheid over de veiligheid van het AstraZeneca-vaccin het vertrouwen van mensen geen goed gedaan, 'het heeft gezorgd voor veel onrust, angst en twijfel', vertelt Uil. "Dat is verdrietig, want juist mensen uit een lage sociale klasse worden vaker en erger ziek door corona dan mensen uit een hogere sociale klasse. Als ze zich dan ook minder vaak laten vaccineren, worden de gezondheidsverschillen nog groter."

Ingewikkelde teksten en desinformatie

"Wij herkennen dit signaal ook", zegt Patricia Heijdenrijk, directeur van expertisecentrum Pharos dat probeert gezondheidsverschillen te verkleinen. "We zien het terug in onderzoeken en horen het van huisartsen. Het is dan ook een waardevolle oproep die de Rotterdamse huisarts Shakib Sana doet."

De wisselende informatie over vaccins heeft volgens Heijdenrijk tot veel onduidelijk geleid. "Dat zien we in de hele samenleving, maar het geldt nog extra voor mensen in achterstandswijken", vertelt ze. "Informatie is vaak te ingewikkeld en er is veel miscommunicatie en ruis op de lijn." Voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven is het extra lastig om de juiste informatie boven tafel te krijgen. "Zij gebruiken sociale media als WhatsApp vaak als bron, terwijl in die groepen veel desinformatie wordt gedeeld."

'Een op de drie Nederlanders'

"De toegang tot informatie speelt al de hele coronaperiode een belangrijke rol", zegt Heijdenrijk. En het gebrek aan toegankelijke informatie ziet zij ook zeker niet alleen in achterstandswijken. "We zien dat zo'n 29 procent van de Nederlanders, dat is een op de drie, beperkte gezondheidsvaardigheden heeft, wat wil zeggen dat ze gezondheidsinformatie niet goed begrijpen of kunnen gebruiken."

"Wij adviseren dan ook om de vaccinatiecampagne veel meer toe te rusten op de groepen die je wilt bereiken", vertelt ze. "Waar zitten de sleutelpersonen in die wijken en hoe kan je met hen samenwerken om de juiste informatie te verspreiden? Zet informatie niet alleen op de website van de Rijksoverheid, maar laat het vertellen door mensen uit de eigen doelgroep in moskeeën en buurthuizen. Dat schept meer vertrouwen."

Inzet imams

Samenwerken met sleutelfiguren is waar ook SPIOR op inzet. "We proberen mensen een-op-een te overtuigen en hebben ook veel bijeenkomsten georganiseerd met artsen", vertelt directeur Bouimj. "Zij leggen uit dat het belangrijk is om je te laten vaccineren en vertellen je waar het vaccin uit bestaat."

Bij die bijeenkomsten nodigt SPIOR ook imams uit die vertellen dat het theologisch gezien wordt aangemoedigd om het vaccin te nemen en dat dat ook tijdens de Ramadan kan.

'Verschil zo klein mogelijk maken'

"Die informatie is echt belangrijk, want er zijn nu ook nog veel mensen die zich niet hebben laten vaccineren en dat is echt zorgwekkend", legt Bouimj uit.

Betere informatievoorziening is ook volgens Rotterdamse huisarts Martine Uil heel belangrijk. "Ik overleg vandaag met de gemeente hoe we het vaccineren in Charlois een boost kunnen geven. Het is de uitdaging om het verschil in de vaccinatiegraad tussen wijken zo klein mogelijk te maken."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."