Inhuur externe woordvoerders tijdens Rutte III verdrievoudigd en kwart meer communicatiemedewerkers

Ministeries huurden de afgelopen jaren voor miljoenen aan externe woordvoerders in. Tegelijkertijd nam het aantal communicatiemedewerkers in Den Haag onder Rutte III met ruim een kwart toe.

Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD). Ministeries deden de afgelopen 3 jaar 64 keer een beroep op de 'externe communicatiepool'. Daarin zitten strategisch communicatieadviseurs en woordvoerders die snel inzetbaar zijn om ministers en staatssecretarissen in moeilijke omstandigheden te adviseren. Zij zijn in te huren voor opdrachten van maximaal 1500 uur waarmee ze maximaal 180.000 euro (exclusief btw) kunnen verdienen.

Ruim 6 miljoen euro

Werd in 2018 nog iets meer dan 1 miljoen euro uitgegeven aan externe voorlichters en adviseurs, vorig jaar was dat ruim drie keer zo veel: 3,2 miljoen euro. In totaal waren alle ministeries in 3 jaar tijd ruim 6,2 miljoen euro kwijt aan inhuur. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) gaf in die periode het meeste uit: ruim 1,8 miljoen euro voor 15 opdrachten. Alleen vorig jaar al huurde dat ministerie negen extra adviseurs in. Volgens de RVD allemaal vanwege de coronacrisis.

Het totaal aantal ambtenaren dat zich met communicatie bezighoudt, groeide onder kabinet-Rutte III met ruim een kwart. Op dit moment houden 811 fte zich bezig met communicatie en voorlichting op de twaalf Haagse ministeries. Aan het begin van Rutte III waren dat er 633. Ook in de jaren daarvoor lag het aantal communicatiemedewerkers rond dat niveau.

Vooral meer communicatieadviseurs

De grootste groep medewerkers (148 fte) houdt zich bezig met communicatieadvies, gevolgd door publieksinformatie (115 fte) en persvoorlichting (111 fte). Daarnaast zijn er ook speechschrijvers (34,5 fte) en media-analisten (63 fte). Vooral het aantal communicatieadviseurs groeide onder Rutte III hard, met bijna 50 procent.

Volgens de RVD heeft de toename meerdere oorzaken. Zo zijn ministeries meer werk gaan maken van 'webcare' om vragen van mensen via bijvoorbeeld social media te beantwoorden. Ook is het aantal ministers en staatssecretarissen onder Rutte III groter dan onder Rutte II. "Er zijn meer Kamervragen te beantwoorden, er worden meer werkbezoeken afgelegd en hierover wordt ook actief verantwoording afgelegd via de socialemediakanalen van de bewindslieden", meldt de RVD.

Afdekken van risico's

"De stijging is niet toevallig", zegt hoogleraar communicatie aan de Radboud Universiteit José Sanders. "Communicatie is steeds belangrijker, omdat de burger ook steeds meer communicatiemiddelen heeft. Maar wat ik me afvraag: wat is nou het effect van al die communicatie? Mijn indruk is dat ministeries meer bezig zijn met 'past de boodschap in ons eigen verhaal?' dan met de vraag 'begrijpen de burgers onze boodschap nou ook echt?'"

Volgens Sanders lijkt het afdekken van risico's steeds belangrijker in de communicatie van de overheid. "Als ik naar de persconferenties over het coronavirus kijk, denk ik: dit is niet echt toegankelijk voor een breed publiek. Je zou, bijvoorbeeld met simpele grafieken, kunnen laten zien wat mogelijke effecten van de avondklok of van vaccinatie op de R-waarde zijn en wat dat dan weer betekent voor toe- of afname van ziekenhuisopnames. Mijn gevoel is dat ze bang zijn daar op vastgepind te worden. Maar de prijs daarvoor is best hoog: onbegrip leidt tot minder draagvlak voor de maatregelen."

Eigen reputatie

Volgens universitair docent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam Mirjam Prenger moet de discussie niet over het aantal communicatiemedewerkers gaan: "Het probleem is meer de cultuur op ministeries, waarbij het onder meer gaat om het bewaken van de eigen reputatie en ze dus zelf filteren welke informatie naar buiten gaat."

Ze vervolgt: "In de tussentijd zijn er minder journalisten, die steeds meer in minder tijd moeten doen en daardoor afhankelijker worden van wat voorlichters hen aanreiken. Dan maak ik me wel zorgen over de informatie die uiteindelijk bij het publiek terecht komt."