Supermarkten promoten gezonde voeding nog te weinig. Dat concludeert denktank Questionmark. Volgens dat onderzoek bestaat 83 procent van de supermarktaanbiedingen uit ongezonde producten.

Supermarkten houden zich daarmee niet aan de afspraken die in 2018 zijn gemaakt in het Nationaal Preventieakkoord. Volgens die afspraken moeten supermarkten een gezondere voedselomgeving creëren, wat concreet betekent dat ze meer producten moeten verkopen uit de Schrijf van Vijf. Het aanbod van producten uit de Schijf van Vijf steeg in 2 jaar slechts van 40 naar 43 procent.

Meer verkopen dan de concurrent

De conclusie dat supermarkten er onvoldoende in slagen gezonde producten te proberen is al eerder getrokken, zegt lector Voeding en Gezondheid aan de HAS green academy, Annet Rodenburg. Waarom het aandeel gezonde producten in supermarkten zo laag blijft, volgens haar?

"Een belangrijke prikkel voor supermarkten is om meer te verkopen dan hun concurrenten. Aanbiedingen spelen daarbij een belangrijke rol. Voor die aanbiedingen gaan mensen naar de supermarkt. Supermarkten zijn bang om te veranderen naar een gezonder aanbod, waardoor ze klanten mislopen", zegt ze.

'Twee donuts voor 1 euro'

Supermarkten adverteren inderdaad vaak met ongezond eten, ziet Liesbeth Velema van het Voedingscentrum. "Twee donuts voor 1 euro is ontzettend verleidelijk natuurlijk."

Met af en toe een donut eten is niks mis, maar dat vooral ongezonde voeding in de aanbieding is, heeft invloed op wat we kopen. "Het aanbod van de supermarkt is bepalend voor wat wij kiezen", zegt ze. Uiteindelijk ben je zelf de baas over de hoeveelheid ongezonde producten in je boodschappenmandje, maar een 'goede' aanbieding laten liggen is lastig. "Daar zijn we gewoon vatbaar voor. Je moet wel van hele goede huize komen als je daar oogkleppen voor op kunt zetten."

Nutri-score op huismerkproducten

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) wil geen vragen van EenVandaag beantwoorden, maar stuurt een algemene reactie. Supermarkten zetten zich volop in om hun huismerkproducten te verbeteren en daarmee gezonder te maken, benadrukt het CBL. "Supermarkten voeren het voedselkeuzelogo Nutri-Score op al hun huismerkproducten, zodat de consument een betere keuze kan maken."

De gezondheidsfondsen Diabetes Fonds, Hartstichting, Maag Lever Darm Stichting en Nierstichting, waardoor het onderzoek is gefinancierd, vinden dat het tijd is voor een wettelijke aanpak. Ze zijn bang dat de marktwerking anders vooral supermarkten beloont die achterblijven op het gebied van gezonde producten.

Duidelijkere afspraken

Ook Rodenburg vindt dat de overheid moet ingrijpen om supermarkten te stimuleren snel meer gezonde producten te verkopen. "Ik kan me voorstellen dat ze zeggen dat je geen ongezonde voeding meer in de aanbieding mag doen. Dat zou helpen want reclames voor kindermarketing zijn toegenomen en ook promotie voor alchohol neemt toe."

Volgens Rodenburg zou het ook helpen als de afspraken in het Nationaal Preventieakkoord duidelijker zijn, want wat is een 'gezonde supermarkt'? "Hoe concreter hoe beter", zegt ze.

'Maatregelen supermarkten niet genoeg'

Het Voedingscentrum is ook voorstander van overheidsingrijpen. Velema: "De maatregelen die supermarkten zelf nemen zijn niet genoeg. Vrijblijvendheid moet eraf. Er moet een gelijk speelveld komen met regels waar alle supermarkten zich aan moeten houden", zegt ze.

Ze hoopt dat supermarkten meer gezonde producten in de aanbieding doen.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.