Jarenlang moesten ze alle ramen permanent dichthouden. Tot de omwonenden van een kooksfabriek in Pittsburgh zich verenigden en de inktzwarte uitstoot met eigen camera's filmden. Met groot succes. Omwonenden van Tata Steel volgen nu hun voorbeeld.

De Shenango-kooksfabriek in de Amerikaanse stad Pittsburgh sloot in 2016, maar daar ging een lange strijd van bezorgde omwonenden aan vooraf. Dat de zorgen om hun gezondheid terecht waren, blijkt nu uit onderzoek van de New York University School of Medicine: na de sluiting verbeterde de volksgezondheid in de regio namelijk aanzienlijk.

Dubbele bypass na hartaanval

"We werden ziek en gingen langzaam dood", vertelt de 77-jarige Thaddeus Popovich. Hij is een van de aanjagers van de burgeractie tegen Shenango Coke Works. Thaddeus wijst naar het huis waar hij woonde, aan de Virginia Avenue in Ben Avon, aan de rand van Pittsburgh. Zijn woning stond op amper een kilometer van de voormalige kooksfabriek.

"Toen ik hier woonde was de vervuiling van de Shenango-kookfabriek op zijn ergst", blikt hij terug. "Ik moest aan mijn hart geopereerd worden voor een dubbele bypass." Zijn cardioloog vertelde hem dat het jarenlang inademen van ongezonde lucht waarschijnlijk had bijgedragen aan zijn hartaanval. Thaddeus besloot in actie te komen: "Ik begon aan iedereen te vertellen: 'Dit is echt heel ongezond.'"

Buren richten actiegroep op

Met andere buurtbewoners richtte hij in 2014 de actiegroep Allegheny County Clean Air Now (ACCAN) op, genoemd naar de regio waarvan Pittsburgh de hoofdstad is. Ze praatten met de gemeente en toezichthouders, en hielden bijeenkomsten in het lokale café. Af en toe ontmoet Thaddeus zijn vrienden daar nog: Karen Grzywinski, Clint Hoover, Angelo Taranto, de meest actieve leden.

Samen halen ze herinneringen op aan hun gezamenlijke strijd. "Als het een slechte dag was en je buiten wilde barbecuen, kon dat gewoon niet. Je moest naar binnen met alle ramen dicht om de stank buiten te houden", vertelt Clint.

'Industrie had ook rechten, zeiden ze'

De regionale milieudienst Allegheny County Health Department zou hen moeten beschermen tegen de schadelijke effecten van de uitstoot, maar deed dat volgens de omwonenden onvoldoende. "Ambtenaren vertelden ons dat de industrie ook rechten heeft. En dat de cyclus van vergunningen en boetes zou doorgaan omdat dat nu eenmaal was zoals het was", zegt Clint.

De buurtbewoners kochten daarom aandelen in het moederbedrijf van Shenango Coke Works. Op die manier konden ze aandeelhoudersvergaderingen bijwonen en hun verhalen vertellen aan de CEO en de Raad van Bestuur. Ook stapten ze naar de Amerikaanse federale omgevingsdienst Environmental Protection Agency (EPA).

Doorbraak geforceerd

ACCAN wist in 2015 een doorbraak te forceren door samen te werken met studenten en technici van het Robotics Institute van de Carnegie Mellon University in Pittsburgh. Die bouwden een systeem met camera's en sensoren rondom de kooksfabriek. De omwonenden filmden dagelijks de rookpluimen uit de fabriek, die ze al jarenlang inademden.

Met behulp van een programma op basis van kunstmatige intelligentie (AI) kon de samenstelling van de rook precies worden vastgesteld. De uitkomsten werden vervolgens gedeeld met de EPA gedeeld, waarna een bestuurder zelf polshoogte kwam nemen.

'Dit is totaal onaanvaardbaar'

Totaal onaanvaardbaar, reageerde de EPA-bestuurder voor een volle zaal omwonenden, toen hij op een groot scherm de camerabeelden zag van de zwarte rookpluimen. "En toen volgde er een lang applaus", vertelt Thaddeus. Want dat ene korte statement was het teken waar ze al zo lang op hadden gewacht: een overheidsdienst die gewoon opkwam voor de gezondheid van burgers.

Drie weken later kondigde Shenango Coke Works aan dat de fabriek zou gaan sluiten. Begin 2016 was het zover en een paar jaar later werd de fabriek tot de grond toe gesloopt. Het enige wat nu nog te zien is van die hele geschiedenis, is de zwartgeblakerde grond die door 50 jaar kolenverhitting is ontstaan.

Bron: EenVandaag

Geen smog meer in dorp

"Het was een schok voor me", blikt actievoerder Thaddeus terug op het besluit van de sluiting. "Omdat het de eerste keer was dat ik merkte hoeveel impact je kan maken als je technologie combineert met de kracht van de lokale gemeenschap."

"Het is bijzonder dat als ik nu de wijk in rijd, er geen smog meer is", vertelt hij tot slot. "Het heeft me een tijd gekost om me te realiseren dat de vervuiling er niet meer is. De lucht is nu schoon en helder. Het is raar, maar ik heb het gevoel dat ik nu op een andere planeet loop."

Omwonenden van Tata Steel

De succesvolle strijd voor de sluiting van de kooksfabriek in Pittsburgh kan op belangstelling in Nederland rekenen. Op het Tata Steel-terrein in Wijk aan Zee staan namelijk ook twee kooksfabrieken en omwonenden daar maken zich grote zorgen om de uitstoot en de gevolgen ervan voor hun gezondheid.

Een van de studenten die destijds bij het monitoringsproject in Pittsburgh betrokken was, Yen-Chia Hsu, is inmiddels assistent-hoogleraar informatica aan de Universiteit van Amsterdam. In opdracht van burgeractiegroep Frisse Wind en Greenpeace is hij bezig om een soortgelijke AI-analyse te maken van de uitstoot bij Tata Steel als in Pittsburgh is gebeurd. Hsu is bovendien in gesprek met de omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied om ook voor de toezichthouder het onderzoek uit te voeren.

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."