"Er is maar één persoon in deze Kamer die destijds is veroordeeld vanwege rassendiscriminatie. Dat was de heer Rutte en niet de heer Wilders", zei Pieter Omtzigt deze week in een Kamerdebat. Maar die bewering klopt niet, zeggen experts.

Omtzigt deed de bewering aan het einde van zijn bijdrage in het Kamerdebat over de verkiezingsuitslag. Politiek commentator Joost Vullings is snel klaar met de uitspraak van de NSC-leider: "Het is heel flauw, maar Mark Rutte zit niet eens in de Tweede Kamer. Dus wat Omtzigt zegt klopt niet."

Brief over Somaliërs

Dat Geert Wilders nooit veroordeeld is wegens rassendiscriminatie klopt, legt de politiek commentator uit. Maar hij is wél veroordeeld voor groepsbelediging vanwege de beruchte 'Minder Marokkanen'-uitspraken die hij in 2014 deed. De PVV-leider ging in beroep tegen de uitspraak, maar twee jaar geleden besloot de Hoge Raad dat het vonnis blijft staan.

De zaak rond Rutte is al wat langer geleden en stamt uit 2003, toen hij nog staatssecretaris van Sociale Zaken was, vertelt Vullings. "Rutte heeft gemeenten toen een brief gestuurd met de boodschap dat men Somaliërs extra moest controleren op bijstandsfraude, omdat hij meende aanwijzingen te hebben dat deze groep vaker zou frauderen. De gemeente Haarlem heeft dat toen opgevolgd."

Rutte op de vingers getikt

Een man uit Haarlem heeft vervolgens een rechtszaak aangespannen tegen de gemeente. "Hij heeft deze zaak gewonnen. In het vonnis is wel te lezen dat die brief van Rutte een rol heeft gespeeld. Dus je kan zeggen dat de rechter toenmalig staatssecretaris Rutte wel op de vingers heeft getikt", zegt Vullings.

"Maar echt een persoonlijke veroordeling wegens rassendiscriminatie of aanzetten tot de rassendiscriminatie, dat is niet het geval", voegt de politiek commentator daaraan toe.

Bekijk ook

• 

  Marokkaanse Nederlanders zoals Idriss bezorgd dat 2 miljoen mensen PVV stemden: 'Wil voor kinderen niet dezelfde uitdagingen'

  • 24-11-2023

Aanzetten tot discriminatie

In Nederland is nog nooit een politicus veroordeeld wegens rassendiscriminatie, weet parlementair historicus Bert van den Braak. Wel is er ooit een politicus veroordeeld voor het aanzetten tot discriminatie. Dat was Theo Joekes, VVD-Tweede Kamerlid tussen 1963 en 1989.

"Hij had na de gijzelingen door Molukkers in Drenthe eind jaren 70 gezegd dat hij vond dat als dat nog een keer zou gebeuren, 'alle Molukkers het land uit zouden moeten worden gezet'. Daar is hij toen voor veroordeeld", vertelt Van den Braak. Joekes kreeg een boete van 1.000 gulden, maar mocht wel in de Kamer blijven zitten.

Wat staat er in het strafrecht?

Iemand veroordelen voor discriminatie is volgens Geert-Jan Knoops, advocaat van Wilders in de 'Minder Marokkanen'-zaak, dan ook erg ingewikkeld. Daarvoor moet je volgens hem eerst scherp hebben wat discriminatie is volgens het strafrecht.

"Discriminatie in strafrechtelijke zin is aan de orde als er sprake is van een ongelijke behandeling van mensen die haar grond vindt in een persoonlijke status, waardoor die personen of groepen van personen van elkaar worden onderscheiden", legt de advocaat uit.

Bekijk ook

• 

  Hoe houdbaar zijn de standpunten van de PVV? 'Over bepaalde dingen kun je niet onderhandelen'

  • 11-12-2023

Onderscheid en uitsluiting

En dat onderscheid moet dan voortkomen uit ras, huidskleur, afkomst, nationale of etnische afstamming, verduidelijkt hij. "Maar daaronder kan ook worden verstaan: uitsluiting op grond van levensovertuiging, hetero- of homoseksualiteit en zelfs ook lichamelijke of verstandelijke handicap."

Die uitsluiting moet dan weer tot gevolg hebben dat personen beperkt worden in de uitoefening van hun burgerlijke rechten, vertelt de advocaat. " Dan moet je denken aan politieke, economische, sociale en culturele rechten die iemand in het maatschappelijk verkeer kan uitoefenen of de handeling heeft tot gevolg dat zo iemand die rechten niet meer gelijk aan een ander kan uitoefenen."

'Bewijsrechtelijk niet gemakkelijk'

Het is volgens Knoops ook ingewikkeld om aan te tonen of ongelijke behandeling ook het doel is. Bovendien moet het gericht zijn en in het openbaar gebeuren. "Het is overigens zo dat voor het bewijzen van rassendiscriminatie het resultaat niet hoeft te worden aangetoond. Dus je hoeft niet daadwerkelijk aan te tonen dat je inderdaad ongelijk bent behandeld."

Het aanzetten tot discriminatie is al een strafbaar feit, zegt de advocaat. "Alleen strafrechtelijk is er dan ook nog noodzakelijk dat iemand het opzettelijk gedaan heeft. Opzet moet namelijk ook gericht zijn. En dat het in het openbaar gebeurt. Dus in die zin is dat soms bewijsrechtelijk niet gemakkelijk."

Bekijk ook

• 

  Kiezers VVD, NSC, BBB en PVV grotendeels eens over welke standpunten van de PVV in een regeerakkoord kunnen komen

  • 10-12-2023

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

Bekijk ook

• 

  Kijkje achter gevangenismuren bij unieke rechtszaal naast EBI in Vught: 'Zorg ervoor dat deze categorie criminelen niet meer over straat gaat'

  • 28-03-2025

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Bekijk ook

• 

  Gevangenen 2 weken eerder vrijlaten tegen cellentekort? 'Afbreuk aan oordeel rechter'

  • 20-03-2025

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."