Een succesje voor natuurorganisaties: de kwabaal is opnieuw ontdekt in Friesland. De vis was daar al decennialang uitgestorven. Op verschillende plekken in Nederland wordt hard gewerkt aan de terugkeer van de oer-Hollandse koudwatervis.

Een bijzondere, mysterieuze vis is het volgens visecoloog Mark Groen van kennisorganisatie RAVON. Eigenlijk is de vis alleen actief in de koude wintermaanden wanneer hij wil voortplanten. Op dat moment maakt hij een kenmerkend, trommelend geluid. "We weten niet precies waarom de kwabaal (lees: kwab-aal) dat doet. Maar het geluid draagt ontzettend ver en ze doen het alleen in de paaitijd. Maar wat daarna gebeurt, is nog één groot mysterie."

Nachtenlang onderzoek

De kwabaal leidt een verborgen bestaan, vooral in de zomer. Een visser zag de kwabaal 3 jaar geleden al rondzwemmen in de Friese Libbe Gabriëlsplas in Ureterp, tot grote verbazing van Groen. Daarna werden watermonsters afgenomen, gevist met gewone netten en met sleepnetten. Maar de kwabaal werd niet gevonden.

Totdat er afgelopen winter nachtenlang onderzoek werd gedaan met de hydrofoon; een soort van onderwatermicrofoon. Toen hoorden experts bij RAVON toch dat trommelende geluid.

'Het klopt gewoon, dit is kwabaal'

Groen kon het eerst bijna niet geloven. "We hebben gecheckt bij meerdere internationale experts. We wilden het zeker weten. Want iets herontdekken wil je niet zomaar doen."

"Maar iedereen zei: 'het klopt gewoon, dit is kwabaal'. En waarschijnlijk meerdere exemplaren ook, dus dat maakt het uniek." Maar waar de vissen vandaan komen en of ze in de Friese plas kunnen voortplanten, is nog maar de vraag. Daar wordt nog onderzoek naar gedaan.

Funest voor de vis

De kwabaal is in Nederland langzaam aan het uitsterven. Zo'n 100 jaar geleden kwam de vis eigenlijk in alle Nederlandse wateren veel voor. Nu wordt hij alleen nog sporadisch gezien. Dat de vis uitsterft, heeft onder meer te maken met de verslechterde waterkwaliteit.

Daarnaast kanaliseerden Nederlanders in de jaren 70 en 80 alle beken en rivieren om ervoor te zorgen dat het water niet meer buiten de oevers kon treden. Meanderende beken verdwenen en overtollig water werd weggepompt. Dat is volgens Mark Groen van RAVON funest voor de vis. "De kwabaal heeft overstromingsvlakten nodig om zich voort te planten. Dat missen we nu in Nederland."

'Zie je nergens anders in Nederland'

De enige plek in Nederland waar wel een gezonde populatie leeft, is in beekdal De Groote Beerze in het Brabantse Oirschot. De kwabaal werd daar opnieuw geïntroduceerd nadat de gekanaliseerde beek in ere was hersteld en weer kon overstromen.

Er werden volgens ecoloog Mark Scheepens van waterschap De Dommel in 4 jaar tijd zo'n 10.000 kleine kwabalen uitgezet en dat heeft zijn vruchten afgeworpen: "Wat we zien, is dat er echt voortplanting plaatsvindt. Dat vinden we echt heel mooi want dat zie je nergens anders in Nederland."

Ideale plek

De vistrappen in de Groote Beerze werden verwijderd, de beek stroomt langzamer en het water is dieper. Een ideale plek voor de vis, ook in de warme zomer, zegt Scheepens.

"Juist de meanders en de koele diepe stukken in de beek zijn de plekken waar de grote kwabalen verblijven en de koelte opzoeken", legt de ecoloog uit.

Onderzoek naar de kwabaal

Ook in de Overijsselse Vecht wordt de vis nog gezien en ook daar wordt er van alles aan gedaan om de vis te behouden. Samen met Duitsland doet Sportvisserij Nederland onderzoek naar hoe vissen zich verplaatsen in de rivier die vanuit Duitsland door Overijssel naar het Flevolandse Ketelmeer stroomt.

Voor het onderzoek werden honderden vissen gevangen, waaronder ook een aantal kwabalen. Die kregen een gps-zender. Daaruit bleek volgens Jan Kamman van Sportvisserij Nederland dat de kwabaal gewone vistrappen niet kan passeren. "De kwabaal is een bodemvis en kan niet springen."

'Hele habitat verbetert'

Om ervoor te zorgen dat de vis wel door de Vecht kan zwemmen en kan zoeken naar een geschikte plek om zich voort te planten, werd bij een aantal stuwen naast een vispassage ook een nevengeul gegraven.

Eén van die plekken is bij stuw Junne in Stegeren. Daar is een natuurlijk watersysteem aangelegd van 3 kilometer lang, naast de rechtgetrokken Vecht. Het gaat niet alleen om de kwabaal, maar om de hele habitat die verbetert door de nevengeul. Je ziet het water stromen en dat allerlei beesten daar gebruik van maken, zoals de waterjuffer."

'Ambassadeur van biodiversiteit'

Dat de kwabaal belangrijk is voor de Nederlandse biodiversiteit, daar zijn alle experts het wel over eens. Volgens Mark Groen van RAVON is de kwabaal een ambassadeurssoort: "Waar de kwabaal zit, is sprake van een dynamisch watersysteem."

"En daar hebben ook andere soorten profijt van, zoals verschillende waterplanten, libellen, vogels en vlinders." Jan Kamman van Sportvisserij Nederland vult aan: "Waar de kwabaal zit, zijn ook vogels die de vis eten. Als de vissen verdwijnen, verdwijnen ook andere beesten. Het is natuurlijk gek als we zomaar een vissoort laten uitsterven."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. Het Rode Kruis regelt nu daarom verspreid door het land tijdelijke noodopvang voor vluchtelingen in hotels.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."