radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

In Duitsland werken boeren en natuurorganisaties samen om vee te beschermen tegen de wolf: 'Mogelijke oplossing tegen polarisatie'

In Duitsland werken boeren en natuurorganisaties samen om vee te beschermen tegen de wolf: 'Mogelijke oplossing tegen polarisatie'
In Nedersaksen helpt een natuurorganisatie boeren bij het beschermen van hun vee tegen wolven
Bron: EenVandaag

Met jaloezie kijkt Mathilde Klaasse naar Duitsland, waar natuurorganisaties boeren helpen met het bouwen van wolfwerende rasters. "Ik vind het echt heel jammer dat wij hier de veehouders zo laten zwemmen. Wij moeten toch ook kunnen wat daar goed werkt."

Klaasse is van de Stichting Wolf Fencing Zuid Nederland, en zag hoe in België en Duitsland boeren geholpen werden toen de wolf daar na een lange afwezigheid weer zijn intrede deed.

'Enorme aanpassing'

"Na 150 jaar kwam de wolf ook terug in Nederland. Je bedrijfsvoering moet enorm aangepast worden om met zo'n roofdier weer samen te kunnen leven", zegt Klaasse. Boeren met grote hoeveelheden dieren en veel hectare grond zitten volgens haar met hun handen in het haar.

"Zet daar maar eens een hek omheen", verzucht ze. "Bij het aanvragen van subsidies raak je verstrikt in een woud aan regels. Daar heb je hulp bij nodig die in Nederland niet voorhanden is. De veehouders worden aan hun lot overgelaten."

Bekijk ook

Duits voorbeeld

Boeren kunnen van de provincie wel subsidie krijgen voor wolfwerende maatregelen, maar de aanleg ervan wordt niet vergoed en er is geen concrete hulp. In de Duitse deelstaat Nedersaksen is dat wel het geval: boeren krijgen daar hulp van natuurorganisatie Naturschutzbund Deutschland bij het bouwen van vaste of mobiele elektrische afrasteringen.

Peter Schutte is projectleider bij die organisatie en is sinds 2017 bezig met zijn project Herdenschutz Niedersachsen. Hij heeft drie betaalde krachten en vijftien vrijwilligers in dienst. In plaats van als natuurorganisatie tegenover de boeren te staan, helpen zij veehouderijen te beschermen tegen de wolf. "Wij bouwen de omheiningen samen met de diereigenaren", legt Schutte uit.

Samenwerken met boeren

"We overleggen met hen, bezoeken hen, en overtuigen hen dat zo'n hek zin heeft. We proberen samen oplossingen te vinden voor de veehouderij. Misschien is die samenwerking de sleutel tot een oplossing voor de bestaande polarisatie rond de wolf", concludeert Schutte.

In Nedersaksen kunnen eigenaren van schapen, geiten en gekooid wild alle materiaalkosten vergoed krijgen van de overheid. Houderijen met rundvee en paarden ontvangen die financiering alleen als ze zelf een bevestigde wolvenaanval hebben gehad of als er binnen een jaar tijd binnen 30 kilometer rond de boerderij drie bevestigde wolvenaanvallen zijn geweest.

Moet de overheid boeren helpen met het bouwen van wolfwerende hekken en rasters?

Geen geld

In andere deelstaten wordt het bouwen van de rasters en de tijd die dat kost niet gesubsidieerd. Daar komt het team van Schutte om de hoek kijken, die boeren gratis helpt. Hij wordt gesponsord door onder andere het Wereld Natuurfonds in Duitsland.

In Nederland ziet Klaasse voor de praktische hulp aan boeren niet zozeer een taak weggelegd voor natuurorganisaties, maar meer voor de overheid. "Bij de natuurorganisaties klotst het geld niet tegen de plinten omhoog", zegt zij.

Subsidies aanvragen

"En dat terwijl er twee miljoen euro aan Europese subsidies klaarligt, waar alleen de overheid aanspraak op kan maken", vervolgt ze. "Laat de overheid daar een goed plan voor schrijven, die subsidie binnenhalen en een organisatie opzetten."

Klaasse ziet een organisatie voor zich zoals die van Schutte in Duitsland. "Met fulltime professionele betaalde krachten en vrijwilligers die de boeren gaan helpen met het aanvragen van subsidies en het plaatsen van deugdelijke hekken."

Bekijk ook

Frustraties bij stichting

Bij haar eigen stichting raken ze gefrustreerd door het gebrek aan financiering en tijd, vertelt ze. "We zijn dit met drie vrijwilligers enthousiast opgestart. We moeten het allemaal naast ons gewone werk- en privéleven doen. Dat red je niet in een paar uur per week."

Het kost veel tijd om een businessplan op te stellen en met provincies te onderhandelen. Bovendien ontbreekt het geld om dingen voor te schieten, legt ze uit. "Het liefst zou ik mijn baan opzeggen en al mijn tijd hierin steken, maar dat kan ik me financieel helaas niet permitteren."

'Angst door onwetendheid'

Een andere reden waarom Klaasse naar de overheid kijkt en niet naar natuurorganisaties, is dat volgens haar aan organisaties als Natuurmonumenten een 'imago van wolvenknuffelaars' kleeft. "In deze gepolariseerde tijd zal het anti-wolfkamp meer aannemen van de overheid, die als neutraal en onafhankelijk wordt beschouwd."

De Nederlandse overheid heeft volgens haar niet goed geanticipeerd op de komst van de wolf. 15 jaar geleden waarschuwden experts al dat de wolf eraan kwam. Toen hadden de agrarische sector en het publiek al voorbereid moeten worden, denkt Klaasse. "Als mensen beter geïnformeerd waren geweest, was er ook minder polarisatie. Onwetendheid veroorzaakt angst. Ook zouden de Nederlandse boeren dan meer waarde hechten aan wolfwerende hekken."

Bekijk ook

Boeren eerst sceptisch

Schutte merkte dat de boeren in Duitsland aanvankelijk ook heel sceptisch stonden tegen de hekken. Maar door mond-tot-mondreclame en het feit dat de hekken bleken te werken schakelden boeren steeds vaker zijn hulp in, vertelt hij.

"Het is bewezen dat de afrastering een zeer goed beschermend effect heeft. Voorwaarde is wel dat het op de juiste manier is gebouwd, dat het goed geëlektrificeerd is, met veel vermogen en het gebruik van de juiste materialen."

Wolvenrasters goed neerzetten

Als de wolf toch nog aanvalt, komt dat volgens hem omdat het hek niet genoeg spanning heeft, de afstanden tussen de draden niet goed zijn of het hek niet vrijgehouden is van begroeiing. Wolvenrasters werken wel degelijk, benadrukt hij, maar alleen als je ze goed neerzet. "Voorkom dat de wolven leren om obstakels te overwinnen door hekken niet deugdelijk te bouwen en slecht te onderhouden."

En kunnen natuurorganisaties ook in Nederland boeren daar niet bij helpen? "Het wolvenbeleid ligt in Nederland bij de provincies, niet bij Staatsbosbeheer", laat de natuurorganisatie in een reactie weten. "Onze taak als terreinbeherende organisatie is natuur beheren en beschermen. De schapen en de grond zijn niet van ons. De boer moet zijn vee beschermen tegen een wolf."

Kan de wolf in Nederland blijven?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Hoe wordt de zwarte doos teruggevonden na een vliegtuigcrash? En andere vragen beantwoord

Hoe wordt de zwarte doos teruggevonden na een vliegtuigcrash? En andere vragen beantwoord
Een van de zwarte dozen die na de ramp met vlucht MH17 werden gevonden
Bron: AFP

In 2024 kwamen relatief veel burgers om bij vliegtuigongelukken, zoals afgelopen week in Kazachstan en Zuid-Korea. Bij zulke rampen kan het uitlezen van de zwarte dozen belangrijk zijn om de meest waarschijnlijke oorzaak van de crash te achterhalen.

Luchtvaartdeskundige Joris Melkert bij de TU Delft geeft antwoord op jullie vragen.

1. Waarom heet het de zwarte doos als hij oranje is?

"Daar zijn verschillende theorieën over", weet Melkert. "De meest waarschijnlijke verklaring gaat terug naar de begintijd van de elektronica. Apparaten waren toen als een mysterieus doosje: je zag wat erin ging en wat eruit kwam, maar wat er precies binnenin gebeurde, bleef een raadsel. Daarom werd het een 'black box' genoemd: een onbekend systeem."

De term bleef hangen, vooral in de luchtvaart. De zwarte doos is oranje gemaakt zodat die goed herkenbaar is, want in de natuur komt oranje nauwelijks voor. "Het is een opvallende signaalkleur, want behalve mandarijnen en sinaasappels zie je in de natuur weinig dat echt oranje is. Daarom valt het goed op, wat belangrijk is als je hem na een ongeluk snel wilt terugvinden."

2. Van welk materiaal wordt een zwarte doos gemaakt, zodat het alle soorten crashes kan doorstaan?

De zwarte dozen zijn ontworpen om extreme omstandigheden te overleven. "In principe is de doos zelf van staal", legt Melkert uit. "Dat maakt hem sowieso brandveilig." Maar de echte bescherming gaat verder dan alleen de buitenkant.

"De datachips, waar de informatie op staat, zitten op een printplaatje dat is ingespoten met lak. Hierdoor kan het tegen vocht. Daarna komt er een rubberen laag omheen, dan een laag zand, en dan nog een schoklaag", vertelt de deskundige. Ook de 3,5 millimeter dikke buitenste mantel van de doos is van staal. "Er zitten eigenlijk heel veel lagen omheen voordat je bij de chips komt."

Daarnaast zit de zwarte doos op een strategische plek in het vliegtuig: in de staart. "Daar heb je de minste kans dat hij een grote klap krijgt." Zelfs bij zware crashes blijft de kans groot dat de data intact blijft. "Die chips zullen dat wel overleven, daar ben ik wel optimistisch over."

info

Flight data recorder en cockpit voice recorder

Elk vliegtuig heeft twee zwarte dozen: de zogenoemde flight data recorder en de cockpit voice recorder.

De cockpit voice recorder neemt alle geluiden in de cockpit op. Dit gebeurt met vier microfoons op verschillende plekken in de cabine. "Je kunt horen wat de piloten tegen elkaar zeggen, wat ze met de verkeersleiding communiceren, maar ook alle andere geluiden in de cockpit", legt Melkert uit. "Zo kun je bijvoorbeeld horen of de motoren raar doen, als er toeters en bellen afgaan, of als de bemanning van de cabine binnenkomt om iets te vragen."

De flight data recorder slaat technische vluchtgegevens op, zoals signalen van de motoren en andere systemen van het vliegtuig. "Het registreert minimaal 88 verschillende signalen. Het houdt dus de hele techniek van het vliegtuig bij." Het doel van beide recorders is om te helpen bij het onderzoek naar vliegtuigongelukken. "Je probeert uit te vinden wat de meest waarschijnlijke oorzaak van het ongeluk is", vertelt de deskundige. "Dit begint altijd met het overwegen van mogelijke scenario's. Als een scenario niet klopt met de geluiden die je hoort, wordt het minder waarschijnlijk."

3. Hoe wordt een zwarte doos teruggevonden na een crash?

"Na een crash is het een kwestie van goed zoeken om de zwarte dozen te vinden. De oranje kleur gaat je daarbij helpen. Als een vliegtuig in het water terecht gekomen is, worden de zwarte dozen vaak opgespoord met behulp van een speciaal systeem: de pinger. Het is een kleine, grijze cilinder aan de buitenkant van de zwarte doos. Dit apparaat zendt een hoogfrequent signaal uit zodra het in contact komt met water."

"Als de pinger nat wordt, begint hij te piepen en dat signaal is met een onderwatermicrofoon te horen", gaat Melkert verder. "Je kunt hem duizenden meters verderop horen, maar na een maand is het signaal uitgeput." Daarna kan het terugvinden van de doos lastig zijn, zoals bijvoorbeeld bij de vermissing van vlucht MH370 van Malaysia Airlines in 2014, waar het nog steeds niet gelukt is om de doos te lokaliseren.

In gevallen waarin de doos wel wordt gevonden, worden de gegevens uitgelezen. Als de doos niet beschadigd is, kan de data eenvoudig worden gedownload via de juiste aansluiting. Maar als de doos beschadigd is, dan is er speciale apparatuur nodig. "Er zijn laboratoria in landen zoals de Verenigde Staten, Engeland, Frankrijk en Rusland die kunnen helpen bij het uitlezen van beschadigde zwarte dozen", vertelt de luchtvaartdeskundige. "Uiteindelijk gaat het om de gegevens die zijn opgeslagen op de data chips. Als je die hebt komt men meestal wel bij de vluchtgegevens. Maar dat duurt soms wel maanden."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

4. Waarom worden de gegevens van een zwarte doos niet altijd direct naar de cloud gestuurd?

"Op dit moment wordt er steeds meer gecommuniceerd met de buitenwereld via een systeem dat Aircraft Communications Adressing and Reporting System (ACARS) wordt genoemd, een soort sms voor vliegtuigen. Dit systeem moet altijd betrouwbaar werken en mag niet gevoelig zijn voor hackaanvallen", weet de luchtvaartdeskundige. "Van een zwarte doos weet je dat hij het eigenlijk altijd doet. Communiceren naar de cloud, zeker als je boven een grote oceaan vliegt is veel lastiger."

Hoewel de technologie om gegevens naar de cloud te sturen in de toekomst mogelijk is, is dit momenteel nog niet de standaard. "Als je gegevens naar de cloud stuurt, kan iemand dat herkennen en mogelijk inbreken."

Daarom is het huidige ACARS-systeem, waarbij vliegtuigen via satellieten communiceren of radiostations op het vasteland, betrouwbaarder. Dit systeem werd bijvoorbeeld al gebruikt toen een Air France-vliegtuig in 2009 in de Atlantische Oceaan neerstortte. "Het heeft 2 jaar geduurd voordat het wrak werd gevonden, maar dankzij satellietcommunicatie hadden we al eerder informatie over het vliegtuig."

Het nadeel van de huidige technologie is alleen dat het vliegtuigwrak gevonden moet worden om de gegevens te kunnen uitlezen. "Als het wrak niet wordt gevonden, kunnen de gegevens niet verkregen worden", legt Melkert uit. In de toekomst zou het mogelijk kunnen zijn om de gegevens van de zwarte doos direct naar de cloud te sturen, maar daarvoor moet het systeem volledig veilig en betrouwbaar zijn. "Ik verwacht dat we in de toekomst naar een combinatie gaan: de zwarte dozen aan boord houden en ook via een satelliet naar buiten communiceren."

Bekijk ook

5. Wat is de rol van de zwarte doos bij het onderzoeken van vliegtuigongelukken?

De zwarte doos is een belangrijk hulpmiddel bij het achterhalen van de oorzaak van een vliegtuigongeluk, maar het is niet 'de heilige graal'. "Het helpt ontzettend, maar het is één van de hulpmiddelen", legt Melkert uit. De zwarte doos geeft inzicht in de technische gegevens van de vlucht en de communicatie in de cockpit, maar er zijn altijd andere factoren die meehelpen bij het vormen van een compleet beeld. "De zwarte doos kan je vaak veel vertellen over wat er gebeurt is maar vertelt niet waarom dit gebeurt is. Dat laatste is erg belangrijk als je wil voorkomen dat in de toekomst dezelfde problemen nog een keer optreden met opnieuw een ongeluk tot gevolg."

Getuigenverklaringen en video-opnames kunnen belangrijke aanwijzingen geven, zoals in het geval van de crash in Zuid-Korea. "Daar zijn video-opnames gemaakt die helpen om de situatie beter te begrijpen", zegt Melkert. Ook de onderhoudsgeschiedenis van het vliegtuig, de betrokken monteurs, en wat overlevers van de crash hebben waargenomen, zijn belangrijk.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dry January? Dry Year: Birgitte stopte na een maand proberen helemaal met drinken van alcohol

Dry January? Dry Year: Birgitte stopte na een maand proberen helemaal met drinken van alcohol
Birgitte met een non-alcoholisch drankje
Bron: Eigen foto

Een jaar geleden stopte Birgitte Rasing (57) met alcohol. De bedoeling was dat ze dat een maand zou volhouden, maar het beviel haar zo goed dat ze nog steeds geen druppel heeft gedronken. "Misschien doe ik dat wel nooit meer."

Zo'n 3 jaar geleden probeerde ze het al eens, een maand lang geen alcohol drinken in het kader van Dry January. "Toen heb ik het precies een maand volgehouden. Met héél veel moeite. Ik vond het echt verschrikkelijk", vertelt Birgitte. "Ik heb het letterlijk gevierd toen ik weer mocht."

'Wat een onzin eigenlijk'

Vreemd was dat niet, want voor Birgitte was het toen nog normaal om dagelijks een à twee glazen wijn of bier te drinken. Al sinds haar tienertijd. "Maar ik merkte dat ik steeds meer moeite kreeg met alcohol. Onder anderen omdat ik best veel mensen in mijn omgeving had, of heb eigenlijk, die excessief drinken. Ik zie het bij collega's, bij kennissen, bij vrienden."

En in mindere mate zag ze het ook bij zichzelf. "Ik ergerde me aan mijn eigen gedrag, dat ik merkte dat ik losser werd als ik wat had gedronken. 'Wat een onzin eigenlijk, zonder alcohol kan het leven toch net zo gezellig zijn', dacht ik bij mezelf."

Dry January

Birgitte besloot daarom om vorig jaar nog eens mee te doen aan Dry January. En die nieuwe poging ging haar een stuk makkelijker af. De beoogde maand werd een jaar, en nog steeds drinkt ze niet.

Wat deze keer anders was, of eigenlijk is? "De eerste keer had ik hoge verwachtingen. Ik had gedacht dat ik beter zou gaan slapen, dat ik het zou zien aan mijn huid, dat ik me fitter zou voelen. Al die positieve gevolgen van stoppen, waarover je veel leest. Maar zonder alcohol voelde ik me helemaal niet gezonder. Ik zag het niet in de spiegel. Niets van dat alles, en dat demotiveerde me ontzettend."

Bekijk ook

Geen verwachtingen meer

Na die teleurstellende ervaring, ging Birgitte er de tweede keer met een open blik in. Ze besloot geen verwachtingen meer te hebben van Dry January, maar juist per dag te bekijken hoe het zou gaan.

"En dat werkte voor mij. Opeens zag ik eigenlijk geen reden meer om weer te beginnen met drinken. Het voelt ook zo goed, dat je het zelf in de hand hebt, in plaats van dat je moet luisteren naar een verslaving."

'Waar zijn we nu eigenlijk mee bezig?'

Tijdens die periode groeide bij Birgitte ook het besef hoe slecht alcohol eigenlijk is voor de gezondheid. "Waarschijnlijk omdat ik er toen dagelijks mee bezig was en op fora andere mensen sprak die ermee geworsteld hadden. Ik dacht ineens: 'Waar zijn we nu eigenlijk mee bezig met z'n allen?' Alcohol is een harddrug."

"Het kan zo'n verwoestend effect hebben als je er te veel van drinkt. Het kan mensen gewelddadig maken, het kan ongelukken veroorzaken in het verkeer, je kunt er doodziek van worden, eraan overlijden. Dat heb ik ook om me heen gezien."

Minder verkleinwoordjes gebruiken

Maar, wet- en regelgeving rond alcohol aanpassen om gevaarlijke situaties te voorkomen heeft naar Birgitte's idee geen zin. "Als je drinken verboden maakt, werkt dat alleen maar meer misbruik in de hand. Daarvan ben ik overtuigd."

Wel zouden we volgens haar met z'n allen meer moeten praten over de slechte kanten van alcohol. "Laten we het minder normaal maken. Minder verkleinwoordjes gebruiken, zoals 'biertje' of 'wijntje'. Daarmee maak je het bijna iets schattigs. Het zit zo ingebed in onze taal."

Bekijk ook

Praat erover

"Dus: praat erover, durf elkaar op bepaald gedrag aan te spreken", gaat ze verder. "Ik denk dat dat het beste helpt." Dat gebeurt, in elk geval in haar eigen omgeving steeds meer.

"Ik denk dat een goed voorbeeld ook wel doet volgen, dat merkte ik laatst nog. Tijdens een feestje stond er een alcoholvrije rosé op tafel en dat wilde een nichtje ook wel proberen. Dat was de aanleiding om op een hele prettige manier over ons alcoholgebruik te praten. Dat vind ik wel heel tof."

'Ik heb nog steeds lol'

Toch is het niet zo dat het Birgitte nooit moeite kost om niet te drinken. "Het komt zeker voor dat ik ervan baal. Ik vind alcohol namelijk ook gewoon hartstikke lekker. Neem oud en nieuw, champagne vind ik heerlijk. Maar gelukkig zijn er tegenwoordig goede alternatieven. Vooral in alcoholvrije bieren heb je veel keuze."

Plekken waar alcohol wordt gedronken, ontwijkt Birgitte dan ook niet. "Het fijne is: op borrels en feestjes heb ik nog steeds lol. Ik heb nog steeds dezelfde sarcastische humor. Doe gewoon gezellig mee. Ik denk dat mensen er daardoor ook wel snel aan gewend waren dat ik niet meer drink."

Zelf weten

Wel irriteert ze zich sneller aan haar omgeving. "Als je zelf niet meer drinkt en je bent op een plek waar anderen dat wel doen, dan valt het je ineens op hoe het gedrag van mensen op een vervelende manier kan veranderen als ze veel drinken. Iemand die dronken is denkt dat hij ontzettend grappig is, maar als je daar nuchter naast zit, blijkt dat vies tegen te vallen."

Maar, voegt ze daaraan toe, iedereen moet het vooral zelf weten. "Totdat je anderen met je gedrag beschadigt. Dat gaat te ver. Denk aan die vervelende oom of kennis, die ineens z'n hand op je billen legt als hij iets op heeft. Dat heb ik zien gebeuren en daar erger ik me dood aan."

Bekijk ook

'Niet mooier maken dan het is'

Of ze inmiddels wél de gezondheidseffecten merkt van geen alcohol drinken, durft Birgitte niet te zeggen. "Ik zit goed in mijn vel, maar ik ben ook meer gaan sporten en heb andere leefstijlaanpassingen gedaan. Dat speelt ongetwijfeld mee."

Ze denkt wel dat haar lichaam sneller herstelt na het sporten dan wanneer ze nog zou drinken. "Maar ik ga het niet mooier maken dan het is: ik slaap nog steeds beroerd. Het is dus niet zo dat ineens al je problemen zijn opgelost."

Scheelt kosten

Een duidelijker bijkomend voordeel van niet meer drinken, is dat Birgitte het ook merkt in haar portemonnee. "Die flessen wijn, bier, sterkedrank als whiskey - veel drinken kost veel geld", vertelt ze.

En ook haar partner Cas drinkt tegenwoordig veel minder. "We dronken eigenlijk altijd samen, hij is een echte gezelschapsdrinker."

Bekijk ook

'Niet alleen maar makkelijk'

Haar advies aan iedereen die het ook eens wil proberen om niet meer te drinken? "Heb geen hoge verwachtingen, dan raak je alleen maar teleurgesteld. En doe het gewoon voor jezelf, bekijk het van dag tot dag. Wees trots op elke dag waarop je niet drinkt", adviseert Birgitte. "Het is nu eenmaal niet alleen maar fijn en makkelijk."

Zelf had ze de meeste moeite met afscheid nemen van het glas wijn dat ze rond 17 uur dronk. "Dan kom je thuis van een drukke werkdag, moet je gaan koken. Een wijntje hoorde daar echt bij voor mij, bij wijze van ontspanning", blikt ze terug. In het begin nam ze een alcoholvrij biertje als vervanging, maar inmiddels heeft ze ook dat niet meer 'nodig'. "Ik heb niet meer die craving."

'Zeg nooit nooit'

Maar dat ze nooit meer zal drinken, durft Birgitte niet te zeggen. "Dat weet ik gewoon niet. Ik kan niet in de toekomst kijken. Het kan best zijn dat er op een gegeven moment iets heftigs gebeurt in mijn leven en dat ik daardoor weer ga drinken."

"Maar het is in elk geval niet mijn intentie."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant