In deze fabriek moet waterstof worden gemaakt van windenergie, maar de tijd dringt: 'Hier hangt onze energietransitie vanaf'

Een waterstoffabriek die onze klimaatdoelen dichterbij brengt: het is een primeur, maar laat ook zien dat de verduurzaming van ons land in zwaar weer zit. "Nu testen we deze ene fabriek, maar komende jaren worden een test voor heel de energietransitie."

"Dit is de PosHYdon, de eerste installatie ter wereld die op zee waterstof gaat maken en aan land brengt", vertelt Rene Peters van onderzoeksinstituut TNO. Het oude Q13a-A platform van bedrijf Neptune Energy, 13 kilometer voor de kust van Scheveningen, wordt straks omgebouwd tot een groene waterstoffabriek.

Laatste testen

De installatie staat nu nog op een industrieterrein in Alkmaar, waar de laatste testen worden uitgevoerd. "Hier testen we of alle systemen goed op elkaar afgestemd zijn", vertelt Peters. "Want als het eenmaal op de Noordzee staat, kun je er niet makkelijk heen om nog even een schroefje te vervangen. Daarna moet het op zee gaan gebeuren. Daar zal het dan vanaf de tweede helft van dit jaar waterstof maken met zeewater en de elektriciteit van windmolens op zee."

En dat is belangrijk, want de zware industrie in Nederland moet minder vervuilend worden. "Een groot, vervuilend bedrijf als Tata Steel kan hiermee vergroenen en op termijn duurzaam staal gaan maken", legt Peters uit.

Middelpunt van de energietransitie

"Nu testen we deze ene fabriek, maar komende jaren worden een test voor heel de energietransitie", vertelt Peters. "De fabriek staat als het ware tussen twee problemen in. Aan de ene kant hebben de fabrieken duurzame stroom nodig om de groene waterstof te maken." Die stroom komt in Nederland vooral van windmolens op de Noordzee. "En om genoeg waterstof te kunnen maken, moeten er nog veel windmolens bij."

"Aan de andere kant moeten er bedrijven zijn die de groene waterstof willen kopen." De overheid wil dat veel vervuilende bedrijven met waterstof verduurzamen, zoals bedrijven in de haven van Rotterdam. "Maar de vraag is of dat soort bedrijven over een aantal jaar klaar zijn om groene waterstof te gebruiken. En, belangrijker, of ze het voor een betaalbare prijs kunnen kopen."

'Rijden in een auto van duurzaam staal'

Tata Steel is een van die bedrijven die op waterstof over zal gaan. "Hier achter mij staan twee hoogovens. Die gaan straks allebei weg", vertelt Jeroen Klumper, directeur duurzame transitie van het bedrijf. Hij staat tussen de vele rokende schoorstenen op het terrein van Tata Steel bij IJmuiden. "Door in plaats van met kolen, met waterstof staal te maken, stoten we veel minder CO2 uit. En dan heb je dus 'groen staal'."

"En dat is een grote stap", zegt Klumper. "Elke Nederlander gebruikt ongeveer een kilo staal per dag. We gebruiken staal voor van alles: auto's, treinen, huizen en nog veel meer. En met groen staal kun je dat dus op een klimaatvriendelijke manier maken."

Nog niet zeker

"We staan hier heel dicht bij de kust. Als het helder weer zou zijn, kun je vanaf hier de zee zien met daarop de windmolenparken," wijst Klumper. "Dus het klinkt logisch om de windmolens op zee te gebruiken om groene waterstof en groen staal te maken."

Maar toch is het niet zeker dat Tata Steel daarvan gebruik gaat maken. "In eerste instantie zullen wij niet meteen op waterstof kunnen draaien."

Eerst nog aan het gas

In 2030 wil Tata Steel de eerste nieuwe centrales voor waterstof af hebben, maar het is nog maar de vraag of er tegen die tijd genoeg waterstof beschikbaar is. "Daarom bouwen we in dat we ook op aardgas kunnen draaien. En later kunnen we dan over op waterstof."

Daarbij bestaat de kans dat de groene waterstof van windmolens op de Noordzee veel duurder wordt dan waterstof importeren uit het buitenland, weet Klumper. "Ik verwacht ook dat we in de eerste jaren misschien waterstof uit het buitenland nodig zullen hebben."

Minder animo voor windmolenparken

De toekomst van waterstof hangt dus sterk samen met de ontwikkeling van windenergie op zee. Dat herkent ook energiebedrijf Eneco. Het bedrijf is een grote speler op de energiemarkt en bouwde al meerdere windmolenparken.

Maar over de nieuwste plannen voor een windmolenpark op zee, hebben ze veel zorgen. "De vergunningsprocedure voor het nieuwste windmolenpark, IJmuiden Ver, zien wij niet meer zitten", vertelt Marjolijn Goorden. "Wij zien dat de kosten voor dit park zo hoog worden dat we bang zijn dat we die stroom niet meer voor een acceptabele prijs kunnen verkopen."

'Investeren was te risicovol'

Volgens Eneco zit de windenergiesector in zwaar weer. "Dat heeft verschillende redenen", licht Goorden toe. "Turbines zijn op dit moment heel duur, de staalprijzen en installatiekosten zijn hoog en de rente is gestegen. Al die dingen bij elkaar zorgen ervoor dat wij investeren in het nieuwe windmolenpark te risicovol vonden."

En dat heeft dan weer gevolgen voor de prijs van waterstof. "Als je met een deel van je windpark waterstof gaat produceren en dat windpark wordt heel duur, dan wordt de groene waterstof die je gaat maken ook heel duur."

'Niemand durft alleen het diepe in te springen'

"Ik begrijp goed dat Eneco terughoudend is", reageert René Peters. "Het is heel risicovol voor ontwikkelaars om waterstof mee te nemen in investeringen, omdat ze gewoon nog niet weten wat de kosten gaan zijn en hoeveel het gaat opleveren."

"Het probleem is dat straks alles samen moet komen: windparken, waterstoffabrieken en bedrijven die de waterstof gebruiken." Maar op dit moment gebeurt dat nog niet. Dat kan de energietransitie weleens vertragen, zegt Peters. "Nu staan alle drie die partijen vaak nog aan de rand van het zwembad en niemand durft als eerste het diepe in te springen. Maar dat moet wel, alledrie tegelijk."

'Overheid vraagt te veel'

Peters en Goorden zien wel oplossingen voor de problemen. "De overheid kan de manier waarop ze nu de windmolenparken uitbesteden, aanpassen", legt Goorden uit.

Eneco heeft kritiek op de vergunningsprocedure van de overheid. "Als je meer geld bijlegt als ontwikkelaar, dan heb je meer kans dat je het windpark wint en mag bouwen. Dat vinden we geen goed idee, omdat het dus al heel duur is om windmolenparken te bouwen in deze tijden."

Draaien windmolens straks weer op subsidie?

Het bedrijf pleit daarom voor een nieuw systeem. "Partijen zeggen dan van tevoren tegen welke prijs ze de stroom van een park uiteindelijk willen gaan verkopen. De partij die tegen de laagst mogelijke stroomprijs het park kan bouwen, die wint." De overheid garandeert dan dat ze hun stroom ook tegen die prijs kunnen verkopen.

Peters verwacht ook dat de overheid een andere rol moet gaan spelen, om investeerders minder op kosten te jagen. "Ik kan me goed voorstellen dat de overheid de vergunningsprocedure voor windmolenparken aanpast. Het was een beetje te enthousiast misschien om extra geld te vragen aan partijen als Eneco om een windmolenpark te mogen bouwen. Maar ik verwacht ook niet dat windmolens straks weer op subsidie moeten gaan draaien."

Ministerie 'herkent signalen'

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat herkent de problemen die er spelen. "We herkennen de signalen dat het steeds lastiger wordt voor windparkontwikkelaars om de opgewekte elektriciteit te verkopen tegen een voldoende hoge prijs."

Ondanks dat Eneco niet mee wilde doen aan de laatste vergunningsprocedure, deden andere partijen dat wel, zegt het ministerie: "We zijn blij dat we meerdere aanvragen hebben ontvangen in de recente tenders voor IJmuiden Ver, gelet op de huidige marktomstandigheden, waaronder de recente prijsstijgingen en hoge rente."

Plan voor vergunningsprocedure

Het ministerie laat ons weten dat ze eind deze maand met een plan komen voor de volgende vergunningsprocedure van windparken op zee.

"De huidige situatie met veranderde marktomstandigheden nemen we mee in de vormgeving van de volgende procedures. Eind deze maand sturen wij een brief naar de Tweede Kamer waarin we ingaan op hoe we de volgende procedures willen vormgeven."