Emma Castrop (24) kreeg zo'n vier jaar geleden mentale problemen. Ze zocht hulp, maar kon die niet makkelijk vinden. Ze ging van intake naar intake, terwijl ze die energie juist nodig had om zichzelf overeind te houden.

Emma is niet de enige. Veel jongeren worden van loket naar loket gestuurd, op zoek naar degene die hen kan helpen met hun specifieke vraag. Professionals sturen cliënten door in de hoop dat ze op een gegeven moment de perfecte match vinden met een behandelaar, maar daardoor worden zij niet snel geholpen.

Geen match

Zo begon Emma bij de huisarts. Ze ging in gesprek met een praktijkondersteuner van haar huisarts en werd doorverwezen naar de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg. Daar bleek al snel dat haar problemen groter waren dan gedacht, ze had meer en specialistische zorg nodig.

"Ik kreeg een doorverwijzing naar de specialistische ggz, maar daar werd ik afgewezen vanwege suïciderisico's. Daardoor duurde het allemaal langer en ging het slechter, ik werd een aantal keer opgenomen in de crisisopvang. De match met de specialistische ggz was niet goed, dus daar vanuit werd ik wéér doorgestuurd naar een ander zorgpad."

Te complex

Uiteindelijk kwam Emma terecht bij het Centrum voor Psychotherapie. Dat was ProPersona, een instelling in Lunteren, waar ze ruim 9 maanden intensieve therapie kon volgen.

"Ik kreeg een diagnose waarbij ik niet meer overal geholpen kon worden. Sommige professionals vinden je dan te complex. Dat kan, maar dat hielp mij niet. Uiteindelijk kwam ik na een hele tijd terecht in Lunteren, daar ben ik goed geholpen."

'Te complex'

Bort Hartog is directeur van Accare, een organisatie die geestelijke gezondheidszorg voor jongeren tot 23 jaar oud verzorgt. "Het verhaal van Emma is een voorbeeld van wat je meer ziet gebeuren", vertelt hij. "Iemands diagnose past nèt niet bij het contract bij de zorgverzekeraar of de professional heeft nèt niet de taakomschrijving om een cliënt aan te nemen. De problematiek wordt in zo'n geval vaak 'te complex' genoemd."

"Ontzettend erg", zegt Hartog. "We betrekken dan de cliënten bij weeffouten of problemen in het systeem, terwijl zij een vangnet nodig hebben. Wij moeten onderling kijken hoe we iemand kunnen helpen. Maar nog te vaak zie je dat er eerder wordt gekeken naar 'of' iemand überhaupt geholpen moet worden vanuit iemands taken."

De mens op één, niet het systeem

Hartog maakt zich zorgen over het feit dat de cliënt te vaak niet op één staat. "Ambtenaren, professionals, verzekeraars; iedereen is bang af te wijken van de 'gebruikelijke' gang van zaken."

"Vaak durven professionals niet iets creatiefs te bedenken om iemand sowieso te helpen, uit angst te veel geld uit te geven of niet te kunnen verantwoorden bij gemeenten of verzekeraars dat een bepaalde keuze de juiste was." Hartog doet een pleidooi voor de 'nuttige overtreding': "We moeten het weer aanmoedigen als een professional weloverwogen en goed doordacht afwijkt van een regel, routine of richtlijn ten gunste van de cliënt."

'Lef nodig'

"Er is durf en lef nodig om binnen de regels af te wijken van de vaste gang van zaken. Wij zien bij Accare ook vaak dat de jeugd vastloopt omdat de systemen van de jeugd- en volwassenenzorg niet goed op elkaar aansluiten."

Dan vallen bepaalde voorzieningen weg, zodra iemand 18 wordt. "Een persoon waar jarenlang tienduizenden euro's in is geïnvesteerd, verliest zijn sociale woonvoorziening, stopt door die stress met een opleiding of werk en komt later met veel grotere problematiek terug." Volgens Hartog is dit een voorbeeld van hoe niet de mens centraal staat, maar de regeltjes en systemen.

Bestaansonzekerheid oorzaak zorgkosten

Het Instituut voor Publieke Waarden doet onderzoek naar dit soort problemen. Zij willen meer kijken naar de persoon die centraal staat. Dat doen ze, omdat iemand met mentale problemen bijvoorbeeld ook schulden kan hebben. In plaats van dat die worden opgelost, wordt alleen aan de mentale problemen gewerkt. "We zien dat de kern van veel ggz-kosten komen uit bestaansonzekerheid. Onzekerheid over werk, wonen en leven zorgen voor problemen", weet Eelke Blokker van het Instituut voor Publieke Waarden.

"We zien dat mensen met schulden 30 procent meer zorg gebruiken dan gemiddeld. De duurste 10 procent van die groep, de mensen met schulden, gebruikt zelfs 50 procent van de kosten die voor geestelijke gezondheidszorg beschikbaar zijn voor volwassenen." Dit laat volgens Blokker zien dat onzekerheid in grote mate zorgt voor zorgkosten.

'Het kan anders'

Het Instituut voor Publieke Waarden helpt ministeries, gemeenten, verzekeraars en ambtenaren om binnen de regels mensen duurzamer te helpen. "Dat bespaart geld en de mens is beter geholpen, is het idee. In 2040 zijn we vooralsnog 25 procent van het nationale inkomen kwijt aan zorg. Het kan dus niet alleen anders, het moet ook anders", zegt Blokker.

"Wanneer een meisje in een jeugdzorginstelling woont en zwanger raakt, verliest ze haar woonvoorziening, of haar baby wordt uit huis geplaatst. Grotere problemen zijn het gevolg, maar op zo'n moment zoeken wij met de gemeente naar andere oplossingen. We zoeken met een woningcorportatie naar een huisje voor haar en haar baby en zoeken daarbij de juiste begeleiding. Nu bestaat zoiets niet en zouden de systemen en protocollen haar niet helpen."

'Ik draag mijn ervaring nu over aan anderen'

Het Instituut voor Publieke Waarden ziet de vraag naar hun methode intussen toenemen. En ze zijn niet de enige. Zolang nog niet iedereen direct goed geholpen wordt, zijn er initiatieven die proberen de problemen kleiner te maken.

Emma is inmiddels uit behandeling en helpt zelf als vrijwilliger bij IXTA NOA in Nijmegen andere mensen met mentale problemen. Vanuit haar ervaring kan ze hen goed helpen, vertelt . "Toen ik in behandeling ging en mensen die daar net uit kwamen tegen mij zeiden, 'jij kan dit, want het is ons ook gelukt', gaf mij dat zoveel vertrouwen. Zij konden het weten. Ik draag dat nu ook over op anderen."

Hij was jarenlang een van de vaste gezichten van EenVandaag: Pieter Jan Hagens. Gisteren presenteerde hij het programma voor het laatst. Hij gaat met pensioen na een carrière van meer dan 40 jaar als journalist en presentator, op radio en tv.

Normaal stelt Pieter Jan de vragen, nu mochten jullie die aan hem stellen.

1. Hoe kijk je terug op je carrière?

"Ik vind dat ik een geluksvogel ben. Ik heb 43 jaar in de journalistiek gezeten en ik heb er enorm van genoten. Ik zou niet weten wat ik anders had moeten doen, er is geen vak dat ik zo leuk zou vinden als dit."

"Het leuke van met pensioen gaan is dat de oude doos wordt opengemaakt. Ik heb veel verschillende dingen kunnen doen en meegemaakt, ook buiten de journalistiek. Dat komt allemaal weer naar boven. En het gevoel dat ik steeds opnieuw krijg is: wat heerlijk dat ik dat heb kunnen doen."

Bron: ANP

1/7In de jaren 90 was Pieter Jan een van de gezichten van Jules Unlimited

2. Hoe heb je de journalistiek zien veranderen?

"De journalistiek is veranderd, maar ik ben zelf ook veranderd. Ik begon bij de VARA in de jaren 80, waar ik met stevig linkse journalisten werkte. Ik dacht: zo hoort het kennelijk. Later heb ik me daar een beetje van gedistantieerd, ik vond het te activistisch. Ik vond dat de feiten meer moesten spreken."

"In deze tijd, waarin grimmige leiders opstaan en democratische vrijheden op het spel staan, denk ik juist weer: journalisten zijn er niet alleen voor de feiten, maar ook om bepaalde ideeën te beschermen. Ideeën die het fundament vormen voor onze liberaal-democratische samenleving."

3. Wat was jouw favoriete onderwerp om te presenteren, en wat het moeilijkste interview?

"Ik heb bij Buitenhof veel bijzondere mensen aan tafel gehad, met wie ik langere gesprekken kon voeren. Ik heb veel bijzondere denkers, schrijvers en politici gesproken. Die hadden vaak iets te vertellen waar ik wel wat van opgestoken heb. Vooral de Israëlische schrijver Amos Oz maakte indruk, dat was zo'n wijze man."

"Hij maakte zulke goede opmerkingen. Dat was in 2015, de aanslagen in Parijs waren toen net geweest. Hij duidde dat terrorisme op zijn manier. Hij had het erover dat terroristen geen gevoel voor humor hebben, en dat klinkt nu heel plat, maar hij vertelde dat zo raak en mooi. En ik weet ook dat veel kijkers van die uitzending hebben genoten."

"Maar ook bij EenVandaag heb ik veel spannende dingen gedaan. Ik denk meteen aan de verkiezingsdebatten. Het debat in 2023, waaruit het huidige kabinet is voortgekomen, is een van de betere debatten die ik heb geleid. Maar tegelijkertijd waren die debatten een van de moeilijkste dingen die ik heb gedaan, dat is een hele opgave."

"Het is fijn dat je dan eindeloos met collega's kan brainstormen over wat de beste opzet is. En dat je de spanning deelt: tijdens het debat hoorde ik dan de eindredacteur in mijn oortje, die net zo zenuwachtig was. Dit delen met collega's ga ik het meeste missen aan het werk. Want ook als je geen beste vrienden bent, maken ze toch een groot deel uit van je sociale leven."

4. Welke peiling had de meest verrassende uitslag voor jou?

"Ik heb niet zo'n goed geheugen voor peilingen, moet ik eerlijk zeggen. Het Opiniepanel is natuurlijk een heel goed gereedschap van EenVandaag. Maar als ik in de studio sta, ben ik bezig met het gesprek dat ik voer met de presentator van de paneluitslagen, niet met de uitslagen zelf. Ik kan die niet tegelijkertijd goed onthouden, dus weet ook niet meer welke uitslag mij het meest heeft verbaasd."

5. Hoeveel invloed heb je zelf gehad op de onderwerpen die behandeld werden? En ging dat weleens in tegen je eigen mening?

"Eigenlijk heb ik daar niet zo veel invloed op. EenVandaag is een olietanker die op koers vaart, er werkt een grote redactie. Ik kan wel meepraten en meedenken, maar ik ben geen eindredacteur. Toch heb ik zeker in interviews wel een belangrijke stem. En ook in de politieke debatten kan ik als presentator de richting van het gesprek bijsturen."

"Of de presentatie weleens tegen mijn eigen ideeën of mening in ging? Laat ik zeggen dat ik wel blij ben dat ik mezelf nu meer mag gaan uitspreken. Maar ik ben ook blij dat ik dat als journalist en presentator niet gedaan heb. Ik zou mezelf geen knip voor de neus waard vinden als ik in interviews een bepaalde politieke lijn zou voorstaan. Ik vind dat je als journalist niet te koop moet lopen met je eigen mening."

"Tegelijkertijd vind ik het gek om nu weg te gaan, omdat er zoveel gebeurt op het moment, waarvan je denkt: oei, waar gaat dit heen? In de Verenigde Staten durven wetenschappers zich niet meer uit te spreken, er zijn bezuinigingen op het hoger onderwijs, ook in Nederland. Het klimaat verandert. Daar maak ik me zorgen om. Het voelt als een grote opluchting dat ik niet geheimzinnig hoef te doen over waar ik mij zorgen om maak. Dat heb ik gemist de afgelopen jaren."

"Ik heb niet de illusie dat ik daar in mijn eentje iets aan kan doen. Maar alles wat journalisten, maar ook burgers doen, is op dit terrein van belang. Wat ik daarom ook ga doen is als burger mezelf meer uitspreken. Dat kan nu ook, ik ben journalist af. Misschien sluit ik me wel aan bij een politieke partij. Ik weet nog niet welke, maar ik ga het wel doen. Niet als politicus, maar gewoon als burger."

Bron: EenVandaag

1/6Achter de schermen bij de laatste uitzending van Pieter Jan Hagens

6. Wat ben je van plan om te gaan doen tijdens je pensioen?

"Ik ga eerst zeilen met mijn vrouw, een paar maanden weg. En daarna wil ik graag dingetjes doen waar ik tot nu toe niet aan toe kwam, zoals een houten bootje maken waar mijn kleinzoon in kan leren zeilen. Dat ben ik zeker van plan."

"Het is sowieso goed om weer eens met een frisse blik de wereld in te kijken, want er komt voor het werk ongetwijfeld iets anders moois in de plaats. Aan de andere kant: ik stop weliswaar met de vaste dingen, maar ik blijf nog steeds graag interviews en debatten leiden, voice-overs inspreken, misschien invallen bij een radio-uitzending. Dus als iemand ergens ziek is, weet me te vinden."

7. Hoe hoop je dat de journalistiek er de komende jaren uit gaat zien?

"Ik hoop dat de journalistiek zich opstelt als beschermer van de waarden waar wij allemaal op drijven, zoals gelijkheid, vrede, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid. Al die dingen zijn zo belangrijk in onze democratische samenleving, en ik hoop dat journalisten daaraan meewerken. Elke journalist is op dit terrein van belang."

"Ik denk dat de meeste journalisten dit ook zo zien, sowieso al mijn collega's hier bij EenVandaag. Ik ben er trots op dat alle collega's zich ervan bewust zijn dat we een rubriek zijn die dicht bij de mens wil staan, waar de onderwerpen die we brengen echt relevant zijn, en waarin tegelijkertijd de feiten heilig zijn. Juist in deze tijd waarin onverdraagzaamheid en angst toenemen, denk ik dat het belangrijk is dat er programma's zoals EenVandaag zijn."

Wereldwijd liggen er miljoenen landmijnen onder de grond. Hierdoor vallen er jaarlijks honderden slachtoffers. Om dit te stoppen werd in een verdrag afgesproken dat het wapen de wereld uit moest. Maar nu de spanningen toenemen, trekken landen zich terug.