Het ziekteverzuim lag in het vierde kwartaal van 2022 opnieuw hoger dan een jaar eerder, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek. Bijna net zo hoog als in het recordjaar 2000. En daar hebben ze ook last van op de kinderdagverblijven.

"Ziekteverzuim vertoont een seizoenspatroon", legt hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit. "In het eerste en het vierde kwartaal van een jaar ligt het verzuim altijd hoger dan in het voorjaar en de zomer. Dat komt door alle virussen die in de wintermaanden rondgaan."

Stijgt al sinds 2016

"We vergelijken daarom de cijfers met dezelfde periode in voorgaande jaren", vervolgt de hoofdeconoom. "En als we dat bekijken, dan zie je dat het ziekteverzuim sinds 2016 gestaag stijgt."

Het percentage dat het CBS gebruikt heeft betrekking op het totaal aantal dagen dat iemand normaal gesproken zou werken. "Het gemiddelde verzuimpercentage ligt nu bij 5,6 procent. Dat betekent dat van elke 1000 dagen die iemand moet werken 56 zijn verzuimd vanwege ziekte."

'Domino-effect'

In veel vitale sectoren komt het hoge ziekteverzuim bovenop de personeelskrapte waarmee bedrijven al kampen. In het onderwijs, bij de overheid of in de industriële sector: overal geldt dat elke extra zieke er een te veel is vanwege de krappe bezetting. De zorg- en welzijnssector spant de kroon, met een ziekteverzuim van gemiddeld 8 procent.

"We zien in onze cijfers ook dat burn-out klachten, emotionele belasting en stress toenemen", zegt Van Mulligen. "Er kan een domino-effect ontstaan: meer mensen vallen uit, waardoor anderen nog meer op hun bordje krijgen, en vervolgens ook uitvallen."

Wachten op je nieuwe keuken

"Je kunt dit niet zomaar met wetgeving oplossen", vervolgt de econoom. "In 2000 hielp dat wel. Nieuwe wetten zorgden toen voor betere bescherming van werknemers. Maar nu zou wetgeving het probleem niet verhelpen."

Toch moet er iets gebeuren: oplopend ziekteverzuim naast de personeelskrapte zorgt ook bij iedereen thuis voor problemen. "Het wordt heel concreet: niemand wil graag anderhalf jaar wachten op een nieuwe keuken, of geen kopje koffie kunnen bestellen omdat er geen obers zijn."

Kinderopvang nog hoger verzuim

In de kinderopvang ligt het verzuimpercentage zelfs nog iets hoger dan het gemiddelde, namelijk bij 8,3 procent in het vierde kwartaal van 2022. Dat is bijna 1 procent hoger dan in dezelfde periode een jaar eerder. Kinderdagverblijven hebben hun handen vol om alle roosters rond te krijgen en niet noodgedwongen de deuren dicht te moeten houden.

"Dat zet best druk op de organisatie", zegt Sandra de Leeuw van Kinderopvang 2Samen in Den Haag. "Met name natuurlijk op de pedagogische medewerkers van de groep. Als iemand zich ziek meldt, moet er snel geschakeld worden. Inmiddels zijn onze managers er heel gedreven in om dat te doen."

Meer samenwerken

De Leeuw wil goede zorg kunnen blijven leveren voor de kinderen, en wil dat er voldoende aandacht voor ze blijft. "Je moet dus elke keer die afweging maken of het haalbaar is om open te blijven. Want als er te veel zieken zijn, dan moet er een afdeling dicht. En soms moeten we sluiten", zegt ze.

"Ik geloof echt wel dat we nog veel meer samen kunnen doen met het onderwijs", vervolgt ze. "Het is heel versnipperd nu. We hebben voorschoolse opvang, we hebben de tussenschoolse opvang." De Leeuw stelt voor om al die professionals meer samen te laten werken.

Hogere pensioenleeftijd

Volgens hoofdeconoom Van Mulligen zijn er een aantal opties om iets aan de tekorten te doen: "We zijn wereldkampioen deeltijdwerken, meer uren werken zou iets van de druk van de ketel kunnen halen. Maar dezelfde werknemers hebben ook andere belangrijke taken, zoals mantelzorgen."

"Een andere mogelijkheid is de pensioengerechtigde leeftijd te verhogen", zegt hij. "Maar daar is veel weerstand tegen, net zoals bij meer arbeidsmigratie."

Automatisering van werk

Wat dan als derde optie overblijft is automatisering, stelt de econoom. "Dat hebben we in Nederland laten liggen in de afgelopen 10 tot 15 jaar. Arbeid was goedkoop in Nederland en dat heeft bedrijven lui gemaakt. Als je extra werknemers nodig hebt, trek je een blik flexwerkers open, zo was de gedachte."

Nu de lonen omhoog gaan kan dat als stimulans dienen voor meer automatisering, denkt hij. "In de landbouw en de industriële sector is dat allang gebeurd. Maar andere sectoren zoals de zorg lopen achter. Niet alles is te automatiseren uiteraard, maar er valt nog wat te winnen."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."