Het grootste datacenter van Europa moet in Zeewolde komen, maar dat leidt tot kritiek: het zou slecht zijn voor het milieu, te veel stroom verbruiken en de gemeente te weinig opleveren. Hoogleraar Michiel de Vries pleit voor een landelijke strategie.

De gemeenteraad van Zeewolde beslist komende donderdag over de komst van het datacenter van Meta, het moederbedrijf van Facebook. Het moet met 166 hectare, zo'n 240 voetbalvelden, het grootste datacenter van Europa worden. Maar volgens hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries is het niet verstandig om dat besluit nu al te nemen, omdat de landelijke gevolgen nog niet duidelijk zijn.

Slecht voor het milieu

"Er zou een strategisch plan moeten komen, gemaakt door deskundigen en niet door lobbyisten", vertelt De Vries. Hij benadrukt dat hij niet tegen datacenters is, maar dat hij graag regie van de overheid ziet. Het lijkt erop dat dat pas in 2023 gaat gebeuren. "Dan staat deze er al en ik ben bang dat we daar spijt van gaan krijgen", vertelt De Vries. Hij is van mening dat de overheid de milieu-effecten veel eerder in kaart moet brengen.

"Het gaat hier om enorm veel water, energie en stikstof. Daar moet je als overheid randvoorwaarden aan stellen." Ze zouden bijvoorbeeld verplicht zonnepanelen op het dak moeten plaatsen. "Er staan windmolens naast die gebouwen voor het opwekken van stroom. Betaalt Facebook daar aan mee? Ik denk het niet, want dan wordt de bouw duurder en gaan ze toch naar het buitenland."

'Ons dorp heeft er niets aan'

De plannen lijken een meerderheid te halen in de gemeenteraad van Zeewolde, maar ChristenUnie-raadslid Erik van de Beld weet al dat hij tegen zal stemmen. Hij is kritisch over het plan en vindt het veel te groot voor Zeewolde. "Ons dorp heeft hier niks aan en ondertussen stoppen we er wel onze groene energie in. Ik had liever gehad dat we een datacenter hadden waar de data van de lokale middenstand zou kunnen staan."

Volgens de gemeente heeft Zeewolde wel degelijk iets aan het datacentrum. Met het koelwater waarmee de systemen van het centrum gekoeld wordt, kunnen daarna huizen verwarmd worden. Maar het raadslid ziet dat niet gebeuren: "Vergelijkbare beloften werden bij de datacenters in Noord-Holland ook niet waargemaakt."

Uitstel besluit

Volgens gemeenteraadslid Van de Beld zijn de belangen groot en heeft het kabinet zich er ook nadrukkelijk mee bemoeid. "Er is enorm gelobbyd. Ik heb zelf ook nogal veel druk ervaren. Wij kregen ondertussen geen antwoord op onze vragen." Hij is van plan een motie in te gaan dienen om uitstel van het besluit aan te vragen, zolang er nog veel antwoorden niet gegeven zijn.

"Het lijkt me een goed idee om het besluit uit te stellen", vindt hoogleraar De Vries. "Dan kan je rationeel en goed onderbouwd een besluit nemen. Dat leidt wel tot gezichtsverlies voor de wethouder of de gemeenteraad. Het risico is dat Meta weggaat, maar so be it. We hebben een klein land met kostbare grond en daar moeten we zuinig mee zijn."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.