Hofstadgroep: niet achtergesteld of gestoord

De Hofstadgroep was niet alleen bezig met radicale Islam. In het netwerk van salafistische jongeren was slechts een kleine, harde kern bezig met het plannen van aanslagen. Leden zochten ook ‘gewoon’ vriendschap bij elkaar en waren niet sociaal achtergesteld of gestoord.

Dat blijkt uit onderzoek van terrorisme-onderzoeker Bart Schuurman van het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. Hij vroeg zich af hoe lidmaatschap van een terroristische groep, zoals de Hofstadgroep, tot stand komt. Vier jaar lang bestudeerde hij politiedossiers en interviewde hij zes oud-leden. Vandaag promoveert hij. 

Het viel Schuurman op hoe normaal de meesten waren, helemaal geen typische extremisten. “Ze zijn niet wezenlijk anders dan wijzelf”, zegt de onderzoeker. Ook concludeert hij dat gebrek aan onderwijs of het leven in armoede geen redenen zijn om te radicaliseren. “Als je kijkt naar het profiel van de terrorist, dan zijn dat geen mensen met de minste kans of opleiding”, zegt Schuurman.   

Hofstadgroep: jihadisten van eigen bodem

Met de Hofstadgroep (2002-2005) wordt Nederland voor het eerst geconfronteerd met jihadisme van eigen bodem. Mohammed B., die in november 2004 publicist Theo van Gogh vermoorde, bleek in contact te staan met een netwerk van geradicaliseerde moslimjongeren: de Hofstadgroep.

Nederland staat in de periode op z’n kop: de maatschappelijke onrust is groot. De inlichtingendiensten blijken de groep al sinds 2002 in het vizier te hebben. Mohammed B. werd als een ‘bijfiguur’ gezien. Maar op radicale internetfora blijkt B., actief onder pseudoniem, fanatiek op te roepen tot de gewapende strijd, moord en haatzaaien. Hij blijkt spilfiguur. 

De harde kern van de groep hangt het salafisme aan en keurt geweld goed. Het zijn, behalve Mohammed B., ook Jason W. en Ismael A. De twee worden daags na de moord op Theo van Gogh gearresteerd nadat hun woning een dag lang wordt belegerd. Bij de arrestatie raken agenten gewond wanneer W. een handgranaat gooit. Hij wordt hiervoor tot 13 jaar cel veroordeeld. Inmiddels is hij vrij en gederadicaliseerd. B. heeft levenslang.

Afhankelijk van de wereld om ons heen

Vaak wordt de vorming van een terreurgroep vooral verklaard door achtergestelde omstandigheden waarin de leden zouden zitten. Maar daar is geen bewijs voor, zegt Schuurman. De vorming van de Hofstadgroep heeft vooral te maken gehad met al bestaande vriendschappen, of mensen die toevallig bij elkaar in de buurt woonden, dan dat er bewust geronseld is. 

Het zijn de omstandigheden in de wereld om ons heen, 9/11 en de “War on Terror”, die ervoor zorgden dat ze radicaliseerden en anti-westerse opvattingen kregen. Leden spraken met elkaar over de situatie en bekeken bijvoorbeeld ook Al-Qaida video’s. De toen minderjarige Samir A. wordt in 2003 opgepakt als hij samen met iemand anders naar Tsjetsjenië wil reizen. Hij wordt bij de grens tegengehouden. Een situatie die parallelen vertoont met nu: het conflict in Syrië en de opkomst van IS. 

Aanslagen, zoals de moord op Van Gogh, werden gepleegd op individueel initiatief. De groep zelf kon geen aanslagen plannen. De structuur was onduidelijk en niet hiërarchisch. Bovendien hielden de inlichtingendiensten hen in de gaten en hadden de leden angst dat er misschien wel een informant deel uitmaakte van de groep.

Radicalisering voorkomen moeilijk

Radicalisering voorkomen, is erg moeilijk zegt onderzoeker Schuurman. Zolang conflicten blijven bestaan, zullen veel jongeren uit het Westen zich aangetrokken voelen. “We kunnen ze proberen weg te halen of terug te halen”, zegt de onderzoeker “maar als er eenmaal een zwart/wit wereldbeeld is wordt het erg moeilijk om ze eruit te trekken”

PvdA Kamerlid Marcouch woonde en werkte ten tijden van de Hofstadgroep in Slotervaart. Zowel Mohammed B. als Samir A. groeiden er op, de Hofstadgroep kwam samen bij Mohammed B. Als stadsdeelvoorzitter stelde hij een anti-radicaliseringsprogramma op. “We weten nu veel meer over terrorisme, maar kunnen nog altijd niet goed achter de voordeur komen”, zegt hij. 

EenVandaag ging met onderzoeker Bart Schuurman het Laakkwartier in om te spreken over zijn onderzoek. En we gaan op pad met PvdA- Kamerlid Ahmed Marcouch, die zich sinds 2004 bezighoudt met het radicaliseringsvraagstuk.