Met #ikdoenietmeermee startten meerdere BN'ers een actie tegen de coronaregels. "Jongeren met een praktische achtergrond lijken daar vatbaarder voor dan jongeren met een academisch niveau, blijkt uit onderzoeken over mediawijsheid onder jongeren."

Gisteravond deelde BN'ers zoals Famke Louise, Thomas Berge, Tim Douwsma en Bizzey dat ze klaar zijn met de maatregelen van de overheid. Met de hashtag #ikdoenietmeermee laten de BN'ers weten dat ze tegen het coronabeleid van de regering zijn. Ondertussen groeit het aantal Instagram-volgers van deze sterren.

Iedereen zijn informatie-bubbel

"Doordat deze BN'ers met name berichten zien van mensen die posten dat de overheid het probleem niet goed aanpakt, geloven zij dat ook echt", zegt Michiel Kalverda van TMI Academy, een bedrijf dat lesgeeft in mediawijsheid op scholen. Kalverda legt uit dat iedereen op social media in zijn eigen bubbel zit en omringd is met dezelfde berichten. De algoritmes zijn hartstikke slim en spiegelen je vooral berichten voor die jij wil zien en waarvan jij al overtuigd bent.

"Dus bijvoorbeeld Famke Louise, zij ziet waarschijnlijk alleen berichten van mensen die posten over dat de overheid het niet goed aanpakt. En zij gelooft dat dan ook echt", legt Kalverda uit. Dat algoritmes zo slim zijn is volgens hem een probleem dat alleen maar groter wordt. "Die stoppen niet met slimmer worden. Je merkt nu in sociale omgevingen dat mensen zich afvragen hoe jij nou iets niet kan weten, wat zij wel weten. Terwijl die algoritmes alleen bevestigen wat jij al weet."

Je moet het wel weten

Kirsten Jassies, geeft instagramtraining aan bedrijven en heeft ook influencers gecoacht. Zij ziet dat Instagram een ontzettend machtig medium is. "Je kan invloed uitoefenen op heel veel mensen en je mening geven, zonder een filter ertussen. Je hebt rechtstreeks contact met je volgers en fans", zegt ze. Maar hoeveel impact die boodschappen precies hebben, is niet te zeggen. "Echt goed onderzoek daarnaar ontbreekt nog."

Een groot gedeelte van de jongeren zal wellicht denken: 'O, dat is Famke Louise, ze zegt weer wat', denkt Kalverda. "Hoewel mediawijsheid nog niet structureel wordt meegenomen in het onderwijs, kan het dat de leerlingen fake news herkennen doordat ze er les over hebben gehad of het gehoord hebben in hun opvoeding. Maar als jij nog nooit hebt gehoord van fake news of dat ook Famke Louise hier wel eens in kan trappen en niet weet dat de bovenste zoekresultaat op Google altijd een advertentie is dan kan je de verkeerde dingen gaan geloven." Kalverda trapt zelf ook weleens in fake news en dat is helemaal niet gek, zolang je je er maar bewust van bent, zegt hij. "Weet dat als je zoekt op internet, je vaak bevestigt krijgt wat je zoekt."

Voorbeeldfunctie

Havo-vwo-scholieren van het Roland Holst College in Hilversum volgen Famke Louise ook op Instagram. "Famke Louise heeft echt net de 1 miljoen volgers bereikt", checkt een meisje terwijl ze haar telefoon in haar handen heeft. De scholieren van het Roland Holst College lijken niet alles van BN'er klakkeloos over te nemen, maar maken zich wel zorgen.

"Je moet wel volgen wat er gebeurt. Als er iets gebeurt en iedereen praat erover, dan moet je dat wel weten", zegt een meisje op het schoolplein. Een ander meisje denkt dat kinderen niet alles klakkeloos van haar aannemen, terwijl een ander wel aanstipt dat ze een voorbeeldfunctie heeft.

Beïnvloeden wie je wil bereiken

Kalverda vindt het belangrijk om jongeren nu al voor te lichten over mediawijsheid maar pleit tegelijkertijd voor regelgeving op social media. Hoe vaak mag een influencer bijvoorbeeld iets aanprijzen, of bedrijven zouden belasting kunnen gaan betalen over de data die ze verkopen. "Iedereen mag nu ook gewoon advertenties kopen. "Je ziet dat Trump de verkiezingen kan winnen door onder andere heel gericht te adverteren. Op steeds meer plekken op social media kun je heel specifiek aangeven wat je wil bereiken met je bericht en vooral wie je wil bereiken. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: 'Ik heb nu 100 mensen die dit standpunt leuk vinden, maar ik wil nu 2000 look-a-likes van deze doelgroep'", legt Kalverda uit.

Daarnaast geeft Kalverda met zijn organisatie les op scholen over mediawijsheid en digitale geletterdheid. "De regelgeving loopt nog achter en daarom geven wij hier les over." Hij ziet dat docenten vaak niet kunnen bijbenen wat kinderen online te zien krijgen.

Facebook-instellingen

Zelf kun je op bijvoorbeeld Facebook duidelijk zien wat het bedrijf van je weet. In je privacy-instellingen, kun je dat zelf aanpassen. "Ook kun je instellen op Facebook dat je bijvoorbeeld de nieuwste berichten eerst wil zien, in plaats van de meeste relevante voor jou", zegt Kalverda.

"Ik hoop dat er een hoop kinderen zoiets hebben van: 'laat maar lekker lullen'", zegt Kalverda over de BN'ers die sinds gisteravond #ikdoenietmeermee gebruiken. "Of dit ook een hoop kinderen beïnvloedt, ik weet het niet. Ik denk dat het kan. Hopelijk komen we er snel achter", doelt hij op onderzoek.

Voornaamste informatiebron

Trendanalist Sander Duivestein denkt dat de posts van de BN'ers met #ikdoenietmeermee wel degelijk invloed hebben. "De impact van deze berichten is best groot. Want ze hebben een ontzettend groot bereik", vertelt hij.

Instagram en andere social media zijn de voornaamste informatiebronnen van jongeren, zegt Duivestein. "Dus dat kan een zorgelijke ontwikkelingen zijn. Als jij informatie tot je neemt vanuit bijvoorbeeld het AD, dan weet je dat die informatie gecheckt is. Maar berichten op Instagram worden niet op feiten gecheckt, dus zo kan je een hele andere werkelijkheid creëeren."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van documentaireregisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via routes zoals Polen, Belarus en Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."