Hoe zorgt de NAVO voor een evenwichtig Europa? En andere vragen over het militaire bondgenootschap beantwoord

Donderdag bestaat de NAVO 75 jaar. Sinds de oprichting in 1949 is het uitgegroeid tot een militair bondgenootschap van 32 landen in Europa en Noord-Amerika. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over de NAVO willen weten.

Dick Zandee van Instituut Clingendael beantwoordt jullie vragen. Hij doet onderzoek naar Europese veiligheids- en defensievraagstukken.

1. Hoe zorgt de NAVO voor een evenwichtig Europa?

"De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een politiek militair bondgenootschap dat is gebaseerd op de formule: een aanval op één van de lidstaten is een aanval tegen alle lidstaten", legt Zandee uit. "'Collectieve veiligheid' wordt dat genoemd, en die veiligheidsgaranties worden gedeeld onder alle NAVO-landen."

De doelstelling van de NAVO is om oorlog te voorkomen, vervolgt hij. "Maar om zoiets te voorkomen moet je een potentiële tegenstander ervan overtuigen dat het niet loont om aan te vallen. Zoiets kun je alleen doen als je een geloofwaardige afschrikking hebt, bijvoorbeeld door veel aangesloten lidstaten."

Sinds de annexatie van de Krim (2014) en de inval in Oekraïne (2022) door Rusland is er duidelijke dreiging op interstatelijk niveau, zegt de defensiespecialist. "De NAVO probeert daar tegenwicht aan te bieden door af te schrikken en zo nodig te verdedigen als lidstaten worden aangevallen."

Bekijk ook

• 

  Wat gebeurt er als premier Rutte NAVO-baas wordt, maar er nog geen nieuw kabinet is? 'Onontgonnen terrein'

  • 15-02-2024

2. Waarom wil de NAVO meer geld terwijl het nu al een groot defensiebudget heeft?

Omdat er in het verleden door lidstaten is bezuinigd op defensie, zegt Zandee. "Toen dachten we dat Rusland nog geen echte dreiging was. Nu wil de NAVO die achterstanden inhalen. Daarnaast wil de NAVO ook moderniseren en uitbreiden."

Als je puur naar de cijfers kijkt, is het budget van alle NAVO-lidstaten samen veel meer dan wat Rusland aan defensie kan besteden, vervolgt hij. Maar daar zijn volgens hem wel een paar kanttekeningen bij te plaatsen.

"Ten eerste kan je in Rusland veel meer defensiematerieel kopen met roebels dan dat wij kunnen met de euro en dollar. Dat heeft met de koopkracht te maken. Bij ons in het Westen ligt het prijsniveau aanzienlijk hoger", legt hij uit.

"Ten tweede besteden wij het budget ineffectief in de NAVO, omdat alle lidstaten hun geld min of meer nationaal besteden. Dat resulteert in verschillende wapensystemen en verschillende logistieke transportsystemen. Omdat Rusland maar één land is, kan het budget daar effectiever worden besteed."

Bron: Eigen foto

3. Hoe staan Joe Biden en Donald Trump tegenover de NAVO?

Joe Biden wordt sinds de val van de Muur ook wel 'de meest pro-Europese president van de Verenigde Staten' genoemd, zegt Zandee. "Er zijn nu meer Amerikaanse troepen in Europa dan op enig ander moment sinds het einde van de Koude Oorlog. Na de Russische inval in Oekraïne investeert Biden dan ook actief in de veiligheid van Europa, ook al krijgt hij wel te maken met Republikeinse weerstand in het Congres."

Oud-president Donald Trump, die dit jaar opnieuw een gooi doet naar het Amerikaanse presidentschap, is volgens hem een ander geval. "Hij dreigde eerder de stekker uit de NAVO te trekken. Veel Europeanen vrezen voor eenzelfde soort scenario als Trump herkozen wordt."

Als de Amerikaanse bijdrage daadwerkelijk twijfelachtig wordt, verwacht Zandee dat NAVO-lidstaten de druk zullen ervaren om meer zelf te doen. "Dat is primair slecht nieuws voor Oekraïne. We zien nu namelijk al dat de Amerikaanse militaire hulp aan Oekraïne is bevroren. Biden heeft in het najaar een pakket aangekondigd, maar dat is nog steeds niet door het Huis van Afgevaardigden vanwege verzet van Republikeinen."

Bekijk ook

• 

  'Er staat veel op het spel': dit staat Mark Rutte te wachten als hij NAVO-baas wordt

  • 05-03-2024

4. Stel een land wil uit de NAVO stappen, welke regels gelden er dan?

Het fundament van de NAVO is het 'Noord-Atlantisch Verdrag', dat ook wel het 'Verdrag van Washington' wordt genoemd. En daarmee kan een land uit het verdrag stappen, zegt Zandee. "Maar er is geen voorbeeld van een land dat zijn lidmanschap 100 procent heeft opgezegd en daarmee niet langer verdragspartij is. Daar zijn dan ook geen procedures voor."

In het verleden zijn er wel landen uit de militaire tak van de NAVO gestapt, gaat de defensiespecialist verder. "Zo stapte Frankrijk in 1966 op bevel van toenmalig president Charles de Gaulle uit de militaire organisatie van de NAVO, en Griekenland deed dat in de jaren 70 vanwege het kolonelsregime. Beide landen zijn later weer teruggekeerd."

Op basis van een zogenoemd 'unilateraal besluit' kan een NAVO-lid zelf bepalen om uit het verdrag te stappen. Daarbij heeft het geen toestemming nodig van de andere lidstaten, legt hij uit.

5. Waarom is de financiële bijdrage van NAVO-landen soms lager dan afgesproken?

Dat komt volgens Zandee doordat de NAVO geen afdwingende bevoegdheden heeft. "Dus met andere woorden, de NAVO kan niet zeggen: 'Als jullie niet 2 procent van jullie bruto nationaal product (bbp) aan de NAVO besteden, dan krijgt u deze straf opgelegd.'"

De NAVO is namelijk geen organisatie die gebaseerd is op juridische grondslag, benadrukt hij. "Het is een politiek-militaire overeenkomst, maar er zitten geen juridische bevoegdheden aan vast. Dus er kan geen enkele sanctie of maatregel worden opgelegd als een lidstaat bepaalde afspraken niet nakomt."

Daardoor kunnen lidstaten altijd afwijken van de verplichtingen die ze politiek zijn aangegaan: "Alle lidstaten hebben bijvoorbeeld in 2014 ingestemd met de 2 procent-norm: een regel waarin NAVO-lidstaten 2 procent van hun bruto binnenlands product moeten uitgeven aan defensie. Maar een heleboel landen, inclusief ons eigen land, heeft zich niet aan die afspraak gehouden."

Waarom ons leger versterken echt niet zo makkelijk is