Steeds meer jongeren verlaten het onderwijs zonder diploma. Landelijk nam dit aantal de afgelopen 3 jaar met zo'n 3 procent toe. Toch slaagt gemeente Purmerend er met een persoonlijke aanpak in het aantal schoolverlaters terug te dringen.

In de afgelopen 3 jaar is het aantal jongeren zonder startkwalificatie - een mbo 2-, havo- of vwo-diploma - toegenomen met 50.000, berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Deze stijging in schoolverlaters baart experts zorgen. Want wie wel een kwalificatie op zak heeft, heeft een grotere kans op een vast contract en wordt minder snel ontslagen.

Stijging in schoolverlaters

Van alle jongeren tussen de 15 en 27 jaar, die niet meer op school zitten, heeft op dit moment 20 procent niet minimaal een mbo 2-, havo- of vwo-diploma.

De overheid wil in 2026 toe naar maximaal 18.000 schoolverlaters. Of dit gehaald gaat worden, is maar de vraag aangezien er juist een stijging is van jongeren zonder startkwalificatie. Waren het er in 2021 nog 126.000, zo'n 17 procent van alle jongeren die geen onderwijs volgen, zijn het er in 2024 176.000.

Nasleep van de pandemie

Volgens onderzoeker en directeur van onderzoeksinstituut KBA Ton Eimers speelt de nasleep van de coronacrisis een grote rol in deze stijging. "Corona heeft veel impact gehad op de mentale gesteldheid van jongeren. Ze zijn zich somberder en eenzamer gaan voelen. Dat leidde bij sommigen tot isolatie en problemen in de motivatie", legt hij uit.

Sommige leerlingen zijn uit beeld verdwenen en nooit meer teruggekomen, zegt Eimers. "Tijdens de lockdowns, toen de scholen dicht waren, haakten meer jongeren af. Ze bleven meer thuis, en als het dan al niet helemaal fantastisch ging, kwamen ze niet allemaal weer zo makkelijk terug."

'Banen voor het oprapen'

Een andere belangrijke oorzaak is dat de banen op dit moment voor het oprapen liggen, vervolgt Eimers. "Op een arbeidsmarkt met weinig banen halen jongeren die eigenlijk willen stoppen met school toch maar hun diploma. Nu kunnen ze stoppen zonder enorme zorgen over of ze wel een baan zullen vinden."

Werkgevers die zitten te springen om arbeidskrachten spelen daarop in. Het gebeurt regelmatig dat scholieren tijdens hun stage een baan aangeboden krijgen bij dat bedrijf, vertelt Eimers.

Doorstroomcoach

De overheid volgt voortijdige schoolverlaters tot hun 23ste. Zij komen in beeld bij een zogenoemde doorstroomcoach van de gemeente die kan helpen bij het vinden van een passende opleiding, een combinatie van school en werk, of andere hulp.

Gemeenten hebben een wettelijke plicht om voortijdig schoolverlaten zoveel mogelijk tegen te gaan. Hoe ze dat doen mag elke gemeente zelf beslissen. In de gemeente Purmerend zetten ze in op een 'gerichte individuele aanpak'. Met succes, want in tegenstelling tot de landelijke trend daalde daar het aantal schoolverlaters in het schooljaar 2022-2023 van 196 naar 177.

Hun taal spreken

Volgens de Purmerendse wethouder Natalie Saaf (PvdA) is het persoonlijk contact maken cruciaal bij het oplossen van de stijging in schoolverlaters. Het succes van haar aanpak heeft te maken met de korte lijntjes tussen doorstroomcoaches en schoolverlaters, vertelt ze. "We Whatsappen bijvoorbeeld met hen, in plaats van dat we een ingewikkelde brief sturen."

De coaches staan nauw in contact met de jongeren, spreken 'hun taal' en snappen hun belevingswereld. "Elke schoolverlater heeft een ander verhaal, en afhankelijk daarvan zoeken we naar een specifieke oplossing."

Andere problematiek

"Zo was er een jongen wiens ouders in de schuldenproblematiek zaten, dus die sturen we ook direct naar het loket van de schuldhulpverlening", gaat ze verder. "Schoolverlaten komt vaak voort uit andere problematiek."

Ook samenwerking is belangrijk, vindt Saaf. "We hebben een netwerk opgebouwd waarin de doorstroomcoaches de spil zijn. Zij hebben contact met scholen, ouders, andere instanties en de jongeren." Ook regionaal wordt er samengewerkt met de gemeentes Amsterdam en Zaanstad.

Monitoren en voorkomen

"Doordat het zo kleinschalig is en alle partijen in verbinding met elkaar staan, is het ook mogelijk om jongeren te monitoren en schoolverlating te voorkomen", voegt de wethouder toe. "We kunnen zo vaker op tijd ingrijpen en schakelen naar de juiste oplossingen."

Saaf vindt dat de aanpak bij gemeenten moet blijven. "Onze coaches staan het dichtstbij de jongeren. Het is natuurlijk wel belangrijk om van elkaar te leren, maar het begint met het in het oog houden van de jongeren in combinatie met een toegankelijk netwerk."

Maatwerk

Doorstroomcoach Demy Perdok beaamt dat vooral maatwerk tot succes leidt bij de jongeren. "Contact krijgen is vaak het moeilijkste, maar als je met ze spreekt en vanuit hun vraag werkt, dan ontstaat er succes. Het is dus van groot belang dat je actief op zoek gaat naar de schoolverlaters, zodat je in verbinding met ze blijft en gericht kan helpen."

"Niet iedereen zit op ons te wachten, maar veel weten ook niet van ons bestaan", zegt Perdok. "Zij zijn blij dat we hun helpen met de onderliggende problematiek."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.