Hoe vijf cruciale verkiezingen in 2024 de klimaatpolitiek van de hele planeet bepalen

Lukt het om de wereldwijde klimaatdoelen te halen? Dat hangt voor een groot deel af van verkiezingen die dit jaar in vijf cruciale regio's worden gehouden: de Verenigde Staten, India, de Europese Unie, Rusland en Indonesië.

Die vijf regio's vertegenwoordigen samen namelijk een derde van de wereldbevolking en veroorzaken ongeveer een derde van de totale mondiale CO2-uitstoot. De politieke keuzes van deze landen op klimaatgebied hebben gevolgen voor alle andere landen.

'Op koers richting de 2,7 graden'

Is het dit jaar dus 'make or break' voor de mondiale klimaatdoelen? "Op dit moment zijn de tekenen niet heel gunstig", zegt klimaatbeleidsexpert Louise van Schaik van kenniscentrum Clingendael.

"Wetenschappers zeggen dat we nu op koers zitten richting 2,7 graden aardopwarming. Er zijn grote onzekerheidsmarges, maar de 1,5 graden, die we met z'n allen hebben afgesproken in het Klimaatakkoord van Parijs, lijkt steeds verder uit het zicht te raken. Klimaatwetenschappers vrezen dat zo'n sterke stijging allerlei processen in werking kan zetten die heel erg ontwrichtend kunnen zijn."

'De anderen moeten meer doen'

Klimaatpolitiek staat volgens Van Schaik ook niet erg hoog op de agenda bij de aankomende grote verkiezingen. "Dat valt enigszins tegen. Veel landen zeggen iets aan het klimaat te willen doen, maar in de praktijk wordt klimaatbeleid vaak afgewogen tegenover allerlei andere doelstellingen."

Bijvoorbeeld tegenover economische groei, een oorlog die gevoerd wordt of de strijd tussen grootmachten, zegt ze. "Daarnaast zien we dat veel landen zeggen: 'De anderen moeten meer doen, wij doen al veel'.''

VS uit Klimaatakkoord?

Het zijn vooral de Verenigde Staten waar naar gekeken wordt. Dat is ook het land waar beleidsexpert Van Schaik zich de meeste zorgen over maakt. "De Amerikaanse verkiezingen worden heel erg spannend. Als Donald Trump de verkiezingen gaat winnen in november, stapt hij waarschijnlijk direct weer uit het Klimaatakkoord van Parijs."

Trump zal ook nieuw beleid opstarten om de olie- en gasindustrie opnieuw te gaan steunen, vermoedt Van Schaik.

Subsidiepakket

"Maar onder de Biden-regering is wel een subsidiepakket opgetuigd van honderden miljarden dollars voor duurzame energietransitie: de Inflation Reduction Act."

"Die kun je niet zomaar afschaffen," vervolgt Van Schaik. "Daarvoor is een nieuwe meerderheid in het Congres nodig, het is echt een wet. En dat geld komt ook voor een deel terecht bij de achterban van de Republikeinse Partij, in de Republikeinse staten."

'Europa wil niet meer afhankelijk zijn van olie'

Wat Europa betreft ziet Van Schaik dat klimaat- en natuurbeleid minder populair worden met de opkomst van rechts-populistische partijen. "Maar het blijft natuurlijk economisch zinvol om te verduurzamen. Europa wil niet meer afhankelijk zijn van olie."

De energietransitie zal dus grotendeels doorgaan, denkt de expert. "Maar ander natuurbeleid, zoals biodiversiteit, staat nu wel zwaar onder druk in Europa."

'Meer welvaart door klimaatbeleid'

Ook demissionair minister Jetten voor Klimaat en Energie maakt zich zorgen over de Europese verkiezingen: "Uitspraken als 'het klimaatbeleid moet door de shredder' of 'we schrappen het klimaatfonds', dat leidt echt tot serieuze zorgen bij mensen en bedrijven die bezig zijn met verduurzaming. Ze kijken naar de overheid en zeggen: 'Help ons daar ook een beetje bij'."

Jetten vindt dat het klimaat- en duurzaamheidsbeleid vooral veel kansen biedt voor Europa en voor Nederland. "Op de langere termijn leidt het tot meer welvaart, meer werkgelegenheid én een lagere energierekening."

Concurrentie van China en India

"De afgelopen jaren hebben we in Europa grote stappen gezet door bijvoorbeeld de prijs van vervuiling te verhogen", vervolgt Jetten. "Of door strengere regels te maken voor vervuilende producten. Zodat fabrikanten de schonere producten gaan maken en verkopen."

Het zou heel onverstandig zijn om met het ingezette beleid te stoppen, vindt de demissionair minister. "Als het bijvoorbeeld gaat om energie uit zon en wind, batterijen en elektrische auto's, zie je dat in China en India nu massaal wordt geïnvesteerd in schone technieken. We worden in Europa en de VS ingehaald door de concurrentie uit Azië. Als je op de lange termijn een competitief bedrijfsleven in het Westen wil hebben, moeten we juist blijven investeren in die schone technieken."

'Klimaatdoelen interesseren Poetin nul'

In Rusland en Indonesië zijn mensen onlangs al naar de stembus gegaan. Klimaat en CO2-uitstoot waren in beide landen geen thema in de verkiezingen, vertelt klimaatbeleidsdeskundige Van Schaik: "Rusland heeft 140 miljoen inwoners en een economie die vergelijkbaar is met die van de Benelux-landen. Dat is mondiaal gezien niet heel groot."

"Maar het land is wel een grote exporteur van fossiele energie en wil daar geld mee verdienen. Klimaatdoelen interessen Poetin daarbij nul. Hij is bezig met andere dingen, zoals oorlog voeren."

Ontbossing in Indonesië

Ook in Indonesië was klimaat geen verkiezingsthema: "De mensen daar vinden niet dat zij een grote verantwoordelijkheid hebben voor het probleem van de klimaatverandering. Hun uitstoot is ook niet heel erg groot."

"Maar de ontbossing die gaande is in Indonesië, dat is wel een probleem. En de energiebehoefte van het land neemt enorm toe. Dat samen maakt het echt een uitdagende regio voor klimaatbeleid."

'Waarom moeten wij meer doen?'

India is inmiddels het dichtstbevolkte land ter wereld, met 1,4 miljard inwoners. De verkiezingen beginnen daar over enkele weken. "Minister-president Narendra Modi rept niet over klimaatdoelen in zijn campagne, maar ondertussen gebeurt er wel van alles. India zegt pas in de jaren 70 energieneutraal te willen zijn, maar eigenlijk doen ze het op het gebied van energietransitie beter dan ze zeggen."

Van Schaik wijst er nog fijntjes op dat de uitstoot per hoofd van de bevolking in India veel minder is dan bij de gemiddelde Chinees, en al helemaal vele malen minder dan bij de gemiddelde Europeaan of Amerikaan. "Dus zij hebben ook zoiets van: "Ja, hallo, waarom zouden wij meer moeten doen dan jullie?'"

Beter communiceren

Voor de beleidsexpert blijft het een belangrijke kwestie hoe je het urgentie van klimaatdoelen in verkiezingstijd beter kunt overbrengen: "Ik denk dat mensen in hun dagelijks leven gewoon bezig zijn met heel veel andere dingen waar ze zich ook zorgen over maken."

"Tot nu toe is klimaatbeleid teveel gepresenteerd als een project: 'Dat doen we voor de aarde, niet voor de mensen'. Het moet duidelijker worden dat dit óók gebeurt voor de mensen en voor de lange termijn, zodat we er steviger uitkomen."