tv LIVE
meer NPO start

Hoe ver mag de politie gaan met filmen bij demonstraties? 'Cameragebruik kan mensenrechten schenden'

Hoe ver mag de politie gaan met filmen bij demonstraties? 'Cameragebruik kan mensenrechten schenden'
Politieagenten proberen demonstranten op het Rokin tegen te houden.
Bron: ANP

De politie moet duidelijkere regels krijgen voor het gebruik van camera's bij demonstraties, oordeelde Amnesty International onlangs na eigen onderzoek. We zochten uit wat de huidige regels én de bezwaren zijn.

"Voor camera's die op een vaste plek in de openbare ruimte hangen zijn er in Nederland duidelijke juridische kaders. Maar zulke wetgeving bestaat niet voor het gebruik van losse camera's door bijvoorbeeld de politie", begint Gerard Ritsema van Eck, universitair docent IT-recht over privacy en gegevensbescherming aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Politiewet zegt niks over cameragebruik

Ritsema van Eck is gespecialiseerd in de rol die opkomende technologieën spelen in de vrije uitoefening van mensenrechten in de openbare ruimte, zoals bij demonstraties.

"Zodra de politie losse camera's, bodycams, drones of mobiele telefoons gaat gebruiken, krijg je te maken met artikel 3 van de Politiewet", vertelt hij. "Maar daarin staat eigenlijk alleen dat de politie 'politietaken' mag doen. Er staat niet specifiek in wat het doel moet zijn van cameragebruik, of hoe groot de inbreuk daarvan op burgers mag zijn."

Bekijk ook

Voor openbare orde en veiligheid

De politie mag incidenteel cameratoezicht inzetten om de politietaak - zoals beschreven in artikel 3 van de Politiewet - goed te kunnen uitvoeren, legt een woordvoerder van de politie uit. Maar er zijn geen wetten of richtlijnen specifiek voor de inzet van camera's bij demonstraties, bevestigt die.

"Bij het overgrote deel van de demonstraties worden geen camera's gebruikt", benadrukt de woordvoerder. "In gevallen dat het wel wordt gedaan, stellen de camera's de politie in staat om de openbare orde beter te handhaven én de veiligheid van de demonstranten te waarborgen. Een cameradrone geeft bijvoorbeeld een goed overzichtsbeeld waarmee veranderingen sneller en duidelijker gezien worden."

Weinig transparantie

Ritsema van Eck legt uit wat de kritiek van Amnesty is. "Het kan gerechtvaardigd zijn dat de politie ergens met een camera filmt, bijvoorbeeld voor de veiligheid van demonstranten of voor 'crowdcontrol'. Maar de politie is niet transparant over de situaties waarbij camera's worden ingezet, met welk precieze doel, en op welke juridische afwegingen dat is gebaseerd."

"Dat gebrek aan transparantie maakt het moeilijk voor burgers om de politie ter verantwoording te roepen over het cameragebruik in een specifieke situatie, en om eventueel naar een rechter te stappen." Dat terwijl demonstranten soms twijfels hebben over de manier waarop zij door de politie gefilmd worden, blijkt uit het onderzoek van de Nederlandse tak van Amnesty International.

Bekijk ook

Gevolgd tot metrostation

In het onderzoek staan verschillende anekdotes beschreven, onder andere van een demonstrant die gefilmd werd door een surveillanceauto toen hij en kleine groepjes andere demonstranten wegliepen van de demonstratie naar een metrostation toe, twintig minuten verderop, vertelt Ritsema van Eck.

Dat soort anekdotes laten volgens hem zien dat cameragebruik bij demonstraties bepaalde mensenrechten kan schenden. "Het gaat dan ten eerste om het recht op privacy, en ten tweede om het recht om te demonstreren."

Recht op privacy

De universitair docent vervolgt: "Elke keer dat een overheid gegevens van jou als burger verwerkt, is dat in principe een inbreuk op jouw privacy. En als die inbreuk niet te rechtvaardigen is, dan wordt het een schending."

"Je zou kunnen zeggen: zo'n camera ziet alleen maar de bovenkanten van hoofden van mensen die dichtbij staan, maar ik denk dat mensen dan de stand van de technologie onderschatten", legt de privacydeskundige uit. "De camera's van de politie kunnen veel meer details oppikken dan goedkope camera's van consumenten. En dat maakt echt uit voor de beoordeling van de mate waarin inbreuk op de privacy plaatsvindt."

Bekijk ook

Recht om te demonstreren

Cameragebruik kan ook het recht om te demonstreren schenden, gaat de rechtsdeskundige verder. "Mensen hebben het recht om vrij hun mening te uiten, ook als je daarmee de openbare orde tot op zekere hoogte verstoort, of als je een mening hebt die de staat liever niet wil horen."

"De politie kan er dan zijn om je te beschermen, en daar kan een stukje surveillance bij komen. Maar wanneer demonstranten het gevoel krijgen dat de politie hen ziet als mogelijk gevaar omdát zij demonstrant zijn, worden sommigen bang om überhaupt nog te demonstreren. En dat zit het recht op vrije meningsuiting in de weg."

Niemand kan politie verplichten

De woordvoerder van de politie legt uit dat er voorafgaand aan een demonstratie een inschatting wordt gemaakt van eventuele risico's voor de veiligheid. Ook wordt afgewogen of "de inzet van camera's niet meer dan een geringe inbreuk maakt op het leven van een persoon."

"Er is alleen geen toets aan de voorkant die bepaalt wat wel mag en wat niet", zegt Ritsema van Eck. "En er is niemand die de politie op dit moment kan verplichten om transparanter te zijn over keuzes. Ik ben daarom geneigd om te zeggen: zolang er geen goede transparantie is en zolang die 'toets' er niet is, moet je ervan uitgaan dat de rechtvaardiging niet in orde is. Dan ligt het voordeel van de twijfel aan de kant van de burger."

Bekijk ook

Amnesty wil nooit gezichtsherkenning

Sommige vormen van surveillance schenden volgens Amnesty altijd mensenrechten. In het onderzoek wordt bijvoorbeeld het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie voor identificatie genoemd. Dat moet volgens de mensenrechtenorganisatie volledig worden verboden.

"Het gaat bij gezichtsherkenningstechnologie niet alleen om het gefilmd worden, maar ook om de mogelijkheden om personen te herkennen op die beelden", verklaart Ritsema van Eck.

Demonstranten Extinction Rebellion herkend

"We weten dat gezichtsherkenningstechnologie in ieder geval bij één demonstratie is ingezet", vertelt de rechtsdeskundige. Namelijk bij een demonstratie van Extinction Rebellion waarbij werd rondgefietst op het privéjet-gedeelte van Schiphol.

"De marechaussee heeft toen waarschuwingsbrieven verstuurd naar de demonstranten waarin stond dat ze hen herkend hadden met behulp van gezichtsherkenningstechnologie." Er waren na die demonstratie ook mensen herkend door de technologie die helemaal niet bij de demonstratie aanwezig waren.

Bekijk ook

Herkennen in politiedatabase

De woordvoerder van de politie bevestigt dat gezichtsherkenningstechnologie gebruikt kan worden bij demonstraties, maar alleen als er bepaalde strafbare feiten zijn gepleegd: "Als er bruikbaar beeldmateriaal bestaat, dan kan de politie achteraf die beelden vergelijken met afbeeldingen van veroordeelden en verdachten in de database CATCH Strafrecht."

In deze database staan 868.900 mensen die in Nederland veroordeeld of verdacht zijn van een strafbaar feit waarvoor minimaal 4 jaar staat.

Toetsingscommissie

Elk ander gebruik dan CATCH moet de politie voorleggen aan een toetsingscommissie met juridische, technische en ethische expertise. Hiervoor is een inzetkader ontwikkeld die openbaar is. Bij een positief oordeel kan door een officier van justitie alsnog worden afgezien van de daadwerkelijke toepassing van gezichtsherkenningstechnologie.

"Maar dit geldt dus bij strafbare feiten in algemene zin. Het maakt niet uit waar of wanneer het strafbare feit is gepleegd, bij een demonstratie, een voetbalwedstrijd, in een winkel of ergens anders", zegt de woordvoerder.

Bekijk ook

Live gezichtsherkenning wordt verboden

De woordvoerder van de politie benadrukt dat er nooit live gezichtsherkenning wordt toegepast. Dat live herkennen zal in december ook officieel verboden worden.

"Als onderdeel van de AI Act van de Europese Unie wordt het verboden voor de politie om aan live gezichtsherkenning te doen", weet Ritsema van Eck, "tenzij daar een goed juridisch kader voor komt met uitzonderingen. Maar Nederland heeft zo'n kader nog niet."

Gezichtsherkenning achteraf gebruiken

Het vorige kabinet heeft mede vanwege de aankomende AI Act al wel de intentie uitgesproken om een juridisch kader te maken voor het achteraf gebruik van gezichtsherkenningstechnologieën, zoals de politie nu soms nog wel doet, gaat de rechtsdeskundige verder.

"Want alhoewel de AI Act het achteraf herkennen van gezichten op camerabeelden niet verbiedt, maakt die wel duidelijk dat ook achteraf gebruik een hoog risico kan opleveren voor de politie."

Opnieuw juridisch vacuüm

"Het duurt vaak heel lang voordat wetgeving aanhaakt bij nieuwe technologie", besluit Ritsema van Eck. "Voor camera's op vaste plekken is er wetgeving gekomen na veel maatschappelijk debat in de jaren '80 en '90. Toen waren er in het Verenigd Koninkrijk tijdens The Troubles veel camera's opgehangen, en de discussie daarover waaide over naar de rest van Europa en leidde tot wetgeving, ook in Nederland."

"Inmiddels zijn de cameratechnologieën verder ontwikkeld en is er opnieuw een juridisch vacuüm." Om dat vacuüm te dichten, zijn rapporten zoals die van Amnesty volgens de rechtsdeskundige belangrijk. "Die brengen het publieke debat op gang, zodat we daarna tot nieuwe, breedgedragen wetgeving kunnen komen."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Hoe ook jouw computer zonder dat je het weet kan meedoen aan een grote DDoS-aanval

Hoe ook jouw computer zonder dat je het weet kan meedoen aan een grote DDoS-aanval

Vanmorgen waren er voor de derde dag op rij problemen bij het hoger onderwijs door een DDoS-aanval. Hierbij wordt een server overbelast met soms wel 100.000 apparaten tegelijk. En ook jouw eigen apparaten kunnen hiervoor gebruikt worden.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Veel opluchting door bestand Gaza, maar hulpverlening staat voor gigantische uitdaging

Veel opluchting door bestand Gaza, maar hulpverlening staat voor gigantische uitdaging
Unicef-hulpverlener Roos Bollen in Gaza
Bron: EenVandaag

Na 15 maanden vol geweld is het toch gelukt: er is een akkoord bereikt over een tijdelijk staakt-het-vuren in Gaza. Mondiale opluchting gaat gepaard met veel vragen over hoe intensieve hulpverlening snel en veilig op gang kan komen.

De Nederlandse hulpverlener Roos Bollen is voor UNICEF werkzaam in Gaza: "Toen we hoorden dat er een deal is die tot een staakt-het-vuren gaat leiden, was de blijdschap hier echt enorm. Kinderen, volwassenen, iedereen was buiten. Alle mensen waren aan het zingen en aan het dansen."

Speelgoed in het puin

Bollen vertelt dat de kinderen die ze spreekt heel hard hopen dat er een bestand komt. "Ze willen zo ontzettend graag terug naar huis. Ze praten over hun slaapkamer, en hoe graag ze weer in hun eigen bed willen slapen."

Ze gaat verder: "Of ze vertellen over hun lievelingsspeelgoed. Veel kinderen zijn bang dat hun speelgoed kwijt is geraakt of kapot is. Ze zeggen: 'Ik wil naar huis, dan ga ik meehelpen met puin ruimen en ga ik zoeken naar mijn speelgoed.'"

Bekijk ook

Elke dag 600 vrachtwagens

Vanaf het moment dat het staakt-het-vuren ingaat is de bedoeling dat er elke dag 600 vrachtwagens met hulpgoederen naar Gaza kunnen rijden.

"Het Rode Kruis gaat ervan uit dat dit nog steeds onvoldoende hulp is. Maar het is wel veel meer dan het was", zegt hoogleraar humanitaire studies Thea Hilhorst. "Begin januari mochten er slechts veertig vrachtwagens per dag de grens over, dus dit zou een enorme verbetering zijn."

'Goed nieuws'

Hilhorst vindt het bestand een stap in de goede richting. "We hebben de afgelopen tijd gezien dat Israël de grenzen steeds dicht heeft gehouden, zodat hulpverlening de bevolking niet kon bereiken. Met het bestand kan dat nu wel, dus dat is goed nieuws."

Maar de hoogleraar is ook sceptisch. Volgens haar had enorm veel leed voorkomen kunnen worden: "Het bestand had er al veel eerder moeten zijn. De humanitaire hulp had al lang op gang moeten komen. Door voedseltekorten en slechte gezondheidszorg zijn er veel mensen overleden, die krijg je nooit meer terug."

Bekijk ook

'Continu het gezoem van drones'

Voor nu zal het bestand hoe dan ook een grote opluchting voor iedereen betekenen. "Dat geldt ook voor ons, de hulpverleners", vertelt Roos Bollen.

"Continu zijn er luchtaanvallen, je hoort de hele tijd het gezoem van de drones, ik hoor het ook nu weer. Dat zorgt voor enorm veel stress onder families, en met name bij kinderen."

Kinderen in permanente staat van stress

Bollen vertelt dat kinderen in Gaza voortdurend blootgesteld zijn aan gevaarlijke en traumatische situaties.

"Ze zijn zich ook bewust van het feit dat er geen veilige plek is in Gaza. Ze zitten vast in een permanente staat van stress en alertheid. Daarom is het zo belangrijk dat deze kinderen en hun families eindelijk wat rust krijgen, op adem kunnen komen."

Bekijk ook

Meer veiligheid voor hulpverleners

Het staakt-het-vuren moet er ook voor zorgen dat hulpverleners, zoals Bollen, veiliger hun werk kunnen uitvoeren in Gaza.

"Tot nu toe was het voor hen onvoorstelbaar gevaarlijk", zegt Thea Hilhorst. "Maar met de komst van het bestand zouden de aanvallen moeten stoppen. Het zou echt een schending zijn van het bestand als hulpverleners opnieuw worden aangevallen."

'Militair roept wantrouwen op'

Maar het sturen van militairen om de veiligheid van hulpverleners te waarborgen lijkt de hoogleraar humanitaire studies geen goed idee.

Ze legt uit: "Dat roept in de eerste plaats veel wantrouwen op bij de bevolking. Bovendien denk ik dat het niet nodig is, omdat het juist de kern is van het bestand om de aanvallen op hulpverlening te stoppen."

Bekijk ook

'Vrachtwagens kunnen alleen maar stapvoets rijden'

Bollen voorziet grote problemen met de infrastructuur wat het leveren van hulpgoederen betreft: "Regelmatig willen wij hulpgoederen naar een gemeenschap brengen, naar een tentenkamp of naar een school waar families toevlucht hebben gezocht. Dan is het erg moeilijk voor ons om van A naar B te komen, omdat mensen ontzettend dicht op elkaar zitten."

"Zodra je een voet buiten de deur zet, ben je omgeven door mensenmassa's. Met onze eigen auto's rijden we stapvoets en proberen we ons door die massa heen te manoeuvreren. Met vrachtauto's gaat dat nog een stuk moeilijker worden", weet ze.

Hoopvolle stemming

En er zijn ook nauwelijks verharde wegen, gaat Bollen verder. "De meeste wegen zijn helemaal kapotgeschoten. Dat bemoeilijkt het transport van hulpgoederen enorm. Om dat op te lossen moet je investeren in het herstellen van die wegen. Dat gaat natuurlijk niet zomaar gebeuren."

Maar Bollen benadrukt dat de stemming nu vooral heel erg hoopvol is: "Kinderen kunnen niet wachten om terug naar huis te kunnen, om misschien weer vriendjes te kunnen ontmoeten uit hun wijk of familieleden die achter zijn gebleven."

Veel opluchting door bestand Gaza, maar hulpverlening staat voor gigantische uitdaging
Veel opluchting door bestand Gaza, maar hulpverlening staat voor gigantische uitdaging

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant