Jaarlijks kunnen 280 inwoners van Tuvalu een 'klimaatvisum' krijgen waarmee ze in Australië mogen wonen. Voor de eerste ronde hebben 3.125 inwoners zich aangemeld, dat is een derde van de totale bevolking. Het is voor het eerst dat 'klimaatvluchtelingen' op deze manier asiel kunnen aanvragen in een ander land, ziet Lore Van Praag, expert klimaatmigratie van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

'Wereld kijkt mee'

Dit 'klimaatvisum' is dus de eerste in z'n soort. "Daarom kijkt ook heel de wereld naar de ontwikkeling en de gevolgen van deze overeenkomst tussen Australië en Tuvalu", zegt Van Praag. Wat het visum volgens haar ook bijzonder maakt, is dat directe familieleden mogen meeverhuizen. "En zo hebben ze dus ook meer kans om iets op te bouwen in hun nieuwe land."

Het kan dan ook een inspiratie zijn voor andere landen in Oceanië, denkt ze. Er zijn namelijk meer eilanden die in hun bestaan bedreigd worden. "Wat ik boeiend vind aan deze overeenkomst, is dat er zo eigenlijk regionaal wordt gekeken van: hoe kunnen we elkaar helpen en hoe kunnen we preventief omgaan met de gevolgen van klimaatverandering?"

Mensen beschermen

Migratie inzetten als een voorzorgsmaatregel tegen de gevolgen van klimaatverandering is een nieuwe en mogelijk ook belangrijke stap, ziet de onderzoeker. "Dat er dus niet gewacht wordt totdat mensen al helemaal getroffen zijn door klimaatverandering en in heel moeilijke omstandigheden moeten leven."

Dat zijn vaak namelijk niet de beste omstandigheden om te vertrekken, benadrukt Van Praag. Het verstrekken van een preventief klimaatvisum is "een belangrijk keerpunt om migratie te zien als een deel van de oplossing", denkt ze. "Waarbij ook de bescherming van mensen centraal staat."

Mislukte oogsten

Toch is het lastig om te bepalen wanneer iemand zijn of haar land moet ontvluchten vanwege klimaatverandering, weet ze. "Het is het vaak ook heel moeilijk om dit te definiëren. Klimaatverandering kent hele lange, trage gevolgen." En dat zorgt er volgens haar voor dat niet altijd duidelijk is of klimaatverandering de hoofdreden is om asiel aan te vragen.

De onderzoeker noemt mislukte oogsten als gevolg van toenemende droogte als voorbeeld. Dit heeft gevolgen voor de lokale bevolking omdat er bijvoorbeeld minder werk is. "Waardoor er veel mensen zullen migreren. Maar zij zullen zichzelf veel vaker als 'economische' migranten zien." Terwijl klimaatverandering dus wel de oorzaak is van de economische achteruitgang in hun regio.

'Juridisch ingewikkeld'

Daarnaast is 'klimaatverandering' geen juridische term, legt Van Praag uit. Vluchtelingen worden beschermd op grond van het Verdrag van Genève, maar alleen als zij bang zijn voor vervolging als gevolg van bijvoorbeeld ras, godsdienst of politieke gedachten. "Niet vanwege het klimaat. Als je klimaat eraan wil toevoegen, dan moet je het hele verdrag herzien."

En dan is het nog steeds lastig, gaat ze verder. "Het is ook zeer moeilijk om klimaat in een juridische definitie te gieten. Juist omdat de gevolgen van klimaatverandering zo divers zijn en de beweegredenen van vluchtelingen soms dus ook niet zo duidelijk eraan te koppelen zijn." Dat maakt het volgens haar ook ingewikkeld voor landen om asielbeleid rond te kunnen maken.

Honderden miljoenen klimaatvluchtelingen

Beleid dat wel nodig is, denkt de onderzoeker, want veel mensen gaan ermee te maken krijgen of ondervinden het nu al. Het aantal 'klimaatvluchtelingen' wordt soms op honderden miljoenen mensen geschat. Al is het lastig om een getal te noemen omdat er geen vaste definitie is en veel onzekerheden zijn, zegt Van Praag.

"Maar er zijn in het verleden en ook in het heden al heel veel mensen die vanwege van klimaatverandering (willen) verhuizen, zowel binnen hun eigen land als naar het buitenland. Mensen zijn zich zeer bewust van hoe hun omgeving aan het veranderen is", vertelt ze. En dat is volgens haar niet alleen het geval in verre oorden als Tuvalu.

Ook in Nederland?

Ook hier speelt dit, Nederland ligt immers ook onder zeeniveau. "We houden er nu al rekening mee in het beleid, in de manier waarop en waar woningen gebouwd worden", noemt Van Praag als voorbeeld. "Maar ik denk dat er in de toekomst bepaalde regio's helemaal vrijgemaakt moeten worden, zodat die eventueel teruggegeven kunnen worden aan de natuur."

"We zullen veel meer rekening moeten houden met waar we gaan wonen en hoe", zegt de onderzoeker. En dat betekent dat ook in ons land mogelijk 'klimaatvluchtelingen' zullen moeten verhuizen. "Misschien binnen Nederland, maar misschien ook wel naar andere Europese landen." In die zin is het Australische 'klimaatvisum' ook voor ons een interessante ontwikkeling, concludeert ze.