Omdat huiselijk geweld vaker dan gemiddeld voorkomt in Rotterdam, organiseert de rechtbank er een keer per week zogenoemde 'combizittingen'. Zorg, politie en justitie kijken daar samen met rechters naar situaties in gezinnen waarin geweld plaatsvindt.

Rechters behandelen in Rotterdam jaarlijks zo'n 1.500 zaken die te maken hebben met huiselijk geweld. Dat zijn veel zaken, beaamt de rechtbankpresident Julia Mendlik van de stad. "En daarom vinden we het ook nodig om daar speciale aandacht voor te hebben." Die aanpak is niet alleen beter, maar ook veiliger voor gezinnen.

Gezinnen met complexe problemen

Het gaat over complexe problematiek in gezinnen, vertelt ze. "Tussen ex-partners of partners, waardoor ook allerlei andere leefgebieden in gevaar komen."

"Dan heb je het over schulden, en over kinderen bijvoorbeeld, die natuurlijk heel direct last kunnen hebben van het geweld tussen partners of ex-partners. Ook als het gaat om omgangsregelingen."

Verschillende rechters beslissen

Rotterdamse rechters zagen dat er in verschillende rechtsgebieden, in het familierecht en strafrecht, 'losse' beslissingen werden genomen. Een strafzaak over stalking en een zaak over een omgangsregeling konden tegelijkertijd lopen, zonder dat die rechters ervan wisten. "Die komen niet altijd bij elkaar."

"Ze kunnen met elkaar soms zelfs voor wrijving zorgen: de ene beslissing van een strafrechter voor een contactverbod kan in strijd zijn met de omgangsregeling die in het familierecht voor een kind nodig is." Rechters weten dan niet goed hoe ze hiermee om moeten gaan.

Poging tot moord op ex-partner

Binnenkort staat een man voor de rechter die zijn ex-partner probeerde te vermoorden waar haar kind bij was. Ondanks diverse aangiftes en hun verblijf op een beveiligde locatie, eiste jeugdzorg dat de omgang met vader hervat zou worden.

Moeder waarschuwde, maar er werd doorgezet. In maart 2022 schoot hij een kogel door haar hoofd. Zij overleefde dit.

Contactverbod én omgangsregeling

Zonder iets te zeggen over bovenstaande zaak, bevestigt Mendlik dat het kan voorkomen dat er in een gezin een contactverbod ligt voor de ex-partner en tegelijkertijd een verplichte omgangsregeling is met de kinderen.

"Omdat het bij twee verschillende rechters terechtkomt, de familierechter of de strafrechter", legt ze uit. "Als je dat bij elkaar brengt is er meer inzicht in de verschillende problematiek."

Bij elkaar brengen

Tijdens een combinatiezitting krijgt veiligheid juist een belangrijke rol, vertelt Mendlik. Strafrecht en het civiele recht, waarin bijvoorbeeld omgangskwesties worden besproken, worden tegelijk behandeld. Rechters kijken naar de hele situatie: is er sprake van huiselijk geweld? Zijn er andere problemen in het gezin?

"Wij zorgen ervoor dat het bij elkaar wordt gebracht. De problematiek rondom een echtscheiding bijvoorbeeld, een omgangsregeling met kinderen, maar ook soms het strafrechtelijke deel waarbij iemand de ander lastigvalt met geweld. Stalking kan ook onderdeel zijn van het strafrechtelijke feit."

'Heel leven doornemen'

Politie en justitie zijn nauw betrokken bij de combinatiezitting. Ook de hulpverlening vanuit het Zorg- en Veiligheidshuis. Als het kan, wordt gezorgd dat er een reclasseringsrapport ligt: een advies over wat iemand nodig heeft om niet opnieuw de fout in te gaan.

Er wordt bovendien meer tijd per zaak uitgetrokken om alle problemen in een gezin te kunnen bespreken. In een korte rechtszitting is het moeilijk het complete plaatje te krijgen, zegt Mendlik. "Je hebt weinig tijd om het hele leven van de mensen door te nemen en hoe het zover gekomen is."

'Niet het losse incident bekijken'

Huiselijk geweld ontstaat nooit zomaar, denkt de Rotterdamse rechtbankpresident. "Het gaat vaak om een complexiteit aan problemen van mensen. Je moet het patroon zien, niet het losse incident."

De zaken worden behandeld door een strafrechter, die ook kennis heeft van het familierecht. Of andersom. "Er wordt verder gepraat over wat er speelt en of er ook familierecht of jeugdrecht nodig is." Soms gaat het ook over een uithuisplaatsing of een ondertoezichtstelling, vertelt ze.

Veiligheid

Hoewel rechters altijd naar het belang van het kind kijken, kan het zijn dat contact onder toezicht, of niet plaatsvindt. Dat hangt van de situatie af, zegt Mendlik. "Maar er zijn heel veel mogelijkheden om dat veilig te laten plaatsvinden." Daarnaast kan een rechter contact- en gebiedsverboden opleggen en kan er snel gehandeld worden als iemand die verboden toch overtreedt.

Naast de combinatiezittingen behandelen rechters in Rotterdam ook vier dagdelen per week huiselijkgeweldzaken. Deze aanpak startte rond 2018 als pilot, maar is in Rotterdam inmiddels ingevoerd als werkwijze. Volgens de rechtbank is er ook bij andere rechtbanken interesse in de werkwijze.

Speciale aanpak van Rotterdamse rechters om huiselijk geweld te bestrijden

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."