Een week na de trieste gebeurtenis in Rotterdam, waarbij drie mensen werden doodgeschoten, zoeken nog altijd mensen hulp bij Slachtofferhulp. De telefoon rinkelt er onophoudelijk. Hoe kom je zo'n trauma te boven?

Een week na de gebeurtenissen in Rotterdam is de omvang van de impact goed duidelijk. De reikwijdte van het incident is 'heel groot', zegt Niké van Nes van Slachtofferhulp in die stad. Tientallen mensen krijgen op het moment één-op-éénbegeleiding, vertelt ze. Een veelvoud ervan was bij speciale bijeenkomsten.

Mensen opvangen

Van Nes was als een van de eersten ter plekke kort na het schietincident waarbij moeder Marlous en haar dochter Romy omkwamen. In het buurthuis in de wijk Delfshaven verzamelden ooggetuigen en buurtgenoten zich.

Van Nes begeleidde ze, met een luisterend oor. "Sommige mensen hadden ook hele praktische vragen", zegt ze. Veel gezinnen moesten naar een hotel. "Iemand gaf aan dat haar spullen beschadigd waren en geen verzekering had."

Betrokkenheid

Er zijn erg veel mensen betrokken bij de gebeurtenis die op twee afzonderlijke plekken in Rotterdam plaatshad, zegt van Nes. "Je hebt met het incident in de wijk te maken, maar ook de gebeurtenis in het EMC", vertelt ze.

Het EMC is een ziekenhuis met medewerkers, artsen, ander personeel en studenten. "Die zijn er allemaal op een bepaalde manier bij betrokken."

'Het blijft niet bij die dag'

De beelden en verhalen van mensen in paniek bij de schietpartij in Rotterdam kwamen ook binnen bij Wim Groenendijk. In 2016 waren hij en zijn vrouw ooggetuige van de terroristische aanslag in Nice waarbij 86 doden vielen. "Je weet dat het voor hun niet alleen bij die dag zelf blijft", zegt Wim. "Je weet dat er een heel traject achteraankomt om het te verwerken."

Op 14 juli 2016 waren Wim en zijn vrouw op huwelijksreis in de Franse stad. Op de laatste avond van hun reis was er groot feest voor de nationale feestdag op 14 juli. Wim en zijn vrouw gingen op het strand kijken naar het vuurwerk om hun huwelijksreis af te sluiten. "Op het moment dat we naar het hotel wilden gaan, draaiden we ons om en zagen we de witte vrachtwagen op een kleine meter van ons af voorbij schieten."

Foute boel

"Ik wist direct dat het foute boel was, overal ontstond paniek", vertelt Wim. Een instinct nam het over, zegt hij. "Ik moet nu zorgen dat mijn vrouw en ik in veiligheid komen, dat was het enige dat op dat moment telde."

Ze wilden zo snel mogelijk naar het hotel. "We zijn de promenade direct overgestoken langs de slachtoffers die de vrachtwagen had gemaakt". In het hotel realiseerden ze zich wat er echt was gebeurd. Ook het nieuws berichtte over de aanslag. "We wilden daarvoor wel onze familie op de hoogte hebben gebracht dat we veilig waren."

Opgesloten in het hotel

Wim en zijn vrouw zaten een periode in onzekerheid opgesloten in hun hotelkamer. "Op dat moment was niet duidelijk of de vrachtwagen de enige terrorist was, want er zou ook een gijzeling in een hotel bezig zijn en anderen op straat lopen."

Voor hun vertrek, de volgende dag, bezochten Wim en zijn vrouw de plek om bloemen te leggen. "Als afsluiting voor we terug zouden gaan naar huis."

Claustrofobie

Toen het dagelijks leven weer begon, merkten ze de impact van de gebeurtenis. "Bij mij had het claustrofobie opgeleverd", vertelt Wim.

"Als ik naar mijn werk met de metro ging en het werd te druk, stapte ik niet bij mijn eindbestemming uit maar bij het eerste, beste station." Hij was angstig. "Ik moest uit de metro omdat ik het gevoel had dat er op elk moment wat kon gebeuren."

'Wij waren geen slachtoffer'

Ook zocht hij overal naar vluchtmogelijkheden. "Als ik naar een zaal ging of een bioscoop moest ik direct weten waar alle uitgangen waren. Mocht er wat gebeuren dan weet ik waar de uitgang was", zegt hij. "Dat zijn angsten waar ik daarvoor nooit last van had."

In eerste instantie probeerden Wim en zijn vrouw het zelf op te lossen. "In onze ogen waren wij niet zelf slachtoffer van de aanslag, dat waren de mensen die er waren overleden en hun nabestaanden en de gewonden."

Kijken wat iemand nodig heeft

Dat herkent Slachtofferhulp. Niet alleen direct getroffenen zoeken hulp, ook anderen. Oud-studenten van de doodgeschoten docent, of medewerkers die niet direct iets gezien hebben, maar zich nu onveilig voelen en fysiek merken dat ze er last van hebben.

"Dat maakt het impactvol", vertelt ze. Slachtofferhulp kijkt vooral wat iemand nodig heeft, zegt ze. "De een heeft meer nodig dan de ander", zegt ze. "De een is veerkrachtiger dan de ander."

Uitleggen

"We leggen uit wat er gebeurt in je lijf en in je hoofd als je een ingrijpende gebeurtenis meemaakt. Er staan allerlei stressreacties in je lichaam en daar kun je een paar weken last van hebben", vertelt ze. "We leggen uit hoe dat kan verlopen."

De organisatie houdt mensen vervolgens in de gaten en gaat in gesprek hoe het zich ontwikkelt. Bij veel mensen neemt het vanzelf af na een paar weken, zegt ze. "Bij een enkeling gebeurt dat niet en die verwijzen we door naar hulpverlening."

Hulp zoeken

Die angsten beïnvloedden Wim's leven op een gegeven moment zo erg dat hij wel hulp moest zoeken. Bij Slachtofferhulp werden ze geholpen. "Je mag je ook slachtoffer voelen als je niet fysiek gewond bent geraakt", realiseerde hij er zich. Wim en zijn vrouw hadden de aanslag allebei op een andere manier ervaren. "Feitelijk was dat hetzelfde, maar we hadden van andere dingen last."

Wim's vrouw kampte met schuldgevoel, hij had juist zijn andere angsten. "We botsten als we het over de aanslag hadden en daardoor ging je minder praten." Ze kregen het advies om juist met elkaar te blijven praten. "Je moet blijven praten, daar hebben ze echt op gehamerd." Ze kregen uitleg over het waarom van hun klachten. "Je snapt daardoor waar het vandaan komt, een soort opheldering, dat je door het proces heen moet."

In beweging komen

Wim en zijn vrouw wilden hierna nog wel specialistische hulp, maar door de lange wachtlijsten zagen ze daar vanaf. "Dat duurde voor ons te lang, we zijn niet op de wachtlijst gaan staan."

Veel bewegen heeft Wim uiteindelijk geholpen om goed met de angsten om te gaan. "Ik merkte dat als ik fysiek goed in mijn vel zat, ik minder last had van die angsten die ontstonden in het openbaar vervoer."

Weerbaarder

Wim ging veel hardlopen en werd daardoor ook mentaal weerbaarder, zegt hij. "Ook aan het einde van de dag als mijn hoofd vol zat om van de angsten af te komen". Liever hadden ze het nooit meegemaakt.

"Maar het heeft ons weerbaarder gemaakt. Je maakte je drukker om kleinere dingen in het leven, we kunnen nu meer genieten van moment. Je geniet van de kleine dingen en mooie momenten in het leven."

De herstelactie voor fouten bij het UWV schiet tekort, vinden NSC en GroenLinks-PvdA. Beide partijen presenteren vandaag een uitgebreider plan om de problemen met arbeidsongeschiktheidsuitkeringen aan te pakken.

"De eerste stap is nu gezet, maar dat is voor mij echt onvoldoende", zegt NSC-Tweede Kamerlid Ilse Saris. "Mensen moeten krijgen waar ze recht op hebben. Dat betekent dat gemaakte fouten moeten worden hersteld."

Alle fouten herstellen

En dan niet alleen de administratieve fouten, benadrukt Saris. "Ook de sociaal-medische beoordelingen. Niet alleen over de periode 2020 tot 2024, maar ook fouten van daarvoor." Daarnaast moet volgens haar de schade die mensen hebben geleden, worden gecompenseerd.

De partij is dan ook van plan om deze uitbreiding bij de voorjaarsnota-onderhandelingen te bespreken met de andere coalitiepartijen. "Wij willen hier echt voor strijden." Om hoeveel mensen het gaat en hoeveel extra geld het kost om het plan te realiseren, is onduidelijk, zegt het NSC-Kamerlid.

Snelle compensatie: 5.000 euro

"Wij willen dat mensen nu zo snel mogelijk zekerheid krijgen", zegt Kamerlid voor GroenLinks-PvdA Mariëtte Patijn. "Dat betekent dat er voor mensen die te weinig hebben gekregen een goede compensatieregeling moet komen."

Die compensatieregeling zou volgens haar uit een keuze moeten bestaan: het UWV rekent het hele dossier door, óf iemand kiest voor een snellere optie van 5.000 euro uitbetaling. "En mensen die juist te veel hebben gekregen, moeten de zekerheid hebben dat ze geen terugvordering krijgen."

'Mensen hebben er recht op'

En dat is niet het enige. Ook als iemands uitkering in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld, moet volgens GroenLinks-PvdA rekening worden gehouden met de persoonlijke situatie. Daarnaast moeten mensen van voor 2020 aanspraak kunnen maken op de 5.000 euro als er fouten zijn gemaakt.

"Maar we moeten niet beloven dat we voor hen alles in detail gaan uitrekenen. Want dat lukt misschien helemaal niet", zegt Patijn. Wel moeten geconstateerde fouten in de periode van voor 2020 worden rechtgezet. "Dat gaat lang duren, maar mensen hebben er recht op."

Tienduizenden dossiers wachten nog

Met hun plannen pleiten NSC en GroenLinks-PvdA voor een bredere herstelactie die sneller én zorgvuldig wordt afgehandeld. Maar de minister en het UWV lieten eerder weten dat elke uitbreiding ten koste zou gaan van de reguliere werkzaamheden.

Voor de huidige herstelactie worden namelijk al zo'n 43.000 dossiers opnieuw bekeken door een speciaal opgericht team.

Heel veel extra dossiers

Vorige week bleek bovendien uit de bijlagen van een Kamerbrief dat er nog 8.000 dossiers bij zouden kunnen komen van arbeidsongeschikten van wie de uitkering is beëindigd of toegekend tussen 2020 en 2024.

Daarnaast zijn er nog 28.000 dossiers met vastgestelde fouten, bijvoorbeeld bij de indexering, die nog gecorrigeerd moeten worden, blijkt uit hetzelfde document.

'Werkdruk geen excuus'

Maar volgens NSC-Kamerlid Saris is de werkdruk bij het UWV geen excuus om mensen niet te helpen. "De overheid dient zich aan de wet te houden, mensen dienen zich aan de wet te houden en fouten moeten gewoon worden hersteld."

Ook GroenLinks-PvdA-Kamerlid Patijn denkt dat haar plan uitvoerbaar is. "Wij denken dat het minder complex is, want je hoeft niet helemaal uit te gaan rekenen wat mensen krijgen. Dit komt in de plaats van wat het UWV nu aan het doen is. En mensen kunnen daardoor sneller geholpen worden en dus uit die onzekerheid komen."

Minister onder druk van eigen partij

De plannen van beide partijen kosten geld, mogelijk heel veel geld. De verantwoordelijk minister Van Hijum is zelf NSC'er en krijgt van zijn eigen partij een stevige opdracht mee. Hij moet op zoek naar het geld om de plannen uit te voeren, maar waar dat vandaan moet komen is onduidelijk.

Wat Saris betreft hoort het bij de gemaakte afspraken dat dit geregeld wordt. "Er moet heel veel gebeuren, maar in het regeerakkoord hebben we afgesproken dat wij het wel willen. En daar houd ik mijn regeringspartijen aan. Ook mijn minister."

Taghi, Holleeder, Razzouki: de gevaarlijkste Nederlandse criminelen verblijven allemaal in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught, oftewel de EBI. De inrichting heeft het hoogste beveiligingsniveau. We vroegen wat jullie erover willen weten.

Vlakbij de zwaar beveiligde gevangenis in Vught is afgelopen vrijdag een zittingszaal geopend voor strafzaken. Het is een maatregel om vluchtgevaarlijke gedetineerden minder vaak te hoeven vervoeren, want dat is peperduur en heeft grote risico's voor de veiligheid.

Beveiliging aanscherpen

"Tijdens een verplaatsing is er het risico dat een gedetineerde een ontsnappingsmogelijkheid vindt, meer dan wanneer iemand binnen de gevangenismuren blijft", verklaart woordvoerder Charlotte Hees van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).

De opening van de zittingszaal past in een bredere politieke beweging om de beveiliging rond zware criminelen verder aan te scherpen. Het is onder meer een reactie op incidenten waarbij criminelen ondanks hun detentie vermoedelijk toch contact onderhielden met de buitenwereld.

Is er wel personeel voor een nieuwe EBI?

Tweede EBI in Vlissingen

De afgelopen jaren hebben we gemerkt dat er meer hoogrisico-gedetineerden zijn die hun criminele handelen proberen voort te zetten vanuit hun cel, zegt de woordvoerder van de Dienst Justiële Inrichtingen. Het is ook de reden dat er een extra EBI wordt gerealiseerd op het nieuwe Justitieel Complex in Vlissingen, dat naar verwachting in 2030 klaar is.

Advocaat Geert-Jan Knoops, die vaak in de EBI is geweest, stelt vast: "Er is in de samenleving een toenemende toestroom aan georganiseerde criminaliteit, de aard van het strafrecht is veranderd. Er is daardoor meer behoefte ontstaan aan een tweede EBI."

Druk op capaciteit

Op dit moment is er één EBI in Nederland, in de Penitentiaire Inrichting (PI) in Vught. Die heeft plek voor 24 gedetineerden, verdeeld over verschillende afdelingen. Naast de geplande bouw van een nieuwe EBI in Vlissingen wordt ook de capaciteit in Vught uitgebreid, met twaalf extra cellen.

Er is veel druk op de capaciteit in het gevangeniswezen, zowel wat betreft personeelstekorten als celtekorten, maar op deze groep wordt niet bezuinigd, laat de woordvoerder van de DJI weten.

Wat maakt de EBI anders dan een gewone gevangenis?

Afgezonderd van elkaar

Wat maakt zo'n EBI nu anders dan andere plekken waar gedetineerden verblijven? Het belangrijkste verschil is de doelgroep die erin zit, legt de woordvoerder uit. In de EBI komen vooral gedetineerden terecht die een grote rol speelden in georganiseerde criminaliteit, en die bijvoorbeeld een crimineel netwerk aanstuurden.

"Hierdoor zijn we er in de EBI niet alleen mee bezig dat deze gedetineerden - plat gezegd - achter slot en grendel blijven, maar willen we ook voorkomen dat ze hun criminele netwerk vanuit de gevangenis blijven aansturen."

Volledig afgezonderd

Om dat te voorkomen, is er strenge controle op de gedetineerden. "Het meest essentiële verschil is dat een gedetineerde in de EBI volledig afgezonderd is van andere gedetineerden", vertelt Knoops.

"In gewone gevangenissen mogen gedetineerden met elkaar socialiseren. Bijvoorbeeld gezamenlijk naar de luchtplaats gaan of sporten. Dat is in de EBI vrijwel niet het geval."

Hoe wordt hulp van buitenaf tegengegaan?

Contact met buitenwereld

Woordvoerder Hees legt verder uit dat gedetineerden in de EBI absoluut niet samen in één cel geplaatst worden, zoals dat in andere gevangenissen soms wel gebeurt. De gedetineerden in de EBI kunnen heel soms even samen koken of tegelijkertijd sporten. Maar dan wordt er goed gekeken wie met wie mag, en wie zeker niet.

De afgelopen jaren is er ook meer afstand gekomen in het contact tussen de bewaarders en de gedetineerden. Om bewaarders zelf beter te beschermen.

Controle bij telefoongesprekken

Telefoongesprekken met de buitenwereld zijn bovendien streng geregeld. In andere gevangenissen is er vaak een grotere belzaal en algemenere controle. Maar bij de EBI is die controle één-op-één: om te bellen met een gedetineerde in de EBI, moet de beller onder begeleid toezicht naar een andere gevangenis komen. Zodat nauw in de gaten kan worden gehouden wie met wie belt.

Ook zijn de bezoekregels streng: je kunt niet zomaar even op bezoek bij iemand in de EBI.

'Bizar streng'

Volgens Hees is de EBI 'bizar streng'. Ze zegt: "Niemand wordt een momentje losgelaten. De gedetineerden zijn helemaal in hun eentje. En hoewel het natuurlijk terecht is dat ze daar verblijven, is het een heel naar regime om in te zitten."

In 2023 stelde het anti-foltercomité van de Raad van Europa dat de veiligheidsmaatregelen in de EBI 'buitensporig' streng waren.

Ieder jaar opnieuw beoordeeld

De woordvoerder benadrukt dat goed verantwoord moet blijven waarom maatregelen in de EBI nodig zijn. "Dienst Justitiële Inrichtingen staat ook voor een humaan detentiebeleid. Dus bij zo'n streng regime als in de EBI moet je verantwoorden of het noodzakelijk is dat iemand daar verblijft. En als iemand er al langer verblijft: of het niet afgebouwd kan worden. Soms kunnen gedetineerden naar een iets minder zwaar beveiligde inrichting, de Afdeling Intensief Toezicht (AIT)."

Ieder jaar worden de gedetineerden daarom opnieuw beoordeeld. Dat gebeurt onder meer op basis van adviezen van de gevangenisdirecteur.

Cameratoezicht op advocaten

Dan zijn er nog de advocaten die contact hebben met gedetineerden. Ook op dat contact is het toezicht strenger geregeld dan in andere gevangenissen. "In een gewone gevangenis kun je als advocaat gewoon met je cliënt aan een tafeltje zitten, kun je dossiers over en weer uitwisselen, zodat de gedetineerde kan meelezen", weet Knoops uit eigen ervaring.

"In de EBI wordt een gesprek streng gemonitord", zegt Knoops. "Dat is ook altijd zo geweest, voor zover ik weet. Toen ik ruim 10 jaar geleden iemand in de EBI als cliënt had, was dit ook al zo."

Naar de Eerste Kamer

Onder het vorige kabinet stelde minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) nog scherpere maatregelen in de EBI voor. Hieronder was ook het voorstel om cameratoezicht in te stellen bij gesprekken tussen gedetineerden en advocaten.

In februari 2025 stemde de Tweede Kamer in met de wetswijziging die hiervoor nodig was. Het voorstel moet nu nog langs de Eerste Kamer.

Verdediging moeilijker

Eerder stemde de Tweede Kamer in met wijzigingen die verder gingen dan enkel cameratoezicht, en ook auditief toezicht mogelijk maakte. Na een spoedadvies van de Raad van State werd hiervan afgezien.

"Het scherpe toezicht in de EBI maakt het werk van de verdediging al een stuk moeilijker", zegt Knoops hierover. "Als het toezicht óók nog eens gepaard zou gaan met geluid opnemen en kunnen terugluisteren. Dan zou een advocaat nooit vertrouwelijk informatie kunnen uitwisselen."

'Grenzen van toelaatbare zijn bereikt'

"Dat zou in strijd zijn met het Europese Mensenrechtenverdrag. Zelfs het belang van de veiligheid van de samenleving kan niet opwegen tegen het grote belang dat de wetgever heeft gecreëerd voor ongestoord vrij verkeer tussen advocaat en cliënt", zegt hij.

"Ik denk dat de grenzen van het toelaatbare nu al zijn bereikt met het huidige EBI-regime."

Nog strenger?

De Dienst Justitiële Inrichtingen ziet in principe geen heil in een nog strengere beveiliging in de EBI. "Bij incidenten moet je natuurlijk kijken: hoe wil je dit voorkomen in de toekomst?", zegt de woordvoerder. "En het is goed dat er voor de capaciteit een tweede EBI-vestiging gepland staat. Maar wij zitten niet op de route dat het dagelijks regime van de gedetineerden nu nog strenger moet."

"Het is in de EBI echt al heel streng. Dus de indruk die mensen soms hebben van 'het kan nog wel wat strenger', die klopt niet", zegt ze. "Bovendien moet je ook denken aan wat zo'n extreem streng beleid doet met mensen, wat voor mensen je daarmee maakt. Daar los je niks mee op, zeg maar. Het baat niet."