Hoe kansloos is de bedreigde korenwolf na 25 jaar en 20 miljoen euro? 'Symbool van onze natuur'

In 1999 dreigt de korenwolf in Nederland uit te sterven. Na een groot en duur fokprogramma leven er na 25 jaar nog maar een paar honderd in het wild, afhankelijk van menselijke hulp. "Het draait om het herstellen van de balans tussen landbouw en natuur."

Als er in mei 1999 nog maar een handvol korenwolven in het wild leeft, organiseert Jaap Dirkmaat, voorzitter van Stichting Das en Boom, een zogenaamde 'hamsterwake' om aandacht te vragen voor het bijna uitgestorven beestje.

Grootschalig reddingsprogramma

"We stonden op het punt om een soort te verliezen die vroeger gewoon een plaag was", vertelt Dirkmaat. De hamsterwake wordt het begin van een grootschalig reddingsprogramma.

Onder druk van de Europese Habitatrichtlijn, die Nederland verplicht bedreigde soorten te beschermen, start een fokprogramma. "Het ging om meer dan alleen de hamster," legt hij uit. "Het ging over de staat van onze natuur."

Grote uitdagingen

De uitdagingen waren groot. De genetische diversiteit van de overgebleven dieren was zwak en het landschap in Zuid-Limburg, dat door intensieve landbouw vaak niet meer was dan kale akkers, bood nauwelijks leefruimte. Sindsdien zijn er in samenwerking met dierentuin GaiaZOO in Kerkrade meer dan duizend korenwolven gefokt en worden er jaarlijks 100 tot 150 uitgezet.

Maar dat gaat niet soepel. Velen overleven het niet. Roofdieren zoals vossen en buizerds maken de soort kwetsbaar, net als de weersomstandigheden. Het beestje kan namelijk slecht tegen natte zomers. De overvloedige regenval in 2016 en 2017 leidde ook tot overstroming van hun ondergrondse burchten. "Het is frustrerend dat we na zoveel jaar nog steeds niet spreken van een zelfstandige populatie", vertelt Dirkmaat.

'Ik wil het niet opgeven'

Het beleid heeft tot nu toe meer dan 20 miljoen euro gekost, met een jaarlijks budget van ruim 1,2 miljoen euro. Minke Geense, teamleider bij het fokprogramma van GaiaZOO, waar nog geen tiende van het geld heen gaat, benadrukt het belang van het doorgaan met de bescherming van de korenwolf, ondanks de vele uitdagingen. "Ik wil het gewoon niet opgeven", vertelt ze vastberaden.

Volgens Geense is de korenwolf niet de enige bedreigde soort in Nederland die hulp nodig heeft. Als we stoppen met het helpen van de korenwolf, kan dat met die diersoorten ook gebeuren. "Dan is het einde eigenlijk zoek."

'Hamstervriendelijk' beheer

Een van de belangrijkste spelers in het behoud van de korenwolf zijn boeren zoals Dré Schroeder. Op de akkers hij beheert in Koningsbosch werden vorig jaar de meeste hamsterburchten geteld: 72. Schroeder past zijn landbouwmethoden aan om de diertjes een kans te geven. "We laten graan staan, maaien minder vaak en zorgen voor meer dekking", vertelt hij. Deze aanpak, bekend als 'hamstervriendelijk beheer', omvat inmiddels in totaal 750 hectare.

Maar critici zoals Dirkmaat zeggen dat dit bij lange na niet genoeg is. "Voor een echt robuuste populatie hebben we minimaal 1.500 hectare nodig, en eigenlijk 5.000 hectare om een duurzame toekomst te garanderen." Schroeder benadrukt de voordelen van deze aanpak. "Het heeft niet alleen de korenwolf geholpen, maar ook andere soorten. We zien weer meer insecten, veldleeuweriken en geelgorzen op onze akkers. Dat is winst."

Gedeputeerde gebeten

Léon Faassen, gedeputeerde voor de BBB in Limburg, begon zijn ambtstermijn met stevige twijfels over het nut van het korenwolfprogramma. "Ik was er gezond kritisch op als het om geld gaat." Het idee om jaarlijks grote bedragen te investeren in een soort die zonder menselijke hulp niet kan overleven, riep vragen bij hem op. "In het begin leek het een kansloze zaak: een soort die elk jaar opnieuw uitgezet moet worden en nauwelijks overleeft," vertelt Faassen.

Tijdens een uitzetactie gaat het mis. Faassen, die zelf een korenwolf in het wild plaatste, wordt stevig gebeten. "Ik was gewaarschuwd dat ze hard kunnen bijten, maar deze had het echt op me gemunt," grapt hij.

Bron: Léon Faassen

'Ophouden is geen optie'

Faassen ging naar Brussel om meer inzicht te krijgen in de verplichtingen rond de Europese Habitatrichtlijn. Stoppen zou kunnen leiden tot miljoenenboetes. "Het was al snel duidelijk: ophouden is geen optie. Europa eist dat we dit diertje beschermen, maar het gaat om meer dan dat. Achter de kosten zit een veel groter verhaal."

"Dit gaat niet alleen om het fokken van een bedreigde soort. Het draait om het herstellen van de balans tussen landbouw en natuur", vertelt hij. "Boeren spelen een sleutelrol door hun akkers zo te beheren dat het landschap meer biodiversiteit biedt. Het is een kwestie van flora, fauna en een gezondere leefomgeving."

'We moeten opschalen'

Na 25 jaar rijst de vraag of het project ooit zijn doel zal bereiken. Critici noemen het een duur project zonder duidelijke eindstreep. "Het probleem is dat we te klein denken", zegt Dirkmaat. "750 hectare hamstervriendelijk boeren is een goed begin, maar we moeten opschalen."

Hij benadrukt dat het beleid niet alleen draait om het dier, maar ook om wat het vertegenwoordigt. "De korenwolf is een symbool van onze natuur. Als we dit goed doen, kan je laten zien wat er mogelijk is", vertelt hij. "Maar dan moeten we wel écht kiezen voor ambitie en kiezen voor meer hectares met betere verbindingen voor de korenwolf."