Onderzoekers waarschuwen vandaag de Tweede Kamer over werkgevers die personeel monitoren en data verzamelen van hun werknemers. En dat gaat verder dan alleen berekenen of je bijvoorbeeld je targets haalt.

Zo komt in het onderzoek, dat gedaan is door het Rathenau Instituut, naar voren dat met digitale middelen geschiktheid voor een functie van werknemers wordt gecontroleerd en werkzaamheden worden beoordeeld. Ook zijn er werkgevers die zelfs de gezondheid van hun medewerkers analyseren met behulp van data. In het rapport komen veel verschillende vormen van monitoren voor. Hieronder drie voorbeelden.

1. Voordat je bent aangenomen

Het monitoren van wie je bent en wat je kan, kan al gebeuren voordat je daadwerkelijk aangenomen wordt. Zelfs nog voordat je een gesprek hebt, namelijk op basis van je cv. Of na het eerste sollicitatiegesprek met een video.

Er zijn namelijk bedrijven die jouw cv niet zelf lezen, maar dat door een computer laten doen. Zo wordt geanalyseerd of jij een rijbewijs noemt, of dat een bepaalde school op je cv staat. Sommige bedrijven gaan nog en laten zelfs een algoritme inschatten hoe geschikt je bent.

Gevaren en voordelen

Mocht je eenmaal een sollicitatiegesprek hebben, dan laten sommige bedrijven video's met spraak- en gezichtsherkenning analyseren, zodat er gekeken kan worden of je geschikt bent voor een functie. Ze kijken bijvoorbeeld naar woordkeuze, maar ook naar je gelaatsuitdrukking. Het klinkt misschien wat vergaand, maar volgens onderzoeker Djurre Das bij het Rathenau Instituut is het niet per se negatief. "Op de manier hoe je nu werkt, met een sollicitatiegesprek, kunnen vooroordelen meespelen. Als je dat digitaliseert, haal je het menselijke vooroordeel er uit."

Maar ook een algoritme kan discrimineren. "En dan heb je onderbelicht dat ook andere mensen belangrijk zijn voor succes, die komen dan wat minder makkelijk naar voren", vertelt Das. Verder is helemaal niet duidelijk of dit werkt. Zo werd in het onderzoek van het Rathenau Instituut een voorbeeld aangehaald van een medewerker die al jaren bij een bedrijf werkte, maar door de analyse niet eens voor het eerste interview in aanmerking zou zijn gekomen.

Wat je er tegen kunt doen

Aan het feit dat een bedrijf jouw sollicitatiegesprek op video opneemt en analyseert, kun je waarschijnlijk niet veel doen. Maar er is wel een trucje om jouw cv beter uit de computer te laten komen.

Zo kan je met een wit lettertype op een witte achtergrond woorden toevoegen die niet te lezen zijn, maar die de computer wel kan zien. Je kunt dan bijvoorbeeld 'Cambridge' of 'Oxford' in het wit op je cv zetten: mensen zien het niet, maar de computer wel.

Lees ook

2. Tijdens het werk volgen

Daarnaast volgen werkgevers personeel ook tijdens het werk. "Bijvoorbeeld door het maken van screenshots, het monitoren van het internet en e-mailgebruik of het met pasje controleren waar mensen zijn. Maar ook het meten van toetsaanslagen", vertelt onderzoeker Das.

Bedrijven maken ook gebruik van data van medewerkers om te voorspellen hoeveel mensen er ziek worden of wie er binnenkort ontslag gaat nemen. Dat laatste doen ze bijvoorbeeld op basis van patronen uit het verleden. Met deze informatie kan een bedrijf beter inschatten of ze extra personeel nodig hebben. Sommige bedrijven beweren dat ze het vertrek van medewerkers met 95 procent zekerheid kunnen voorspellen. Maar het vertrek is lang niet altijd te voorspellen, volgens Das. "Aan die voorspellingen kan je maar een bepaalde waarde toehechten." Het hangt soms van toevalligheden aan elkaar, zegt de onderzoeker.

Gevaar en voordeel

Dat je werkgever je tijdens je werk in de gaten houdt, heeft ook positieve kanten. "Je hebt inzicht in je werk en je weet hoe het gaat. Maar de negatieve kant is dat het ook stressvol kan zijn: je hebt de perceptie dat je niet vertrouwd wordt en dat je niet de ruimte krijgt om zelf beslissingen te nemen."

Wat je er tegen kunt doen

Dit antwoord is kort: je kunt hier zelf eigenlijk heel weinig aan doen. Wel denkt Das dat het thuiswerken dat nu meer gebeurt in de coronacrisis een goede periode is om na te denken met hoe we dingen met elkaar willen en om daar met elkaar in gesprek over te gaan.

Lees ook

3. Helpen bij gezonder werkklimaat en DNA-analyse

Bedrijven verzamelen ook gegevens die niet altijd direct met je werkzaamheden te maken heeft. Ze helpen bijvoorbeeld bij het gezonder leven van mensen. Das: "We zien veel fitnesstrackers, maar bijvoorbeeld ook apps die data over je e-mail, chat en telefoongesprekken analyseren." Bedrijven proberen op basis van die data je positief te stimuleren, zodat je je gedrag verandert.

Uit het rapport van het Rathenau Instituut blijken bedrijven ook bezig met het ondersteunen van persoonlijke ontwikkelingen. Zo is er een bedrijf dat beweert met een DNA-analyse meer inzicht in je persoonlijke en biologische profiel te krijgen. Met dat profiel kan je dan geholpen worden. "Je krijgt inzicht in wie je bent en waar je iets mee kan doen", zegt Das. Maar er is ook veel kritiek op deze methode, omdat hij niet goed zou werken.

Gevaren en voordelen

Ook hier is er een positief deel: "Organisaties proberen zorg te dragen voor werknemers die niet per se gestrest zijn", zegt Das. Maar er is wel een spanningsveld: "Aan de ene kant de privacy van werknemers, maar ook in hoeverre je je mag bemoeien met de keuzes van een werknemer zelf?"

Wat je er kunt aan doen?

De ondernemingsraad van het bedrijf waar je werkt, zou dit ter sprake kunnen brengen. Maar wat het lastig maakt is dat jij als werknemer afhankelijk bent van de werkgever. "Als je het gesprek aan gaat, moet je je realiseren dat er een bepaalde machtsbalans zit in de werkgevers- en werknemersrelatie. En dat het moeilijk is om aan te geven wat je niet prettig vindt", vertelt Das.

De oplossing is ook breder te vinden: "We roepen de overheid op om afspraken te maken, maar ook organisaties zelf staan aan de lat om de beslissingen te nemen. Ze moeten nadenken over 'hoe willen we omgaan met onze werknemers'. Maar ook welke relatie we willen en welke autonomie we mensen willen geven."

Onderzoeker Djurre Das vertelt meer over het onderzoek in EenVandaag.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.