Nederland krijgt steeds meer te maken met hogere temperaturen. Hoe gevaarlijk is die hitte voor ons lichaam? En hoe kunnen kwetsbare groepen, zoals ouderen of mensen die buiten werken, zich er beter tegen beschermen? "We moeten het bewustzijn vergroten."

De zomer verloopt dit jaar tot nu toe vooral wisselvallig en niet uitzonderlijk warm. Toch warmt Nederland steeds meer op en daarmee neemt de kans op extreme hitte toe. "Dat kan niet alleen oncomfortabel worden, maar ook echt gevaarlijk voor ons lichaam."

'Hitte is als topsport'

Zweten, dorst, hoofdpijn, vermoeidheid: de klachten die je bij hitte kunt krijgen, zijn eigenlijk heel algemeen. "Iedereen kan deze krijgen en herkent ze waarschijnlijk ook wel", zegt de Utrechtse huisarts Corine Visser. We moeten hitte volgens haar eigenlijk als een vorm van topsport zien: "Je lijf gaat aan, moet de hele dag hard werken, en dat veroorzaakt klachten."

Thermofysioloog Boris Kingma weet er alles van: hij onderzoekt wat hitte met ons lijf doet en voert daarvoor experimenten uit in de zogenoemde 'klimaatkamer' van onderzoeksinstituut TNO. In die kamer kan hij de temperatuur aanpassen van Siberisch koud naar tropisch warm. "We kijken dan hoe het lichaam reageert en hoe die reactie ook verandert als we ons bijvoorbeeld fysiek gaan inspannen."

Hart moet sneller pompen

Inspanning bij hitte is belastend voor het hart, weet Kingma. "Je hart moet sneller kloppen om te zorgen dat het genoeg bloed naar je spieren en organen kan pompen, en dan vooral naar je huid. De huid regelt namelijk de verdamping van vocht en zorgt ervoor dat je warmte kan kwijtraken."

"Als je lichaam niet meer goed in staat is om warmte kwijt te raken, dan blijf je opwarmen", vervolgt de thermofysioloog. "Je lichaamstemperatuur wordt dan 39, 40, 41 graden, en dan kan het niet alleen oncomfortabel worden, maar ook echt gevaarlijk."

Tegen fysieke grenzen aan

Huisarts Visser herkent dit bij patiënten: "Ernstige klachten die mensen dan kunnen krijgen, zijn dat je misselijk wordt, gaat overgeven of diarree krijgt. Dit kan ook een teken zijn dat je medicijnen door de hitte niet meer goed werken. Als je bijvoorbeeld middelen hebt om je bloeddruk te verlagen, dan kan het zijn dat die vocht uit je lichaam drijven, terwijl je in de hitte juist genoeg vocht moet vasthouden."

"Als dat soort klachten standhouden en je blijft opwarmen, dan loopt je lichaam op een gegeven moment echt tegen fysieke grenzen aan", waarschuwt Kingma. "Bij een lichaamstemperatuur van 42 graden is de kans groot dat je overlijdt."

'Hittekwetsbaarheid zal toenemen'

Het verschilt van persoon tot persoon of je veel last hebt van hitte, maar er zijn wel verschillende groepen die fysiek meer kwetsbaar zijn voor hitte. "Dat zijn vooral ouderen", zegt Visser. "Zij hebben een verminderde dorstprikkel, waardoor ze soms niet genoeg drinken en dat niet doorhebben. Ook kunnen ze minder goed zweten."

De huisarts vindt het belangrijk dat ouderen, maar ook mensen die in de zorg werken of mantelzorger zijn, zich bewust worden van de hitterisico's voor deze groep. "Ook vanwege de vergrijzing. We worden langer oud met meer medicatie, dus er zijn meer mensen die hiermee te maken gaan krijgen en de kwetsbaarheid rondom hitte zal toenemen."

Ook letten op andere groepen

Naast ouderen ziet ze ook andere kwetsbare mensen die niet altijd voldoende kennis en vaardigheden hebben om zichzelf in de gaten te houden als het heet wordt. "Bij mij in de wijk wonen relatief veel mensen met cognitieve of psychiatrische problemen, mensen die dement zijn, die niet zo mobiel zijn, of die veel medicijnen gebruiken. Dat zijn allemaal kwetsbare mensen."

Ze roept haar collega's op om alerter te zijn op de kwetsbaarste mensen. "Ik denk dat huisartsen een grote rol kunnen spelen in het voorkomen van sommige ziekenhuisopnames die veroorzaakt worden door hitte. Cijfers daarover worden niet exact bijgehouden, maar het is wel de indruk van veel huisartsen, maar ook geriaters en nierartsen die ik spreek, dat er opnames te voorkomen zijn."

'Alert zijn aan de telefoon'

Visser wil niet gelijk alles op het bordje van haar beroepsgroep leggen. "Want ook ik vind, net als sommige van mijn collega's, dat we al veel taken hebben. Maar huisartsen kennen kwetsbare mensen vaak al, zijn al met ze in contact."

En dat brengt huisartsen in de gelegenheid om extra alert te zijn op mensen die kwetsbaar zijn voor de gevolgen van hitte, wil ze maar zeggen. "Dat geldt overigens ook voor bijvoorbeeld praktijkmedewerkers die de telefoon opnemen: ook zij kunnen meer bewust worden gemaakt op signalen van hitteklachten, en daar alert op zijn."

Risico's door buitenwerk

Kingma wijst erop dat er ook mensen zijn die door hun werk verhoogde risico's lopen en moet specifiek de 'buitenwerkers'. "Denk aan mensen in de bouw, mensen die werken aan de weg of het spoor, maar ook politie en defensie", somt hij op.

"Dat zijn mensen die zich fysiek inspannen en vaak beschermende kleding dragen die nodig is voor hun werk." Zij zijn fysiek niet per se kwetsbaarder voor hitte dan anderen, legt de thermofysioloog uit. "Maar door de omgeving waarin ze zich bevinden worden ze wél kwetsbaar."

'Hittekracht' in weerbericht?

Wel ziet Kingma dat hitte in steeds meer sectoren een onderwerp van aandacht wordt. "Het Nationale Hitteplan is nog steeds gericht op kwetsbare doelgroepen, maar we zien nu dat het belangrijker wordt om een zelfde soort raamwerk te hebben voor mensen die buiten werken, en eigenlijk ook voor de bevolking in het algemeen."

Ook hij benadrukt het belang dat het bewustzijn over hitte groter wordt. "Eigenlijk zouden we standaard in het weerbericht in plaats van de temperatuur en de windkracht moeten praten over 'hittekracht'." De thermofysioloog ontwikkelt hiervoor een model, gebaseerd op een combinatie van temperatuur, luchtvochtigheid, wind en zon: "Samen beïnvloedt dit je lichaam."

Nadenken wat je aantrekt

Mensen moeten volgens hem weten wat deze hittekracht op een dag is, maar ook hoe ze zich daarop kunnen aanpassen. "Dat kan bijvoorbeeld door rekening te houden met wat je aanhebt, met wat je doet, en met je omgeving."

Concreet betekent dat: houd overdag de gordijnen dicht, ga niet naar buiten, zet eventueel een ventilator neer, koel jezelf met natte washandjes of een voetenbadje en draag luchtige kleding, geeft Kingma als advies. Het lijkt allemaal zo simpel, zegt huisarts Visser daarover. "Maar daarin zit echt de basis."

'Siësta is er niet voor niets'

"Luisteren naar je lijf is ontzettend belangrijk bij hitte", vervolgt ze. "Ook voor iemand van 25 is het verstandig om je aan te passen aan de hitte. Denk dan niet 'ik ga toch maar hardlopen, want ik had bedacht dat ik dat ging doen', maar wijzig je plannen als het heet wordt."

De siësta in landen als Spanje, Italië en Griekenland is er niet voor niets, benadrukt Kingma tot slot. "Zoals ze in de zuidelijke landen geen activiteiten meer plannen in de middag, daarvan denk ik dat wij dat ook moeten overwegen als hittegolven extremer worden en langer zullen duren."

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."