Het eindeloos lang wachten op een warmtepomp lijkt voorbij. Deze week opende de eerste grote warmtepompfabriek in Nederland, en installatiebedrijven investeren volop in het opleiden van personeel. Wij vroegen wat jullie wilden weten over de warmtepomp.

Er is dit jaar een recordaantal warmtepompen geïnstalleerd. En als het aan de overheid ligt, krijgen nog meer huishoudens de komende jaren een pomp. Jullie vragen over de warmtepomp worden beantwoord door algemeen directeur Dirk-Jan Wolfert van consumentenorganisatie De Vastelastenbond en energie-expert Joanneke de Jongh bij voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal.

1. Hoe werkt een warmtepomp eigenlijk?

Een warmtepomp werkt eigenlijk als omgekeerde airconditioning, begint algemeen directeur van de Vastelastenbond Dirk-Jan Wolfert. Hij adviseert consumenten over zaken als energiecontracten en energiebesparende maatregelen. "Een airco koelt door warmte uit de lucht te halen en blaast koude lucht naar binnen. De meeste warmtepompen halen juist warmte uit de buitenlucht en gebruiken dat om een woning te verwarmen."

Er zijn twee typen warmtepompen, legt Wolfert uit: de volledig elektrische en de hybride pomp. "De volledig elektrische pomp werkt helemaal op stroom en gebruikt geen gas. Die vervangt de cv-ketel. De hybride pomp daarentegen werkt in combinatie met de cv-ketel. Die draait in principe op het warmtepomp-systeem, maar kan nog wel de cv laten bijspringen als het nodig is."

De meeste huishoudens kiezen op dit moment voor een hybride warmtepomp, omdat ze daarmee goedkoper uit zijn. "In de winter is er relatief weinig warmte in de lucht, dus moet een warmtepomp veel stroom gebruiken om een woning te verwarmen. Als je dat stroomverbruik doorberekent, is het vaak goedkoper om op die koude dagen bij te springen met gas. En nog steeds zorgt een hybride pomp dan gemiddeld genomen voor een besparing van 60 procent voor verwarmen en warm water."

Bron: EenVandaag

2. Waarom is de warmtepomp zo populair?

Wolfert denkt dat dit te maken heeft met de grote besparing die met de warmtepomp valt te behalen. "Veel mensen willen best duurzamer leven, maar het moet vooral financieel interessant zijn. Toen vorig jaar de gasprijzen omhoog schoten, werd het interessant om eens te gaan kijken naar een warmtepomp."

De plotselinge gigantische vraag leidde vorig jaar tot lange wachtlijsten. "Daarom is er nu pas, in de eerste helft van 2023, een recordaantal pompen geïnstalleerd", zegt Wolfert. Hij benadrukt wel dat er nog steeds véél meer woningen zonder warmtepomp zijn dan met. Er zijn ruim 8,1 miljoen woningen in Nederland, maar in 2022 hadden slechts zo'n 400 duizend woningen een warmtepomp, blijkt uit cijfers van het CBS en ABN AMRO Economisch Bureau.

Inmiddels zijn de wachttijden korter. "De leveringsproblemen zijn opgelost, er is een Nederlandse fabriek bijgekomen en bedrijven hebben inmiddels de mogelijkheid gehad om personeel op te leiden", vertelt Wolfert. Desondanks adviseert hij om niet te wachten tot de winter met een aanvraag, want dan kan het zomaar zijn dat je de pomp pas in het voorjaar in huis hebt.

3. Is een warmtepomp wel duurzamer dan gas?

Ja, zegt energie-expert Joanneke de Jongh van Milieu Centraal. "Een warmtepomp gaat heel efficiënt met energie om. Voor 1 deel stroom wat hij verbruikt, produceert hij 3 tot 5 delen warmte. Het rendement kan dus oplopen tot 500 procent, terwijl dat bij een traditionele cv-ketel slechts 93 procent is." Een kleine rekensom maakt dan duidelijk dat verwarmen met een warmtepomp op stroom ongeveer vier keer zo efficiënt is als gas.

De Jongh vertelt ook dat stroom steeds 'groener' wordt. "Op dit moment wordt 40 procent van de stroom die in Nederland verwerkt wordt, opgewekt door een duurzame bron, dus uit zonne-energie, windenergie en een klein beetje biomassa. En dat percentage wordt in de toekomst alleen maar meer. Daardoor heeft stroom een lagere klimaatimpact dan gas."

De milieu-impact wordt vooral bepaald door de gebruikte energiebron (stroom versus gas) en de efficiëntie van het apparaat, maar ook de productie van de apparaten speelt natuurlijk mee. "Een warmtepomp is qua productie iets slechter voor het milieu dan de cv-ketel", vertelt De Jongh. "Maar als je kijkt naar het totaal, dan komt de warmtepomp alsnog als winnaar uit de bus én de productie van warmtepompen gaat in de toekomst nog duurzamer worden, omdat de industrie gebruik gaat maken van een meer natuurlijk koudemiddel dat een lagere klimaatimpact heeft."

4. Kunnen warmtepompen in elk huis of appartement geplaatst worden?

Nee, zegt Wolfert van de Vastelastenbond stellig. "Je moet er de ruimte voor hebben, want de pomp is best wel een grote kast. Hij kan tot twee keer zo groot zijn als een cv-ketel. En dan moet je ook nog een unit buiten de woning plaatsen. In woningen zonder buitenruimte kan dat niet, en bijvoorbeeld bij monumentale panden mag het niet zomaar."

"In appartementen kan een de buiten-unit van de warmtepomp soms wel op het dak geplaatst worden. Maar dan heb je meestal te maken met een Vereniging van Eigenaren, die gezamenlijk moet beslissen. Dat maakt de keuze ingewikkelder."

Verder speelt mee hoe goed een woning geïsoleerd is, zegt Wolfert. "Als een woning niet goed is geïsoleerd, dan kun je er wel een warmtepomp neerzetten, maar dan heeft dat heel weinig effect, want dan 'lekt' alle warmte meteen weer weg. In zo'n woning is het moeilijk om een warmtepomp rendabel te krijgen."

5. Waarom neemt de overheid de tussenstap van hybride warmtepompen, als ze wil dat iedereen volledig van het gas af gaat?

De Jongh legt uit dat de overheid inderdaad wil dat iedereen uiteindelijk volledig van het gas af gaat, maar dat de hybride warmtepomp een goede tussenstap is voor woningen die nog niet goed genoeg geïsoleerd zijn. "Als het kan in je woning, dan wil ze liever dat je meteen een volledig elektrische pomp aanschaft, maar zo niet, dan is een hybride pomp ook al goed."

Wolfert vermoedt dat er verschillende redenen zijn voor 'de tussenstap': "Allereerst is een volledig elektrische pomp veel duurder dan een hybride systeem. Dus een hybride is voor meer mensen nog enigszins betaalbaar. Daarnaast wordt het elektriciteitsnet veel zwaarder belast op het moment dat we allemaal volledig elektrische pompen zouden hebben, vooral in de winter. Tot slot kan met hybride warmtepompen al een besparing van 60 procent op het gas voor verwarmen en warm water worden behaald. Dus dan maken we met z'n allen al een gigantische stap."

De Jongh adviseert wel om - als je gaat overstappen op een hybride pomp - een all electric ready-variant te laten installeren. "Die kun je op termijn aanpassen naar een volledig elektrische pomp, zodat je niet nóg eens een nieuw apparaat nodig hebt."

6. Hoelang duurt het voordat je de investering hebt 'terugverdiend'?

Dat hangt af van de je woning, van je energieverbruik en van de gas- en stroomtarieven, zegt Wolfert. Hij schat dat het tussen de 6 en 10 jaar zal duren. "Als je woning slechts tien jaar oud is, dan zal het misschien 6 jaar duren om de investering in de warmtepomp 'terug te verdienen'. Maar als je een woning hebt uit de jaren 60, dan zal het meer richting de 10 jaar zijn."

Ook speelt mee waar je stroom vandaan komt, zegt Wolfert. "Als het van je eigen zonnepanelen komt, dan is het nog veel voordeliger dan wanneer je stroom van het net afhaalt, en dus zul je de investering sneller 'terugverdienen'. Hij wijst wel op de discussie over saldering. "Nu mag je stroom die je in de zomer extra hebt opgewekt, nog 'bewaren' tot de winter. Maar die salderingsregeling loopt vanaf 2025 stapsgewijs af, is het plan."

De Jongh benadrukt nog dat je de investering ook vaak terug ziet in de waarde van je woning. "Tussen de 6 en 10 jaar klinkt als een hele lange periode. Mocht je in die tijd gaan verhuizen, ook dan verdien je de investering vaak wel terug. Je woning krijgt door de warmtepomp een beter energielabel en stijgt in waarde."

7. Hoe kunnen mensen met lage inkomens de warmtepomp betalen?

Dat is heel lastig, erkennen Wolfert en De Jongh. Maar er zijn verschillende mogelijkheden voor financiering.

Beiden noemen de subsidie vanuit de Rijksoverheid. "Met die subsidie krijg je een deel van de aankoopprijs van de warmtepomp terug, ongeveer 30 procent, soms wat meer, soms wat minder. Een hybride warmtepomp (4kWh) kost zo'n 6000 euro, daar krijg je ongeveer 2500 euro terug", legt De Jongh uit. "In die subsidie zit bovendien een soort stapelvoordeel: als je de warmtepomp combineert met een isolatiemaatregel, dan krijg je ook een hoger bedrag voor die isolatie."

Naast de subsidie kun je een lening afsluiten. De Jongh wijst op een lening van het Nationaal Warmtefonds. "Die lening kent 0 procent rente voor huishoudens met een gezamenlijk inkomen van onder de 60.000 euro per jaar. Als je meer verdient, betaal je wel wat rente, maar dat percentage is alsnog erg laag. En je gaat met een warmtepomp natuurlijk besparen op je energierekening, dus die winst kun je deels gebruiken om je lening af te lossen."

Wolfert vertelt dat er ook een lening valt af te sluiten bij de meeste gemeentes. "Die lening komt vanuit het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Je kunt een bedrag lenen waarmee je bijvoorbeeld in één klap een warmtepomp, isolatiemaatregelen en zonnepanelen aanschaft. En ook hier is de rente erg laag."

8. Hoeveel geluidsoverlast geeft een warmtepomp en is hier wat aan te doen?

"Het harde geluid is iets wat veel mensen meteen roepen als bezwaar tegen een warmtepomp", herkent Wolfert. "Zij zijn bang voor geluidsoverlast, maar mensen die een warmtepomp hebben zeggen over het algemeen dat het geluid hartstikke meevalt." Natuurlijk, zo'n apparaat is niet stil, erkent Wolfert, maar volgens hem kan het geluid ook al flink worden teruggebracht door goede installatie-maatregelen, zoals trilpootjes. "Ook weten fabrikanten dat die angst er is, dus elk jaar worden de nieuwe apparaten weer stiller."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."