Het eindeloos lang wachten op een warmtepomp lijkt voorbij. Deze week opende de eerste grote warmtepompfabriek in Nederland, en installatiebedrijven investeren volop in het opleiden van personeel. Wij vroegen wat jullie wilden weten over de warmtepomp.

Er is dit jaar een recordaantal warmtepompen geïnstalleerd. En als het aan de overheid ligt, krijgen nog meer huishoudens de komende jaren een pomp. Jullie vragen over de warmtepomp worden beantwoord door algemeen directeur Dirk-Jan Wolfert van consumentenorganisatie De Vastelastenbond en energie-expert Joanneke de Jongh bij voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal.

1. Hoe werkt een warmtepomp eigenlijk?

Een warmtepomp werkt eigenlijk als omgekeerde airconditioning, begint algemeen directeur van de Vastelastenbond Dirk-Jan Wolfert. Hij adviseert consumenten over zaken als energiecontracten en energiebesparende maatregelen. "Een airco koelt door warmte uit de lucht te halen en blaast koude lucht naar binnen. De meeste warmtepompen halen juist warmte uit de buitenlucht en gebruiken dat om een woning te verwarmen."

Er zijn twee typen warmtepompen, legt Wolfert uit: de volledig elektrische en de hybride pomp. "De volledig elektrische pomp werkt helemaal op stroom en gebruikt geen gas. Die vervangt de cv-ketel. De hybride pomp daarentegen werkt in combinatie met de cv-ketel. Die draait in principe op het warmtepomp-systeem, maar kan nog wel de cv laten bijspringen als het nodig is."

De meeste huishoudens kiezen op dit moment voor een hybride warmtepomp, omdat ze daarmee goedkoper uit zijn. "In de winter is er relatief weinig warmte in de lucht, dus moet een warmtepomp veel stroom gebruiken om een woning te verwarmen. Als je dat stroomverbruik doorberekent, is het vaak goedkoper om op die koude dagen bij te springen met gas. En nog steeds zorgt een hybride pomp dan gemiddeld genomen voor een besparing van 60 procent voor verwarmen en warm water."

Bron: EenVandaag

2. Waarom is de warmtepomp zo populair?

Wolfert denkt dat dit te maken heeft met de grote besparing die met de warmtepomp valt te behalen. "Veel mensen willen best duurzamer leven, maar het moet vooral financieel interessant zijn. Toen vorig jaar de gasprijzen omhoog schoten, werd het interessant om eens te gaan kijken naar een warmtepomp."

De plotselinge gigantische vraag leidde vorig jaar tot lange wachtlijsten. "Daarom is er nu pas, in de eerste helft van 2023, een recordaantal pompen geïnstalleerd", zegt Wolfert. Hij benadrukt wel dat er nog steeds véél meer woningen zonder warmtepomp zijn dan met. Er zijn ruim 8,1 miljoen woningen in Nederland, maar in 2022 hadden slechts zo'n 400 duizend woningen een warmtepomp, blijkt uit cijfers van het CBS en ABN AMRO Economisch Bureau.

Inmiddels zijn de wachttijden korter. "De leveringsproblemen zijn opgelost, er is een Nederlandse fabriek bijgekomen en bedrijven hebben inmiddels de mogelijkheid gehad om personeel op te leiden", vertelt Wolfert. Desondanks adviseert hij om niet te wachten tot de winter met een aanvraag, want dan kan het zomaar zijn dat je de pomp pas in het voorjaar in huis hebt.

3. Is een warmtepomp wel duurzamer dan gas?

Ja, zegt energie-expert Joanneke de Jongh van Milieu Centraal. "Een warmtepomp gaat heel efficiënt met energie om. Voor 1 deel stroom wat hij verbruikt, produceert hij 3 tot 5 delen warmte. Het rendement kan dus oplopen tot 500 procent, terwijl dat bij een traditionele cv-ketel slechts 93 procent is." Een kleine rekensom maakt dan duidelijk dat verwarmen met een warmtepomp op stroom ongeveer vier keer zo efficiënt is als gas.

De Jongh vertelt ook dat stroom steeds 'groener' wordt. "Op dit moment wordt 40 procent van de stroom die in Nederland verwerkt wordt, opgewekt door een duurzame bron, dus uit zonne-energie, windenergie en een klein beetje biomassa. En dat percentage wordt in de toekomst alleen maar meer. Daardoor heeft stroom een lagere klimaatimpact dan gas."

De milieu-impact wordt vooral bepaald door de gebruikte energiebron (stroom versus gas) en de efficiëntie van het apparaat, maar ook de productie van de apparaten speelt natuurlijk mee. "Een warmtepomp is qua productie iets slechter voor het milieu dan de cv-ketel", vertelt De Jongh. "Maar als je kijkt naar het totaal, dan komt de warmtepomp alsnog als winnaar uit de bus én de productie van warmtepompen gaat in de toekomst nog duurzamer worden, omdat de industrie gebruik gaat maken van een meer natuurlijk koudemiddel dat een lagere klimaatimpact heeft."

4. Kunnen warmtepompen in elk huis of appartement geplaatst worden?

Nee, zegt Wolfert van de Vastelastenbond stellig. "Je moet er de ruimte voor hebben, want de pomp is best wel een grote kast. Hij kan tot twee keer zo groot zijn als een cv-ketel. En dan moet je ook nog een unit buiten de woning plaatsen. In woningen zonder buitenruimte kan dat niet, en bijvoorbeeld bij monumentale panden mag het niet zomaar."

"In appartementen kan een de buiten-unit van de warmtepomp soms wel op het dak geplaatst worden. Maar dan heb je meestal te maken met een Vereniging van Eigenaren, die gezamenlijk moet beslissen. Dat maakt de keuze ingewikkelder."

Verder speelt mee hoe goed een woning geïsoleerd is, zegt Wolfert. "Als een woning niet goed is geïsoleerd, dan kun je er wel een warmtepomp neerzetten, maar dan heeft dat heel weinig effect, want dan 'lekt' alle warmte meteen weer weg. In zo'n woning is het moeilijk om een warmtepomp rendabel te krijgen."

5. Waarom neemt de overheid de tussenstap van hybride warmtepompen, als ze wil dat iedereen volledig van het gas af gaat?

De Jongh legt uit dat de overheid inderdaad wil dat iedereen uiteindelijk volledig van het gas af gaat, maar dat de hybride warmtepomp een goede tussenstap is voor woningen die nog niet goed genoeg geïsoleerd zijn. "Als het kan in je woning, dan wil ze liever dat je meteen een volledig elektrische pomp aanschaft, maar zo niet, dan is een hybride pomp ook al goed."

Wolfert vermoedt dat er verschillende redenen zijn voor 'de tussenstap': "Allereerst is een volledig elektrische pomp veel duurder dan een hybride systeem. Dus een hybride is voor meer mensen nog enigszins betaalbaar. Daarnaast wordt het elektriciteitsnet veel zwaarder belast op het moment dat we allemaal volledig elektrische pompen zouden hebben, vooral in de winter. Tot slot kan met hybride warmtepompen al een besparing van 60 procent op het gas voor verwarmen en warm water worden behaald. Dus dan maken we met z'n allen al een gigantische stap."

De Jongh adviseert wel om - als je gaat overstappen op een hybride pomp - een all electric ready-variant te laten installeren. "Die kun je op termijn aanpassen naar een volledig elektrische pomp, zodat je niet nóg eens een nieuw apparaat nodig hebt."

6. Hoelang duurt het voordat je de investering hebt 'terugverdiend'?

Dat hangt af van de je woning, van je energieverbruik en van de gas- en stroomtarieven, zegt Wolfert. Hij schat dat het tussen de 6 en 10 jaar zal duren. "Als je woning slechts tien jaar oud is, dan zal het misschien 6 jaar duren om de investering in de warmtepomp 'terug te verdienen'. Maar als je een woning hebt uit de jaren 60, dan zal het meer richting de 10 jaar zijn."

Ook speelt mee waar je stroom vandaan komt, zegt Wolfert. "Als het van je eigen zonnepanelen komt, dan is het nog veel voordeliger dan wanneer je stroom van het net afhaalt, en dus zul je de investering sneller 'terugverdienen'. Hij wijst wel op de discussie over saldering. "Nu mag je stroom die je in de zomer extra hebt opgewekt, nog 'bewaren' tot de winter. Maar die salderingsregeling loopt vanaf 2025 stapsgewijs af, is het plan."

De Jongh benadrukt nog dat je de investering ook vaak terug ziet in de waarde van je woning. "Tussen de 6 en 10 jaar klinkt als een hele lange periode. Mocht je in die tijd gaan verhuizen, ook dan verdien je de investering vaak wel terug. Je woning krijgt door de warmtepomp een beter energielabel en stijgt in waarde."

7. Hoe kunnen mensen met lage inkomens de warmtepomp betalen?

Dat is heel lastig, erkennen Wolfert en De Jongh. Maar er zijn verschillende mogelijkheden voor financiering.

Beiden noemen de subsidie vanuit de Rijksoverheid. "Met die subsidie krijg je een deel van de aankoopprijs van de warmtepomp terug, ongeveer 30 procent, soms wat meer, soms wat minder. Een hybride warmtepomp (4kWh) kost zo'n 6000 euro, daar krijg je ongeveer 2500 euro terug", legt De Jongh uit. "In die subsidie zit bovendien een soort stapelvoordeel: als je de warmtepomp combineert met een isolatiemaatregel, dan krijg je ook een hoger bedrag voor die isolatie."

Naast de subsidie kun je een lening afsluiten. De Jongh wijst op een lening van het Nationaal Warmtefonds. "Die lening kent 0 procent rente voor huishoudens met een gezamenlijk inkomen van onder de 60.000 euro per jaar. Als je meer verdient, betaal je wel wat rente, maar dat percentage is alsnog erg laag. En je gaat met een warmtepomp natuurlijk besparen op je energierekening, dus die winst kun je deels gebruiken om je lening af te lossen."

Wolfert vertelt dat er ook een lening valt af te sluiten bij de meeste gemeentes. "Die lening komt vanuit het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Je kunt een bedrag lenen waarmee je bijvoorbeeld in één klap een warmtepomp, isolatiemaatregelen en zonnepanelen aanschaft. En ook hier is de rente erg laag."

8. Hoeveel geluidsoverlast geeft een warmtepomp en is hier wat aan te doen?

"Het harde geluid is iets wat veel mensen meteen roepen als bezwaar tegen een warmtepomp", herkent Wolfert. "Zij zijn bang voor geluidsoverlast, maar mensen die een warmtepomp hebben zeggen over het algemeen dat het geluid hartstikke meevalt." Natuurlijk, zo'n apparaat is niet stil, erkent Wolfert, maar volgens hem kan het geluid ook al flink worden teruggebracht door goede installatie-maatregelen, zoals trilpootjes. "Ook weten fabrikanten dat die angst er is, dus elk jaar worden de nieuwe apparaten weer stiller."

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.