In aanloop naar Black Friday vliegen de 'aanbiedingen' je om de oren. Al snel krijg je het gevoel dat je een dief van je eigen portemonnee bent als je dat ene spel of die ene jas nu niet koopt. Dat is heel normaal, en je kunt er iets tegen doen.

Dat veel mensen uiteindelijk toch iets kopen is logisch, benadrukt hoogleraar sociaal cognitieve neurowetenschappen aan de Radboud Universiteit Harold Bekkering. De term 'aanbieding' doet namelijk iets met ons: "Zodra je dat woordje ziet, gaan je hersenen letterlijk aan in de zin van: 'Oh, hier kan ik een beloning krijgen voor minder inspanning.'"

'Nú in actie komen'

De hersenen zijn namelijk zo geprogrammeerd dat je voortdurend ervoor wil zorgen dat alles wat je doet, loont, vertelt Bekkering. "We proberen voortdurend dat te doen wat het meeste loont. Dus dat de dingen die je doet, er toe doen, dat die de moeite waard zijn."

En daar past een aanbieding perfect in, legt hij uit. "Een afgeprijsd product suggereert namelijk dat je een koopje scoort als je nu in actie komt." Op die manier wordt volgens hem onbewust ons 'actiesysteem' aangezet: "Het is een seintje van: 'Je moet nú in actie komen, want anders heb je niet de hoofdprijs.'"

Dopamine aanmaken

Daarin speelt volgens hem één stofje in de hersenen een grote rol: dopamine. Deze zogenoemde neurotransmitter zorgt er namelijk voor dat je een gevoel van beloning - en daarmee geluk - voelt. "Dat kan zijn als je iets moois ziet of hoort, maar ook als je iets koopt."

Dopamine is bovendien gekoppeld aan je bewegingssysteem, legt de hoogleraar uit. "Het kan ervoor zorgen dat je letterlijk in beweging komt." Maar het zorgt er ook voor dat je je dingen herinnert die eerder voor geluk hebben gezorgd: "Zo'n woordje als aanbieding zegt in je hersenen dan meteen: 'Nu moet je ervoor gaan.' Het is dus een hele goede truc om mensen in actie te krijgen."

Van-voor-prijs

En dat weten winkels maar al te goed. Het tonen van de zogenoemde 'van-voor-prijs' is zelfs een van de belangrijkste marketingstrategieën, weet retaildeskundige Tom Kikkert. "Dus de prijs die je nu betaalt in vergelijking met de oude prijs, waardoor je ook het werkelijke verschil ziet."

Het is als consument vaak moeilijk om in te schatten of een winkel een eerlijke prijs vraagt voor iets, vervolgt hij. "Maar een korting, dus dat je op een bepaald moment een product moet kopen, geeft je het gevoel dat je op dat moment in ieder geval een goede deal hebt gesloten."

Black Friday

Op dat gevoel proberen winkels in te spelen. En bij 'evenementen' als Black Friday gaat dat nog een stapje verder, vertelt Kikkert. "Ze willen urgentie creëren: 'Het is 2 dagen in de aanbieding en als je die 2 dagen er niet bij bent, dan mis je echt een kans om dit product goedkoper te kopen.'"

Om een actie geloofwaardig te laten overkomen proberen winkels aanbiedingen volgens hem vaak te koppelen aan iets dat logisch aanvoelt voor de consument, bijvoorbeeld een feestdag of een koopjesfestijn als Black Friday. "Dus dat er echt een reden is waarom producten goedkoper zijn en mensen het gevoel hebben dat het om een authentieke korting gaat."

'Denk een paar dagen na'

Het gevaar bestaat dat je hierdoor spullen koopt die je eigenlijk helemaal niet nodig hebt en waar je later spijt van krijgt. Kikkert adviseert mensen daarom om een paar dagen de tijd te nemen om na te denken over een mogelijke aankoop. "Vraag jezelf af: heb ik dit echt nodig of ga ik een beetje mee in de emotie?"

Want als je je emotioneel verbonden voelt met een bepaald product of een bepaald merk, 'gaat je verstand soms argumenten erbij zoeken die deze emotie te bevestigen'. "Dus dan lees je eigenlijk vooral reviews om te bevestigen dat je een hele slimme keuze gaat maken", geeft de retaildeskundige als voorbeeld.

Op iets anders focussen

Hoogleraar Bekkering sluit zich daarbij aan. "Alles waar je je aandacht op richt, wordt groter in je hersenen", legt hij uit. "Dus zolang je met die aanbieding bezig blijft, richt je je aandacht daarop en wordt dat ene product alleen maar mooier." Toch ben je niet helemaal weerloos tegen de verkooptrucs van winkels, benadrukt de expert.

De oplossing is volgens hem stiekem heel simpel: focus je op iets anders. Bedenk bijvoorbeeld wat je anders met het geld zou doen, adviseert hij. "Dan denk je: die regenjas is mooi, maar ik kan ook een mooie avond hebben met vrienden. Dan gaan we gezellig ergens naartoe en dan kan ik trakteren. Dan bedenk je dat dat misschien veel meer voldoening geeft dan een nieuwe regenjas."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."