radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Hoe eeuwenoude complottheorieën soms verstrekkende gevolgen kunnen hebben

Hoe eeuwenoude complottheorieën soms verstrekkende gevolgen kunnen hebben
Complotdenkers, zoals QAnon, zijn van alle tijden
Bron: EenVandaag

Dat complotten door corona hoogtij vieren is een bekend verhaal, maar minder bekend is dat die theorieën tot wel eeuwen geleden kunnen reiken. Ze komen vaak terug in een nieuw jasje en hebben soms drastische gevolgen: "Eruit komen is niet eenvoudig."

Een begraafplaats in Bodegraven was dit jaar nog doelwit van complotdenkers. Ze legden bloemen op graven van kinderen die in de jaren 80 zijn gestorven. Volgens de complotdenkers zouden zij overleden zijn na satanisch kindermisbruik, gepleegd door een lokale huisarts en prominente Nederlanders.

Geen enkel bewijs

"Er is iemand die heeft geroepen dat hij zich plotseling kon herinneren dat hij daar getuige van was geweest als kind", zegt journalist Maarten Reijnders, die een boek schreef over complotdenkers. "En diezelfde persoon is er ook van overtuigd dat de Amerikaanse overheid zijn geheugen gewist heeft. Ik weet niet of dat de meest betrouwbare persoon is."

Reijnders benadrukt nog maar eens: voor die complottheorie in Bodegraven is geen enkel bewijs. Maar toch kreeg de theorie volgers.

Dreigementen aan Van Dissel

RIVM-voorman Jaap van Dissel wordt onder andere door deze aanhangers ernstig bedreigd. Justitie houdt drie mannen verantwoordelijk voor de dreiging en het verspreiden van de complottheorie. Zij moesten kort geleden voor de rechter komen.

Reijnders: "Ik denk niet dat ze daardoor op andere gedachten komen. Maar het helpt wel om die stroom van complottheorieën die zij verspreiden te stoppen".

Bekijk ook

Bij pandemieën vaak complottheorieën

Complotten rond ritueel-satanisch kindermisbruik zie je 'heel vaak' terugkomen, zegt Reijnders. "In Amerika heb je QAnon en daarvoor pizzagate", legt hij uit. Nog verder terug in de tijd is te zien dat het een eeuwenoude complottheorie is, waarin met name joden beschuldigd worden. "Dat ze christelijke kinderen ontvoeren, misbruiken en op rituele wijze offeren." Het is een theorie die teruggaat tot de 12de eeuw. "En tot op de dag van vandaag zie je die terugkomen."

Pandemieën leiden vaak tot complottheorieën, vertelt Reijnders. "Als je ver terug gaat in de geschiedenis zie je dat joden de schuld krijgen van virusuitbraken." En ook over vaccins zijn eeuwenoude theorieën. "In de 18de eeuw begon dat al met het koepokken-vaccin. Dan zie je meteen al spotprenten opduiken van mensen die na die vaccinatie koehoorns of koepoten krijgen."

spotprent
Bron: EenVandaag
Spotprenten over vaccins waren er vroeger ook al

Niet onschuldig

Dat dit soort complottheorieën lang niet altijd onschuldig zijn, laat niet alleen de zaak Bodegraven maar ook de geschiedenis zien, vertelt Reijnders. "In de Middeleeuwen heb je dat soort verhalen gehad en dat leidde tot een pogrom: er werden hele dorpen gezuiverd van joden. Ook de nazi's hebben zo de weg bereid voor de holocaust."

Dat het zich richt op een bepaalde personen of groepen noemt Reijnders 'een van de gevaarlijke kanten' van het complotdenken. "Met name mensen die verantwoordelijk zijn voor beleid wat mensen niet aanstaat zijn een dankbaar doelwit van complottheorieën."

Bekijk ook

'Ook goed om kritisch te zijn'

Het kan iedereen overkomen wel eens in een complottheorie te geloven, zegt Reijnders. "Het is ook heel goed om kritisch te zijn op autoriteiten", benadrukt hij. Zeker tijdens een crisis.

Maar er is een groep die heel consequent in allerlei theorieën gelooft. Het belangrijkste verschil tussen complotdenkers en kritische denkers noemt hij dat die laatste groep wel open staat voor dingen die in tegenspraak zijn met wat zij geloven.

Sterke overtuigingen

Complotdenkers zijn mensen zijn met hele sterke overtuigingen, zegt Reijnders. "Bijvoorbeeld mensen op de politieke flanken zijn er vaak ontvankelijk voor, of mensen die zwaar gelovig zijn." Ook nu is die mix weer te zien.

Voor elk mens is angst een belangrijke drijfveer, zegt hij. "In die zin denk ik niet dat complotdenkers heel erg verschillen van gewone mensen." Het is ook 'iets menselijks'. "Je probeert een verhaal te vinden, om chocolade te maken van de enorm complexe werkelijkheid waarin we leven."

Social media als 'echo-kamer'

"Wat je wel vaak ziet, is dat traumatische ervaringen een katalysator zijn voor het geloof in complotdenken", zegt Reijnders. "Aanjagers hebben het idee dat ze de wereld moeten redden." Social media maken het ontzettend gemakkelijk om theorieën te verspreiden, vertelt hij.

"In in die zin spelen ze een belangrijke rol. Maar in het verleden lukte het ook gemakkelijk om complottheorieën te verspreiden", nuanceert hij. Toch vinden gelijkgestemden vinden er wel sneller. "En je ziet met die algoritmes wel dat mensen in een echo-kamer terecht komen waarin ze bevestigd worden door gelijkgestemden."

Bekijk ook

Buiten de bubbel

Eruit komen is niet eenvoudig, zegt Reijnders, die met veel aanhangers sprak. "Ben je bereid om buiten die bubbel te stappen waar je word ingezogen?", vertelt hij. "Het is verleidelijk om erin te blijven hangen."

Hij sprak met 'hardcore complotdenkers'. "Ik geloof niet je die mensen er ooit van gaat overtuigen dat ze het bij het verkeerde eind hebben. Het is alsof je iemand die zijn hele leven christen is geweest probeert te overtuigen tot de islam. Dat is echt kansloos."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren

Het belang van computerchips en waarom steeds meer landen ze zelf willen produceren
De chipindustrie is voor veel landen erg interessant
Bron: ANP en AFP

Het maken van chips voor in apparaten: voor veel landen wordt dat een steeds interessantere industrie. Zeker nu de Chinese app DeepSeek op het toneel is verschenen. Maar hoe zit dat precies? "Heeft grote gevolgen voor een land."

Smartphones, stofzuigers en elektrische auto's: in een heleboel apparaten die we dagelijks gebruiken, zitten computerchips. "Maar, ze zitten ook in drones, wapens en in militaire systemen", vertelt Maaike Okano-Heijmans. En dat is een belangrijke reden waarom de industrie voor veel wereldleiders zo interessant is.

Wat is een chip?

Maaike Okano-Heijmans is onderzoeker bij het Clingendael instituut en programmaleider Geopolitiek van Technologie en Digitalisering, en weet daardoor alles over chips en het belang van deze technologie. "Wie de beste chips heeft, heeft ook de beste aanvals- of verdedigingskracht." Een goede reden om erin te investeren, dus.

Maar wat is een chip precies? Okano-Heijmans legt uit: "Het is een heel klein plaatje dat wordt gemaakt van silicium, een halfgeleidend materiaal, dat gegevens kan opslaan of doorgeven via piepkleine elektronische schakelingen."

Geheugenchip en processorchip

Chips kun je daarom ook wel de 'hersenen' noemen van heel veel apparaten die we tegenwoordig gebruiken. "Denk bijvoorbeeld aan een stofzuigers en lichtschakelaars die je op afstand kan bedienen, dus steeds intelligenter worden."

Volgens de onderzoeker zijn er twee type chips die belangrijk zijn voor de chipindustrie: de geheugenchip en de processor-chip. "De ene chip slaat informatie op en de ander geeft opdrachten door aan een apparaat, zoals je smartphone."

Maaike Okano-Heijmans
Bron: Clingendael
Maaike Okano-Heijmans

Bekijk ook

Hoe kleiner, hoe krachtiger

Chips worden al decennialang gebruikt en worden nog steeds verfijnd, gaat ze verder. "De ontwikkeling en massaproductie van chips begon in Silicon Valley."

Al zagen die er toen nog wel heel anders uit: "Computers waren vroeger ook een stuk groter, omdat de chips minder sterk waren. Doordat de chips steeds krachtiger werden en steeds meer konden doen, hadden we minder ruimte nodig. Het gevolg: chips werden automatisch kleiner."

Evolutie van chips

"Het feit dat wij nu met een telefoon kunnen rondlopen in plaats van dat die ergens in huis moet staan, heeft alles te maken met de evolutie van chips", gaat de onderzoeker verder.

"Hoe meer geleiders op de chips geprint kunnen worden, hoe krachtiger de chip." Daarom zijn kleine chips erg in trek bij verkopers van alledaagse 'slimme' apparaten.

DeepSeek

Naast smartphones en drones worden chips ook gebruikt voor datacentra en slimme AI-modellen. Dat is waar de interesse van veel landen vooral ligt. "2 jaar geleden werd ChatGPT gelanceerd en deze week zagen we de Chinese variant DeepSeek daarop volgen."

Tot nu toe werd gedacht dat voor dit soort modellen de slimste chips gebruikt moesten worden, maar volgens China is dat bij DeepSeek niet het geval.

Gevolgen voor ASML

Die ontwikkeling is spannend voor de chipindustrie, legt de onderzoeker uit. "DeepSeek laat zien dat het met minder slimme chips ook mogelijk is." Dat kan bijvoorbeeld grote gevolgen hebben voor de Nederlandse chipmachinebouwer ASML, dat zich al jaren bezighoudt met de ontwikkeling van snellere en efficiëntere chipmachines.

Na de lancering van DeepSeek kregen de aandelen van ASML en andere chipbedrijven daarom een flinke klap op de beurs. Toch is nog niet helemaal zeker of het Chinese DeepSeek ook de precieze waarheid vertelt over de chips in hun AI-chatbot.

Bekijk ook

Grote spelers van de chipindustrie

Verschillende landen hebben verschillende expertises op het gebied van chips. "In Nederland is ASML dus een topspeler in het maken van machines die geavanceerde chips produceren. Maar om een chip te maken heb je vervolgens software nodig die daarop komt. Hier zijn Amerikanen weer vreselijk goed in."

Dan zijn er ook nog bedrijven nodig die de software daadwerkelijk op de chip zetten. "Veel van dit soort bedrijven zitten in Oost-Azië zoals Taiwan, en Zuid-Korea.

'Niet altijd slimme chips nodig'

ASML is het enige bedrijf ter wereld dat chipmachines maakt voor de allerslimste chips, gaat Okano-Heijmans verder. "Maar niet iedere fabrikant heeft de slimste chips nodig, want een stofzuiger kan prima een eenvoudige chip bevatten."

Nu de doorbraak van het Chinese DeepSeek laat zien dat mogelijk ook een eenvoudigere chip ingewikkeld werk kan verrichten, zet dat de techindustrie aan het denken. "We hebben geprobeerd de technologische ontwikkeling in China af te remmen, bijvoorbeeld door een exportverbod op de meest geavanceerde technologie. Het lijkt er nu op dat dit onvoldoende effect heeft."

info

EenVandaag Vraagt

In dit artikel zijn antwoorden verwerkt op vragen die zijn ingestuurd via EenVandaag Vraagt. Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.

Afschrikwekkend effect

India is een van de landen die hard bezig is om zelf een eigen industrie op te bouwen. "Want iedereen realiseert zich dat wanneer je een fabriek op eigen grond hebt staan, het makkelijker wordt om chips te blijven maken", vertelt Okano-Heijmans. "Maar daar heb je wel toegang tot bepaalde grondstoffen voor nodig, zoals germanium en gallium. Die heeft India niet veel op eigen bodem."

Het hebben van een chipindustrie kan daarnaast ook een afschrikwekkend effect hebben omdat de hele wereld chips nodig heeft, zegt de onderzoeker. "Dit is het geval voor Taiwan. Het land heeft een enorme chipindustrie en deze is belangrijk voor China en de rest van de wereld." China, dat Taiwan beschouwt als opstandige provincie, zal het land daarom mogelijk minder snel aanvallen.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant