meer NPO start

Hoe duizenden jaren oude mammoetpoep kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe antibiotica

Hoe duizenden jaren oude mammoetpoep kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe antibiotica
Dries Budding en Bas Wintermans bij het karkas van de mammoet in Rusland
Bron: Dries Budding en Bas Wintermans

Toen in maart 2015 in Rusland een mammoet werd opgegraven aarzelden twee Nederlandse microbiologen geen seconde. Zo'n mammoet is namelijk een buitenkans vanwege de onbekende en stokoude bacteriën, want die kunnen helpen nieuwe antibiotica te ontwikkelen.

Bij aankomst op de koudste plek ter wereld mochten de microbiologen het 700 kg zware beest helpen tillen. Eerder was het 40.000 jaar oude dier uit de de permafrost van de Noordelijke IJszee gegraven. De aanwezige internationale groep wetenschappers was dolenthousiast om het stokoude maar goed geconserveerde dier te mogen onderzoeken. Het DNA zou klonen mogelijk maken, maar de Nederlandse microbiologen waren op iets anders uit.

Kleine fliebertjes in een buisje

De Russen waren niet enthousiast om de mammoet weg te geven indertijd. "Er liggen dus geen grote stukken mammoet in onze ijskast", vertelt microbioloog Dries Budding. Pas 2 jaar later gaan ze weer terug naar Rusland voor om DNA-samples te halen. "We zijn een jaar bezig geweest met exportmonsters."

De ramp met de MH17 dreigde het onderzoek te dwarsbomen, maar gelukkig had de verkilde relatie tussen Rusland en Nederland geen effect op de wetenschappers. "We hebben ze toen aangeschreven met de vraag of we hun lab mogen gebruiken. We hebben DNA geïsoleerd en mee hiernaartoe genomen." Van beperkingen hadden ze daardoor geen last, want voor DNA heb je namelijk geen exportvergunning nodig. Met slechts een paar 'kleine fliebertjes, een snotje in een buisje' kwamen ze thuis. Maar de bacteriën die in poep van de mammoet hadden gezeten bleken zeer interessant.

Nieuwe antibiotica door oude mammoetpoep

Want bacteriën van 40.000 jaar oud kunnen wetenschappers enorm helpen in het zoeken naar nieuwe vormen van antibiotica. We raken namelijk steeds meer resistent tegen de huidige antibiotica, en oud, onaangetast materiaal kan uitkomst bieden. "In Nederland zijn we gelukkig nog niet zo resistent tegen antibiotica, maar in India of Turkije is het een ramp. Gewone middelen werken niet meer. Mammoetpoep kan uitkomst bieden", licht Budding toe.

De Leidse Bioloog Gilles van Wezel werkt daarom sinds een jaar samen met Budding. Hij is expert in het vinden van nieuwe antibiotica. Hij is hoopvol, maar ook voorzichtig: "Het DNA van een mammoet is totaal anders. De gevonden bacteriën maken veel moleculen aan, maar voordat je er eentje geïsoleerd hebt, moet je zeker weten dat we echt nieuwe dingen zien. We staan pas aan het begin."

Doris van Bergijk
Bron: EenVandaag
Onderzoekster Doris van Bergijk

Onbekend terrein

Voorzichtig of niet, dat begin is er. Dries Budding: "Veel van het DNA dat we analyseerden en bacteriën die we vonden konden we niet matchen met wat we al kennen. We zijn daarom recent de samenwerking met de Universiteit van Leiden aangegaan. Zij hebben toegang tot een techniek om heel veel DNA van bacteriën snel in kaart te brengen."

De Leidse promovenda Doris van Bergijk is er mee aan de slag gegaan en heeft al concrete resultaten. "Gilles en Dries willen kijken naar oude bacteriën die het effect van moderne antibiotica missen. Ik heb de bacteriën uit de mammoetpoep geïsoleerd, wat testen gedaan en gekeken wat ze deden. Ik heb het over heel specifieke types, actinomyceten. Die zijn zelf heel goed in het maken van antibiotica en ze groeien als een soort netwerk, een beetje zoals schimmel. Ze zijn heel donzig. We hebben hun DNA-code ontrafeld nu."

Waarom mammoeten uitstierven

En er zijn nog meer vondsten. Dries Budding vond destijds een lymfeklier in de mammoet die vergroot was. Ook had het dier knobbels in de lever. "En in het bloed vonden we bacteriën in de witte bloedcellen. Toen dachten we: 'gaan we hier nou de oudste infectie oplossen?' Dat was interessant."

En wie weet helpt het onderzoek die ene grote vraag te beantwoorden: 'Waarom zijn mammoeten uitgestorven?' "We weten niet waarom mammoeten zijn uitgestorven., maar met de nieuwe DNA methoden kunnen we die vondsten nu veel beter classificeren en dit vraagstuk misschien oplossen. Maar we brengen nog niets naar buiten."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

AfD niet meer door alle partijen genegeerd in Duitsland: 'Moeilijk vol te houden bij een zeker draagvlak'

In Duitsland werkten traditionele partijen tot nu toe niet samen met het radicaal-rechtse AfD. Toch trokken de christendemocraten deze week ineens op met de partij bij een motie over migratieregels. Die keuze maakt, net voor de verkiezingen, veel los.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Hoe gevaarlijk is koppen in het voetbal nou echt? 'Algeheel verbod is symboolpolitiek'

Hoe gevaarlijk is koppen in het voetbal nou echt? 'Algeheel verbod is symboolpolitiek'
Bron: ANP

Voetballers maken zich zorgen: nog steeds wordt er volop gekopt, al wordt regelmatig koppen ook gelinkt aan hersenaandoeningen zoals alzheimer. Toch ziet de KNVB vooralsnog geen reden om het helemaal te verbieden.

Peter Houtman, voormalige spits en al vele jaren stadionspeaker van Feyenoord, heeft aangekondigd dat hij binnenkort stopt met zijn werkzaamheden. Bij hem is de ziekte van Alzheimer vastgesteld. Veel voetballers maken zich nu zorgen of hen hetzelfde lot te wachten staat.

Koppen verbannen

"Als voetbalspelers koppen gebeurt er iets in hun hersenen waardoor er schade ontstaat. Dat laten onderzoeken zien", zegt voormalig profvoetballer Evgeniy Levchenko, tegenwoordig voorzitter van spelersvakbond VVCS.

Levchenko pleit ervoor om koppen daarom helemaal te verbannen uit het voetbal: "Een kopbal kan net zo hard zijn als de stoot van een bokser. Als je zo'n bal telkens tegen je hoofd krijgt, als je er continu aan wordt blootgesteld, dat is gewoon slecht voor je hersenen."

Bekijk ook

'Niet kind met badwater weggooien'

Verschillende onderzoeken, onder meer uit Schotland en Frankrijk, laten een verband zien tussen veelvuldig koppen en kopduels bij voetballers, en latere schade aan de hersenen. Dat geeft ook manager sportgeneeskunde Edwin Goedhart van de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB) toe.

"Maar we moeten ook niet het kind met het badwater weggooien", waarschuwt de bondsarts. "Hersenschade is in de eerste plaats een mogelijk risico in het professionele voetbal, en dan met name bij spitsen die veel lange ballen aannemen of vaak in luchtduels terechtkomen."

Amateurvoetbal veel minder heftig

"Ook wij maken ons zorgen, dat wil de KNVB zeker niet onder tafel vegen," vervolgt de bondsarts. "Maar je wil mensen ook niet onnodig bang maken. In het amateurvoetbal gaat het er veel minder heftig aan toe dan bij de professionals."

"In het betaalde voetbal is het risico veel groter, dat kun je niet zomaar vertalen naar de 1 miljoen amateurvoetballers. Het zijn bijna twee verschillende sporten."

Bekijk ook

Betere protocollen en anders trainen

Volgens Goedhart is er nu al minder blootstelling dan in de jaren 70. "En we hebben betere protocollen, bijvoorbeeld voor de eerste week na een hersenschudding." Daarnaast worden kinderen nu anders getraind in het voetbal, vertelt hij.

"De gouden motorische jaren zijn rond je 10de, dan leren kinderen heel veel. Als je ze in die periode aanleert hoe je veilig kunt koppen, is dat ontzettend belangrijk." De bondsarts vertelt: "Vroeger werd er tijdens trainingen wel eens zo'n 20 minuten achter elkaar koppen geoefend. Dat doen we al lang niet meer. En laten we niet vergeten: we wíllen ook dat kinderen sporten. Als er veel zorgen, zijn gaan ze nog minder bewegen."

Moet koppen bij het voetballen verboden worden?

'Het heet niet voor niets vóétbal'

Levchenko vindt toch dat er strengere maatregelen moeten komen: "Het heet niet voor niets vóétbal. Wat heeft het koppen voor toegevoegde waarde als het tegelijkertijd het risico op hersenschade verhoogt? Ik vind dat de regelgeving herzien moet worden, op FIFA-, UEFA- en KNVB-niveau."

Goedhart benadrukt dat er al aanpassingen zijn gedaan: "De jeugd voetbalt bijvoorbeeld op kleinere velden, zodat het aantal kopballen tot een minimum wordt beperkt, en met lichtere ballen."

Onderzoek met Amsterdam UMC

"We doen nu onderzoek, samen met het Amsterdam UMC. Er wordt bij amateurs die op hoog niveau spelen gekeken wat er precies gebeurt tijdens het koppen. Met de resultaten van dat onderzoek kunnen we eventuele risico's gericht gaan beperken."

De KNVB-arts denkt wel dat dit tot aanpassing van regels gaat leiden: "Maar dan gericht: wat is de oorzaak, waar liggen nou echt de risico's? Dat zou bijvoorbeeld kunnen zijn: geen lange ballen meer van de keeper. De bal moet dan eerst een keer stuiteren, zodat die minder impact heeft. Of een regel die het duiken naar de bal beperkt."

Symboolpolitiek

Een breed verbod op koppen en kopduels gaat er niet komen, denkt de bondsarts. "Met een algeheel verbod ben je alleen maar bezig met symboolpolitiek."

Evgeniy Levchenko is het daar niet mee eens: "Mooi dat dit soort pleisters geplakt worden. Maar als je de schade echt vóór wilt zijn, dan moet je de regels veranderen. Onze hersenen zijn zo belangrijk, die moet je gewoon beschermen. Peter Houtman is weer een voorbeeld. Ik vind het echt verschrikkelijk, ik krijg er een brok van in mijn keel."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant