meer NPO start

Hoe duizenden jaren oude mammoetpoep kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe antibiotica

Hoe duizenden jaren oude mammoetpoep kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe antibiotica
Dries Budding en Bas Wintermans bij het karkas van de mammoet in Rusland
Bron: Dries Budding en Bas Wintermans

Toen in maart 2015 in Rusland een mammoet werd opgegraven aarzelden twee Nederlandse microbiologen geen seconde. Zo'n mammoet is namelijk een buitenkans vanwege de onbekende en stokoude bacteriën, want die kunnen helpen nieuwe antibiotica te ontwikkelen.

Bij aankomst op de koudste plek ter wereld mochten de microbiologen het 700 kg zware beest helpen tillen. Eerder was het 40.000 jaar oude dier uit de de permafrost van de Noordelijke IJszee gegraven. De aanwezige internationale groep wetenschappers was dolenthousiast om het stokoude maar goed geconserveerde dier te mogen onderzoeken. Het DNA zou klonen mogelijk maken, maar de Nederlandse microbiologen waren op iets anders uit.

Kleine fliebertjes in een buisje

De Russen waren niet enthousiast om de mammoet weg te geven indertijd. "Er liggen dus geen grote stukken mammoet in onze ijskast", vertelt microbioloog Dries Budding. Pas 2 jaar later gaan ze weer terug naar Rusland voor om DNA-samples te halen. "We zijn een jaar bezig geweest met exportmonsters."

De ramp met de MH17 dreigde het onderzoek te dwarsbomen, maar gelukkig had de verkilde relatie tussen Rusland en Nederland geen effect op de wetenschappers. "We hebben ze toen aangeschreven met de vraag of we hun lab mogen gebruiken. We hebben DNA geïsoleerd en mee hiernaartoe genomen." Van beperkingen hadden ze daardoor geen last, want voor DNA heb je namelijk geen exportvergunning nodig. Met slechts een paar 'kleine fliebertjes, een snotje in een buisje' kwamen ze thuis. Maar de bacteriën die in poep van de mammoet hadden gezeten bleken zeer interessant.

Nieuwe antibiotica door oude mammoetpoep

Want bacteriën van 40.000 jaar oud kunnen wetenschappers enorm helpen in het zoeken naar nieuwe vormen van antibiotica. We raken namelijk steeds meer resistent tegen de huidige antibiotica, en oud, onaangetast materiaal kan uitkomst bieden. "In Nederland zijn we gelukkig nog niet zo resistent tegen antibiotica, maar in India of Turkije is het een ramp. Gewone middelen werken niet meer. Mammoetpoep kan uitkomst bieden", licht Budding toe.

De Leidse Bioloog Gilles van Wezel werkt daarom sinds een jaar samen met Budding. Hij is expert in het vinden van nieuwe antibiotica. Hij is hoopvol, maar ook voorzichtig: "Het DNA van een mammoet is totaal anders. De gevonden bacteriën maken veel moleculen aan, maar voordat je er eentje geïsoleerd hebt, moet je zeker weten dat we echt nieuwe dingen zien. We staan pas aan het begin."

Doris van Bergijk
Bron: EenVandaag
Onderzoekster Doris van Bergijk

Onbekend terrein

Voorzichtig of niet, dat begin is er. Dries Budding: "Veel van het DNA dat we analyseerden en bacteriën die we vonden konden we niet matchen met wat we al kennen. We zijn daarom recent de samenwerking met de Universiteit van Leiden aangegaan. Zij hebben toegang tot een techniek om heel veel DNA van bacteriën snel in kaart te brengen."

De Leidse promovenda Doris van Bergijk is er mee aan de slag gegaan en heeft al concrete resultaten. "Gilles en Dries willen kijken naar oude bacteriën die het effect van moderne antibiotica missen. Ik heb de bacteriën uit de mammoetpoep geïsoleerd, wat testen gedaan en gekeken wat ze deden. Ik heb het over heel specifieke types, actinomyceten. Die zijn zelf heel goed in het maken van antibiotica en ze groeien als een soort netwerk, een beetje zoals schimmel. Ze zijn heel donzig. We hebben hun DNA-code ontrafeld nu."

Waarom mammoeten uitstierven

En er zijn nog meer vondsten. Dries Budding vond destijds een lymfeklier in de mammoet die vergroot was. Ook had het dier knobbels in de lever. "En in het bloed vonden we bacteriën in de witte bloedcellen. Toen dachten we: 'gaan we hier nou de oudste infectie oplossen?' Dat was interessant."

En wie weet helpt het onderzoek die ene grote vraag te beantwoorden: 'Waarom zijn mammoeten uitgestorven?' "We weten niet waarom mammoeten zijn uitgestorven., maar met de nieuwe DNA methoden kunnen we die vondsten nu veel beter classificeren en dit vraagstuk misschien oplossen. Maar we brengen nog niets naar buiten."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom er nog steeds veel geweld in de voetbalwereld is

Intimidatie en bedreigingen van de eigen supporters: in de voetbalwereld komt dat nog steeds voor. Uit onderzoek van Trouw blijkt zelfs dat bij zeker zes voetbalclubs bestuurders hier last van hebben. Sommigen stapten zelfs op.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Weg van WhatsApp en dan? Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij

Weg van WhatsApp en dan? Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij
Berichtendiensten Telegram, WhatsApp en Signal
Bron: ANP

WhatsApp is al jaren de populairste berichtenapp in Nederland. Maar de app staat nu ineens behoorlijk ter discussie. Steeds meer mensen twijfelen over het gebruik ervan. Maar wat ga je dan gebruiken? En hoe weet je of je dan de juiste keuze maakt?

"Als je WhatsApp gebruikt, blijf je bijdragen aan de data-infrastructuur van big tech. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt ook afstand van de invloed van tech-miljonairs", zegt directeur Marleen Stikker van Waag Futurelab en De Digitale Stad (DDS), een van de eerste online gemeenschappen ter wereld.

Gebrek aan factchecking

Volgens Stikker is een van de redenen waarom mensen WhatsApp verlaten de invloed van Meta, het bedrijf achter WhatsApp, Facebook en Instagram. "Zuckerberg heeft vanaf het begin laten zien weinig respect te hebben voor privacy en gebruikersrechten", zegt ze. "Toen hij merkte hoeveel persoonlijke data hij in handen kreeg, was zijn reactie: 'dumb fucks'. En bij het Cambridge Analytica-schandaal rond brexit werd die data zelfs gebruikt voor politieke manipulatie."

Ook het gebrek aan factchecking op Facebook en Instagram - ook van Meta - speelt mee, vertelt Stikker. "Zuckerberg heeft aangekondigd dat hij daar in Amerika mee stopt en dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt dus afstand van de invloed van tech-miljonairs die in het gevlei willen komen van Trump."

Signal als alternatief

WhatsApp versleutelt berichten, maar verzamelt nog steeds metadata. "Ze kunnen niet zien wat je zegt, maar wel veel andere informatie verzamelen", legt Stikker uit. "Denk aan je contactenlijst, met wie en hoe vaak je communiceert en vanaf welke apparaten. Die metadata wordt bijgehouden en verhandeld."

Daarom zoeken veel mensen een alternatief, en Signal is daarbij favoriet. Volgens de Consumentenbond is het momenteel de meest gedownloade berichtenapp en de beste keuze voor wie privacy belangrijk vindt.

Bekijk ook

Hoe veilig is Signal?

Signal werkt bijna hetzelfde als WhatsApp. "Je installeert de app, koppelt je telefoonnummer en ziet direct welke contacten ook Signal gebruiken", staat op de website van de Consumentenbond. "Je kunt berichten sturen, bellen, foto's delen en groepschats starten."

Toch is er een belangrijk verschil: Signal bewaart geen gegevens over gebruikers. "Het grote voordeel is dat Signal geen metadata bijhoudt", zegt hoogleraar nieuwe media en digitale cultuur Richard Rogers. "Bij WhatsApp en Telegram moet je extra stappen nemen om je chats te beveiligen. Bij Signal is dat standaard ingeschakeld."

Geen commercieel bedrijf

Signal is geen commercieel bedrijf, maar een stichting. "Het is ooit opgezet door hacker-activisten", vertelt Rogers. "Ook de voormalige CEO van WhatsApp was erbij betrokken, maar Signal heeft altijd vastgehouden aan zijn non-profitmissie."

De stichting wordt geleid door Meredith Whittaker, een voorvechter van online privacy. "Dat betekent dat er geen commerciële aandeelhouders zijn die winst willen maken op jouw data", legt Stikker uit. "Signal is een zeldzaam voorbeeld van een techbedrijf dat niet draait om geld, maar om privacy."

info

Functies van Signal

  • Signal en WhatsApp bieden vergelijkbare manieren om te communiceren. Je kunt gesproken berichten versturen, korte video's opnemen met de selfiecamera en live bellen of videobellen via het telefoonsymbool in de app.
  • Met Signal kun je eenvoudig een Tikkie-betaalverzoek versturen. In plaats van te kiezen voor 'Deel via WhatsApp', druk je op het pijltje omhoog en selecteer je Signal als verzendoptie.
  • Een handige functie van Signal is dat je berichten kunt laten verdwijnen na een bepaalde tijd. Binnen elk gesprek kun je via het stopwatch-icoon instellen hoe lang een bericht zichtbaar blijft.
  • Wil je een bericht direct verwijderen? Dat kan zowel bij jezelf als bij de ontvanger(s) door het bericht ingedrukt te houden en op de verwijderknop te klikken
  • Ook voor foto's en video's biedt Signal extra privacy. Je kunt instellen dat een afbeelding of video slechts één keer bekeken kan worden. Dit doe je door, voordat je het bestand verstuurt, op het incognito-pictogram (het gezichtsmaskertje) te klikken. Dit verandert dan in '1x', waarna het bestand na openen direct verdwijnt.
  • Wil je langere berichten typen? Dan is de desktopversie van Signal handig. Je koppelt deze eenvoudig aan je telefoon door een QR-code te scannen.

Bron: de Consumentenbond

Slechte moderatie op Telegram

Telegram wordt ook vaak genoemd als alternatief, maar heeft een minder goede reputatie. "Het wordt bijvoorbeeld veel gebruikt door extremistische groepen, omdat de moderatie zwak is", zegt Rogers. "Signal wordt juist veel gebruikt door journalisten en mensenrechtenorganisaties vanwege de sterke beveiliging."

"Bij WhatsApp en Telegram moet je zelf extra beveiliging inschakelen, terwijl Signal standaard alles goed regelt." Maar volgens Rogers is Signal minder geschikt voor grote groepen. "Bij WhatsApp en Telegram kunnen groepschats honderden mensen bevatten, bij Signal ligt die grens lager."

Bekijk ook

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Volgens Stikker zijn er verschillende redenen waarom mensen overstappen naar Signal. "De meest principiële gebruikers zitten er al langer. Andere mensen vonden het eerst te ingewikkeld, maar willen nu bijdragen aan alternatieven."

Een groeiende groep maakt de overstap niet per se uit gemak, maar omdat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelen. "Als werkgevers, universiteiten of vriendengroepen Signal als norm gaan zien, volgen anderen vanzelf. We zitten nu in een transitie."

Rol van de overheid

Volgens haar is het niet alleen een persoonlijke keuze, maar ook een collectieve. "Als Europa en Nederland willen we niet afhankelijk zijn van grote techbedrijven. Door WhatsApp te verlaten en alternatieven te steunen, verander je het speelveld. Blijf je, dan blijft big tech bepalen hoe we communiceren."

De overheid kan een belangrijke rol spelen in de overstap naar privacyvriendelijke alternatieven, volgens Rogers. "Als zij zelf apps zoals Signal gebruiken, geven ze een krachtig signaal af." Daarnaast kunnen ze wetgeving maken om de bescherming van data en privacy te versterken. Door normen te stellen, bijvoorbeeld door WhatsApp te weren uit ambtelijke communicatie, kunnen ze helpen om veiligere alternatieven de standaard te maken.

De overstap: makkelijk of lastig?

Het overstappen naar Signal vergt wat moeite. "Je moet nieuwe groepen aanmaken en mensen uitnodigen", zegt Rogers. "Maar het werkt verder hetzelfde als WhatsApp, dus als je eenmaal bent overgestapt, merk je weinig verschil."

Daarnaast biedt Signal extra privacyopties. Je kunt bijvoorbeeld berichten automatisch laten verdwijnen, een pincode instellen en zelfs je telefoonnummer verbergen, staat op de website van de Consumentenbond.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant