In heel Europa wordt er deze verkiezingen een verschuiving naar rechts verwacht. Hier staat de PVV hoog in de peilingen, in Duitsland is de Alternative für Deutschland (AfD) erg populair. Hoe komt dat? "De AfD heeft een groot leger aan supporters."

In een ouderwetse kantoorruimte in Dortmund staat Matthias Helferich, een omstreden extreemrechts parlementslid, voor een groen scherm. Twee lampen zijn op hem gericht. Gefocust praat hij in zijn iPhone: "Op 9 juni staat de AfD voor Fort Europa, geef ons jouw stem voor een veilig Europees Europa."

Miljoenen views op TikTok

Samen met een groep jongeren maakt Helferich wekelijks TikTok-filmpjes. "AfD kwam lange tijd in de gevestigde media niet aan bod, vandaar dat we op zoek moesten naar alternatieven. Social media biedt ons veel meer vrijheden. Het zijn vrijplaatsen zonder traditionele poortwachters," legt hij uit. "Vooral Facebook heeft vanaf 2013 de AfD groot gemaakt, meer dan elk ander medium. Nu doen we het goed op TikTok."

De boodschap van de video's is vaak xenofobisch en populistisch van aard. De filmpjes van Helferich en andere AfD-politici worden door miljoenen jongeren in Duitsland gezien, geliket en gedeeld, de populairste hebben meer dan 1,5 miljoen weergaven. AfD heeft op TikTok zelfs een twee keer groter bereik dan alle andere Duitse partijen samen.

'Leger van supporters'

Volgens Helferich doen hun filmpjes het goed omdat ze onderwerpen aansnijden die gevoelig liggen. "Verboden vruchten zijn het lekkerst. Omdat iedereen zegt: 'Dat is tuig', kiezen jongeren vaak onze kant, ook omdat we zo worden gedemoniseerd. We zijn net punks."

TikTok-expert Marcus Bösch deed onderzoek naar het bereik van de TikTok-video's van AfD. "Wat erg goed werkt zijn emotionele filmpjes", legt hij uit. "Statements die kort en krachtig zijn, en vaak expres uit verband gerukt worden."

De smurfen

Daarnaast maken AfD-politici gretig gebruik van memes, en houden ze vast aan een duidelijke beeldtaal die voor herkenbaarheid zorgt. Zo spelen bijvoorbeeld de Smurfen een grote rol in de campagne voor de Europese verkiezingen. "De Smurfen zijn apolitiek en niet Duits, maar wel blauw. Blauw is de kleur van de AfD. Ze probeerden het imago van de Smurfen te veranderen en er AfD-fans van te maken", vertelt Bösch.

Toch is het belangrijkste volgens hem 'het leger aan supporters' dat de partij heeft verzameld. "De AfD heeft een hele grote groep fans. Zij maken voortdurend 'fan edits' en zorgen voor verspreiding."

Twee fronten

De partij is dus populair, maar wordt ook steeds controversiëler. Voor veel andere rechts-radicale partijen in Europa is de AfD inmiddels te extreem geworden en ook binnen Duitsland wordt de partij steeds vaker als te extreem gezien. Ook politicoloog Marcel Lewandowsky herkent dat. Hij heeft verschillende rechtse partijen in Europa onderzocht, waaronder de AfD.

"Vroeger was de partij verdeeld in twee fronten. Aan de ene kant stonden gematigde, conservatieve groepen en aan de andere kant extremistische en radicale groeperingen."

Fascistische overtuigingen

Die laatste groep heeft de afgelopen jaren steeds meer invloed op de koers van de partij, legt Lewandowsky uit. "En dat zijn niet enkel extremistische partijleden, maar ook partijleden met fascistische overtuigingen." Zo omschreef Helferich zichzelf in gelekte chatberichten als het 'vriendelijke gezicht van de nazi's'.

Toch houdt hij zich daar tegen verslaggevers van EenVandaag over op de vlakte: "Ik zou mezelf wel omschrijven als extreemrechts, maar niet als rechts-extremist." Volgens Bösch is die uitspraak een bekende tactiek om kiezers te winnen: door de Duitse inlichtingendienst wordt de AfD wel degelijk bestempeld als rechts-extremistisch.

Extremisme wordt zichtbaar

Ondanks de omstreden denkbeelden van de partij, lijkt er bij de Europese verkiezingen succes aan te komen. Volgens Lewandowsky waren er in Duitsland altijd al kiezers met een extremistische houding, maar wordt dat nu voor het eerst in decennia zichtbaar.

Het slimme gebruik van social media helpt daarbij: "Extremisme heeft een platform gekregen in de vorm van de AfD, en dat zien we nu voor het eerst. Die ontwikkeling moeten we goed in de gaten houden. AfD is niet langer een kleine niche partij. Ze hebben inmiddels een groot aantal kiezers, die er geen probleem van maken dat de AfD extremistisch is."