Crisis bij Volkswagen in Duitsland. Het bestuur van de autobouwer dreigt met massa-ontslagen en de sluiting van fabrieken. Bij de grootste Duitse vakbond IG Metall zijn ze woedend: "We zullen ons met alle middelen die we hebben verzetten."

Veel werknemers zijn geschokt en boos over hoe het bestuur van Volkswagen te werk gaat, zegt Thorsten Gröger. Hij is hoofdonderhandelaar bij IG Metall en onderhandelt over de cao van werknemers bij Volkswagen.

Bestuurders uitgefloten

"Dat het personeel bezorgd is, was duidelijk voelbaar toen de CEO onlangs de plannen aankondigde op het hoofdkantoor in Wolfsburg. Het personeel floot de bestuurders uit en liet duidelijk merken dat ze boos zijn", vertelt Gröger.

Hij benadrukt dat dit soort spanningen tussen bestuur en werknemers bij Volkswagen heel ongebruikelijk zijn. "We hebben al tientallen jaren de afspraak dat problemen, hoe groot ze ook zijn, worden opgelost zonder dat fabrieken worden bedreigd. En zonder dat er over massaontslagen wordt gesproken."

Afspraken zonder overleg opgezegd

Die afspraken zijn vastgelegd in een zogenoemde 'toekomst-cao', Zukunftstarifvertrag in het Duits. Daardoor zijn werknemers zeker van hun baan. Maar nu heeft het de top van Volkswagen deze afspraken eenzijdig en zonder overleg opgezegd.

"Er wordt getornd aan de fundamenten die vele jaren de basis waren voor het succesverhaal van Volkswagen", zegt vakbondsonderhandelaar Gröger.

Effect protesten nog onduidelijk

"Dat we nu problemen hebben, staat buiten kijf", vervolgt Gröger. Maar dat Volkswagen jarenlang een succesverhaal is geweest, heeft ermee te maken dat werknemers niet bang hoefden te zijn dat ze op straat zouden worden gezet. Nu wil het bedrijf dat anders aanpakken. In het verleden werden grote crises niet tegen, maar mét de werknemers opgelost."

Intussen is nog onduidelijk of het protest van de vakbond effect heeft. De vakbonden krijgen veel steun van lokale politici, die zich grote zorgen maken over ontslagen. IG Metall geeft het bedrijf in elk geval nog tot 1 januari 2025 respijt, daarna volgen er mogelijk stakingen.

Problemen zijn groot

Volkswagen, met meer dan 120.000 werknemers in Duitsland, was lang een van de drijvende krachten achter de groei van de Duitse economie. "We hebben eigenlijk met arrogantie gelachen om de opkomst van de Tesla en de concurrentie uit Azië. Dat waren geen echte auto's, zeiden we", vertelt hoofdeconoom Carsten Brzeski van ING Duitsland.

Maar de concurrentie uit met name China is inmiddels moordend: "Ze zijn in staat om elektrische auto's te bouwen die de Duitse automobielproducenten helemaal niet kunnen maken. Tegen een veel lagere prijs. Het zal moeilijk worden voor de Duitse merken om deze technologische achterstand in te lopen", zegt de hoofdeconoom.

Dieselgate

Ook vakbondsman Gröger erkent dat er grote problemen spelen bij de autofabrikant. "Het Dieselgateschandaal kostte 30 miljard euro en is weggegooid geld. Daarnaast is het bedrijf veel te laat ingestapt met elektrisch rijden, waardoor het steeds moeilijker kan concurreren met China."

Hij noemt ook dat - als het gaat over elektrisch rijden - Volkswagen niet voor de middenklasse toegankelijk is. "Als we alleen auto's hebben die meer dan 30.000 of 40.000 euro kosten, wordt het moeilijk om door te dringen tot de markt, daar moet een oplossing voor komen."

'Elke week slecht nieuws'

De problemen bij Volkswagen doen in Duitsland veel stof opwaaien, zegt hoofdeconoom Brzeski. "Het nieuws over Volkswagen leeft enorm in Duitsland", ziet hij.

De Duitse economie stagneert al langer en nu groeit het besef dat stilstand op de lange termijn grote gevolgen heeft. "Er is nu elke week slecht nieuws. Eindelijk groeit bij de bevolking en politici het besef dat er meer moet gebeuren om uit deze lange fase van stagnatie te komen."

Kanarie in de kolenmijn

Volgens Brzeski staat Volkswagen symbool voor de staat van de hele Duitse industrie. "Het gaat hier om Volkswagen, de wagen van het volk. En inmiddels het symbool van zoveel van de problemen waar de Duitse economie mee is geconfronteerd. De afgelopen 10 jaar is er een enorme achterstand opgelopen op het gebied van internationale concurrentiekracht."

Hij ziet Volkswagen als een kanarie in de kolenmijn en waarschuwt dat ook de rest van de Europese economie steeds lastiger kan concurreren met onder meer China. "We hebben te maken met geleidelijke verslechtering en het lastige is hoe je nu reageert op een situatie die met de jaren geleidelijk slechter is geworden."

Oplossingen van Draghi

Brzeski verwijst naar een onlangs verschenen rapport van oud-voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) Mario Draghi. Daarin staan volgens hem een paar belangrijke oplossingen. "Werk aan minder bureaucratie en regulering en meer internationale samenwerking. Investeer meer in infrastructuur, digitalisering en onderwijs. En die investeringen hoeven niet alleen van overheden te komen. Die moeten ook uit de particuliere sector komen."

Maar we hebben wel een lange adem nodig, waarschuwt hij. "Er is op dit moment geen oplossing die van vandaag op morgen van Duitsland of de Europese economie een 'Wirtschaftswonder 3.0' kan maken."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.