Het is een opvallend droge en warme zomer. Maar het is niet de eerste keer dat het zo ontzettend heet is. In 1540 zou een van de warmste zomers in duizend jaar hebben huisgehouden. Toch zijn de temperaturen niet te vergelijken, zegt deze weerman.

Schrijver Jan Buisman maakte een 7-delig standaardwerk over de geschiedenis van het weer in Nederland. Hij wijst er in de Volkskrant op dat hittegolven niet alleen iets van de afgelopen 10 jaar zijn, maar dat het ook in 1540 enorm warm moet zijn geweest.

Droogte, mislukte oogsten, ziektes én goede wijn

Volgens mediameteoroloog Reinout van den Born van Weer.nl blijkt uit de bronnen die Buisman onderzocht, waaronder kerkelijke geschriften en scheepsdagboeken, dat de hitte in 1540 een groot effect had. "De rivieren stonden zo laag dat je er doorheen kon lopen, de oogsten mislukten en er zijn misschien wel meer dan een miljoen mensen omgekomen door de ziektes die het gevolg waren van de hitte."

Wat wel goed gedijde bij de hitte, waren de druiven, vertelt schrijver en oud-KNMI-persvoorlichter Harry Geurts. "1540 was een hartstikke goed wijnjaar. Helaas werden de zomers daarna weer wat kouder, dus die oogst ging ook snel weer verloren."

Geen thermometers, maar boomringen

Verslagen wijzen dus op indrukwekkende temperaturen, maar echte metingen uit de 16e eeuw ontbreken. De kwikthermometer was nog niet uitgevonden en de interesse voor het meten kwam pas tijdens de Verlichting, die meer dan een eeuw later zou beginnen.

Toch kan uit één factor wel afgeleid worden dat het ook in 1540 bloedheet was, vertelt weerman Peter Kuipers Munneke. "Waar we wel naar kunnen kijken, zijn boomringen. Je kunt een reconstructie maken van de temperatuur op basis van de dikte van iedere ring. Hoe warmer het is, hoe dikker de ring."

'Klimaatverandering blijft een gigantische bedreiging'

In 1540 was het dus warm, uitzonderlijk warm. Maar volgens weerman Reinier van den Berg ligt dat in 2022 iets anders en worden warme zomers steeds meer de regel. "Tegenwoordig zijn er bijna iedere zomer hittegolven en extreme droogte. Klimaatverandering blijft een gigantische bedreiging op dit moment voor de economie en ecologie."

Volgens Kuipers Munneke moet bovendien niet uitgesloten worden dat het op dit moment nóg warmer is dan een kleine 500 jaar geleden. "Het klopt dat het in 1540, en ook de zomer daarvoor in 1539, echt wel een hele warme zomer is geweest in vrijwel heel Europa. Maar dat is dus niet met zekerheid te zeggen. Sterker nog, mijn vermoeden is dat de zomers van 2003, 2018 en deze van 2022 zeker net zo warm zijn, en misschien wel warmer."